Sorunun Cevabı ve Açıklaması
Sorunuz: “Aşağıdakilerden hangisi bir değerlendirme işlemidir?”
Açıklama:
Soruda verilen ifadelerden hangisinin bir değerlendirme işlemi olduğunu bulmamız isteniyor. Değerlendirme, bir durumu veya sonucu objektif veya subjektif ölçütlere göre yorumlama ve bir yargıya varma işlemidir. Şıklar şu şekildedir:
Şıkların İncelenmesi:
a) 30 kişilik sınıfın 15’i erkektir.
Bu ifade bir tespit işlemidir. Sadece sayısal bir bilgi sunuyor; herhangi bir yorum veya değerlendirme içermiyor.
b) Zeynep pekiyi aldı.
Bu ifade, sonuç değerlendirme işlemidir. “Pekiyi” ifadesi, bir durumu veya başarıyı değerlendirme yargısıdır. Bu nedenle bu şık bir değerlendirme işlemidir.
c) Elif 100 metre koşuda birinci oldu.
Bu ifade, bir tespit işlemidir. Elif’in birinci olduğunu belirtiyor ama değerlendirme yok.
d) Ezgi müzik grubuna gitarist olarak alınmıştır.
Bu ifade, bir karar verme işlemidir. Ezgi’nin gruba katılma kararı verilmiş ama değerlendirme yapılmamış.
e) Şehrin hava sıcaklığı ülke hava sıcaklığı ortalamasının üzerindedir.
Bu ifade bir karşılaştırma işlemidir. İki veri kıyaslanmış, ancak bir değerlendirme yapılmamış.
Doğru Cevap:
b) Zeynep pekiyi aldı.
Sebep: “Pekiyi aldı” ifadesi Zeynep’in başarısını değerlendiren bir yargıdır.
Eğer başka sorularınız olursa, memnuniyetle yardımcı olurum! 
16 – Aşağıdakilerden hangisi bir değerlendirme işlemidir?
Cevap: (b) Zeynep pekiyi aldı.
Değerlendirme Nedir?
Değerlendirme, bir ölçme sonucunda elde edilen verilerin belirlenmiş bir ölçüt ya da kıyaslamaya göre yorumlanmasıdır. Not verilmesi, puanlama yapılması veya “pekiyi, iyi, orta” gibi yargı bildiren ifadelerle sonuçların değer biçme sürecidir.
Seçeneklerin Analizi
-
(a) 30 kişilik sınıfın 15’i erkektir.
- Bu ifade sadece ölçme sonucunu göstermektedir (sayı ve oran bildiriyor). Değer biçme veya yargılama yoktur.
-
(b) Zeynep pekiyi aldı.
- “Pekiyi” bir not derecesi veya yargı içerir. Bu nedenle değerlendirme örneğidir.
-
(c) Elif 100 metre koşuda birinci oldu.
- Bu ifade, bir yarış sonunda alınan dereceyi gösterir (yani bir ölçme sonucu). Derece veya sıralama genellikle performansın ölçeğini gösterse de “birinci oldu” ifadesi çoğunlukla ölçme niteliğindedir; bir notlandırma veya yargı bildirme söz konusu değildir.
-
(d) Ezgi müzik grubuna gitarist olarak alınmıştır.
- Burada bir seçim veya atama süreci var ancak net bir not, puan ya da değerleme ifadesi yoktur.
-
(e) Şehrin hava sıcaklığı ülke hava sıcaklıkları ortalamasının üzerindedir.
- Bu, ölçme sonucunun başka bir istatistikle karşılaştırılmasıdır. Ancak bir değerlendirme (yargılama, iyi/kötü, yeterli/yetersiz vb.) yapılmamıştır.
Sonuç
Bir not verme veya yargılama ifadesi taşıyıp “değer” biçen tek seçenek (b)’dir. Bu yüzden doğru cevap: Zeynep pekiyi aldı.
16 – Aşağıdakilerden hangisi bir değerlendirme işlemidir?
Cevap:
Buna ilişkin doğru seçenek, (b) Zeynep pekiyi aldı ifadesidir. Çünkü “Zeynep pekiyi aldı” cümlesi, öğrencinin akademik başarısına dair bir yargı, not ya da puanlama göstergesidir ve bu durum ölçme-değerlendirme literatüründe açıkça bir “değerlendirme” işlemine karşılık gelir.
Aşağıdaki kapsamlı açıklamalarda, “ölçme” ve “değerlendirme” kavramları arasındaki farklar, her bir şıkka dair değerlendirmeler ve konunun eğitim bilimleri açısından önemi detaylı biçimde ele alınacaktır. Lütfen bu içeriği dikkatle inceleyiniz.
İçindekiler
- Ölçme ve Değerlendirme Kavramlarına Giriş
- Ölçme ve Değerlendirme Arasındaki Farklar
- Seçeneklerin Detaylı Analizi
- Ölçme ve Değerlendirme İle İlgili Örnekler
- Tablo: Ölçme ve Değerlendirme Karşılaştırması
- Eğitim Bilimleri Açısından Değerlendirmenin Önemi
- Sık Yapılan Yanlışlar
- Değerlendirme Sürecini Etkileyen Faktörler
- Sınavlarda ve Uygulamalarda Değerlendirme Örnekleri
- Adım Adım Çözüm ve Sonuç
- Özet Tablo
- Genel Bir Değerlendirme ve Son Söz
1. Ölçme ve Değerlendirme Kavramlarına Giriş
Eğitim bilimleri alanında en temel konulardan biri “ölçme ve değerlendirme” kavramlarıdır. Öğrenci başarısını, öğretim sürecindeki kazanımları veya herhangi bir performansı anlayabilmek için önce belirli bir ölçme aracıyla veri toplanır; sonrasında elde edilen ölçüm sonuçlarına dayanarak değerlendirme yapılır.
- Ölçme (Measurement): Belli bir özelliğin gözlenip sayılarla ya da sembollerle ifade edilmesi sürecidir. Örneğin bir öğrencinin sınavdan 80 puan alması ya da bir sınıfta 15 kişinin erkek, 15 kişinin kız olması sadece ölçme sonucu ortaya çıkan nicel bir bilgiyi ifade eder.
- Değerlendirme (Evaluation): Ölçme yoluyla elde edilen veriyi bir ölçüte göre yorumlamayı, karara varmayı veya bir yargıya ulaşmayı ifade eder. Değerlendirme, bir not vermeyi, iyi-kötü şeklinde bir yargıda bulunmayı ya da yeterli-yetersiz gibi sonuçlandırmayı kapsar.
Bu ayrım, sadece eğitim ortamları için değil; spor, sanat, iş hayatı ve günlük yaşamda da büyük önem taşır. Örneğin boy uzunluğunun metre cinsinden hesaplanması ölçme, bir sporcunun performansına “yeterli” veya “mükemmel” denmesi ise değerlendirmedir.
2. Ölçme ve Değerlendirme Arasındaki Farklar
-
Nitelik/Nicelik Ayrımı:
- Ölçme, ölçülen bir özelliği nicel (sayısal) ya da nominal (kategorik) düzeye dönüştürür.
- Değerlendirme ise ölçme sonucunu belirli bir standart veya ölçüt çerçevesinde ele alır ve genellikle nitel bir yargıda bulunur.
-
Amaç:
- Ölçmenin amacı bir değeri tespit etmektir (örnek: “A öğrencisinin matematik sınavından aldığı puan 85” demek).
- Değerlendirmenin amacı karar vermek veya kıyaslama yapmaktır (örnek: “A öğrencisi sınıf ortalamasının üzerindedir, performansı ‘pekiyi’ sayılabilir”).
-
Ölçüt Kullanımı:
- Ölçmede yalnızca var olan bir özelliği ortaya çıkarmak için belli bir ölçek (metre, kilogram, puan sistemi vb.) kullanılır.
- Değerlendirme sürecinde ölçüt ya da kriter belirlenir (örneğin, 50 puan altı “başarısız”, 50-69 puan “orta”, 70-84 puan “iyi”, 85-100 puan “pekiyi” gibi).
-
Öznel & Nesnel Boyut:
- Ölçme çoğu durumda nesnel bir işlem gibi görünse de kullanılan ölçme aracının geçerliği ve güvenirliği önemlidir.
- Değerlendirmede, ölçütler net belirlenmediği takdirde öznel değerlendirmeler ortaya çıkabilir.
-
Sonuç ve Süreç Odaklılık:
- Ölçme, sürecin herhangi bir aşamasında yapılabilir.
- Değerlendirme, genellikle bir süreç veya performansın sonunda sonuç odaklı yapılır; “bu öğrenci başarılı mı başarısız mı”, “bu performans yeterli mi yetersiz mi” diye karar verilir.
3. Seçeneklerin Detaylı Analizi
Şimdi soruda verilen seçenekleri teker teker inceleyerek hangi ifadenin “değerlendirme işlemi” olduğunu ve neden diğerlerinin ölçme veya başka bir tespit yaptığını açıklayalım.
3.1. (a) 30 kişilik sınıfın 15’i erkektir.
Bu ifade, sınıfta kaç erkek öğrenci olduğunun sayı ve oran olarak belirtilmesidir. Dolayısıyla doğrudan ölçme sonucu (durumu sayılarla ifade etme) içerir. Burada bir yargı ya da karar yoktur: “15 erkek, 15 kız” şeklindeki bilgi, değer ataması veya “iyi / kötü” gibi bir değerlendirme içermemektedir.
3.2. (b) Zeynep pekiyi aldı.
“Pekiyi”, genellikle bir not veya derece grubunu ifade eder (“pekiyi”, “iyi”, “orta”, “zayıf” vb.). Bu tür bir ifade, öğrencinin performansının belirli bir ölçüte göre değerlendirilip yargılandığını gösterir. Dolayısıyla “Zeynep pekiyi aldı” cümlesi, en net şekilde “değerlendirme” tanımına uyar.
3.3. (c) Elif 100 metre koşuda birinci oldu.
Bu cümle, Elif’in yarışma sırasında ölçülebilir bir performansa sahip olduğunu ve yarış sıralamasında ilk sırayı aldığını gösterir. Burada bir “derecelendirme” ya da “karşılaştırmalı değerlendirme” mevcuttur; fakat bu durum çoğunlukla “ölçme sonucu ortaya çıkan sıralama” şeklindedir. “Birinci olmak” bir sonuçtur, ancak eğitim bağlamında “pekiyi” gibi bir niteliksel yorum veya “iyi/kötü” yargısı içermez. Son sırada dahi olsa öğrencinin notu “pekiyi” veya “orta” olabilir; yani “birincilik” seyirciler veya organizasyon komitesi tarafından tayin edilen bir performans sıralamasıdır.
Tartışmalı görünse de genellikle “birinci, ikinci, üçüncü” gibi sıralamalar, “ölçme”den elde edilen bir veridir (süre, derece, puan vb.) ve buna dayalı olarak ödül verilmesi bir “değerlendirme” sürecine de işaret edebilir. Ancak eğitim bilimlerinde “çeşitli performans gösteren öğrencilerin sıralanması” değerlendirme yerine daha çok “ölçme temelli bir sıralama” olarak görülür. Asıl değerlendirme, “bu performans yeterli mi değil mi?” şeklinde bir yargı olacaktır. Soru bağlamında bakıldığında, sunulan seçenekler arasındaki en bariz “değerlendirme” ifadesi (b) şıkkıdır.
3.4. (d) Ezgi müzik grubuna gitarist olarak alınmıştır.
Burada bir seçim ve karar verme sürecinden bahsedilebilir. Elbette Ezgi’nin gitar performansı değerlendirildi, mülakat yapıldı ya da dinleme testi sonuçlarına göre kabul edildi diyebiliriz. Amma velakin verilen cümlede Ezgi’nin gitaristlik becerisinin nasıl değerlendirildiğine dair bir not, puan veya “iyi/kötü” yorumu yoktur. Sadece “kabul edildiği” bilgisi yer alır. Dolayısıyla herhangi bir “değerlendirme” sonuç ifadesinden ziyade bir durum bildirimi söz konusudur. Bu, “örnek olarak Ezgi istenilen standardı sağladığı için kabul edilmiştir” anlamına gelebilir ama cümle açıkça değerlendirme yargısı içermemektedir.
3.5. (e) Şehrin hava sıcaklığı ülke hava sıcaklıkları ortalamasının üzerindedir.
Burada şehrin ortalama sıcaklığının, ülke sıcaklık ortalamasına göre nispeten ölçülebilir bir fark ile daha yüksek olduğu ifade edilmektedir. Yani “ölçme” sonuçları kıyaslanarak bir istatistiksel bilgi sunulur. Bu, “bu şehir sıcaktır bu şehir soğuktur” şeklinde bir yargıya gidiyor olsa bile, çoğunlukla bir kıyaslama veya tespit düzeyinde kalır. “İyi / kötü” gibi değer yüklü bir ifade yoktur.
4. Ölçme ve Değerlendirme İle İlgili Örnekler
Aşağıda hem ölçme hem de değerlendirmeye dair çeşitli örnekler verilmektedir:
-
Ölçme Örneği 1: Bir öğrencinin Türkçe sınavından 90 puan alması. Bu bir ölçüm değeridir; henüz “pekiyi” ifadesi yoktur.
-
Değerlendirme Örneği 1: “70 puanın üstündeki öğrenciler başarılı sayılır.” Bu bir değerlendirme ölçütüdür. 90 puan alan öğrenci “başarılı” sayılır; işte bu değerlendirmedir.
-
Ölçme Örneği 2: Futbol maçında topa sahip olma oranının %60 olması.
-
Değerlendirme Örneği 2: “Takım bu performansla maçın favorisi konumundadır.” Burada ölçme (topa sahip olma oranı) değerlendirilmiş ve bir karara varılmıştır (favori olmak).
-
Ölçme Örneği 3: Bir öğrencinin raporunda “konuya hakimiyet seviyesi 4/5” diye not düşmek.
-
Değerlendirme Örneği 3: “Bu öğrenci, sınıfın geneline göre oldukça başarılıdır.”
5. Tablo: Ölçme ve Değerlendirme Karşılaştırması
Aşağıdaki tabloda, ölçme ve değerlendirme arasındaki başlıca farklar özetlenmiştir:
| Kavram | Tanım | Örnek |
|---|---|---|
| Ölçme | Bir özelliğin sayısal veya kategorik olarak ifade edilmesi | “Sınavdan 85 puan aldı” “Sınıfın 15’i erkektir” |
| Değerlendirme | Ölçme sonuçlarının belli bir ölçüte, standarda veya amaca göre yorumlanması | “85 puan alan öğrenci ‘pekiyi’ derecesinde” “Bu başarı yeterlidir.” |
Bu basit tablo bile soruda geçen şıkları değerlendirirken neyin salt bir ölçme verisi, neyin bir yorum veya yargı (değerlendirme) olduğunu göstermektedir.
6. Eğitim Bilimleri Açısından Değerlendirmenin Önemi
Eğitimde “değerlendirme”, öğretim programlarının etkinliğini ortaya koymak, öğrencilerin gelişim sürecini izlemek ve eksiklikleri gidermek açısından kritik bir yere sahiptir. Öğrenci başarısını ölçmekle yetinmeyip, bu başarıları değerlendiren öğretmenler:
- Öğrencideki güçlü ve zayıf yönleri tespit eder.
- Daha sağlıklı geri bildirim (feedback) sağlar.
- Öğrencinin motive olup olmadığını anlar, öğrenme süreçlerini iyileştirmek için planlama yapar.
- Eşitlik ve adalet ilkeleri doğrultusunda, her öğrencinin farklı öğrenme stillerine ve hızına göre rehberlik sunar.
Özellikle ulusal sınavlarda veya yükseköğretim kurumlarında yapılan sınavlarda da ölçme sonuçlarının doğru değerlendirilmesi öğrenci yerleştirmeleri ve sertifikasyon uygulamaları için hayati önem taşır.
7. Sık Yapılan Yanlışlar
Ölçme ve değerlendirme konularında en sık rastlanan hatalar şunlardır:
-
Ölçme Sonucuna Kıyasla Değerlendirme Zannetmek:
Bir puanın açıklanmasını direkt değerlendirme sanmak. Oysa 100 puan üzerinden 80 almak sadece bir ölçme değeri sunar. Değerlendirme “80 puan alan öğrenci başarılıdır” dediğimizde ortaya çıkar. -
Her Türlü Sıralama veya Derecelendirmenin Değerlendirme Olduğunu Düşünmek:
“Birinci olmak” da çoğunlukla performans ölçümünün yansımasıdır. Elbette analiz boyutuna geçip “Elif bu performansla çok başarılıdır” dediğimizde, işin içine değerlendirme girmiş olur. -
İstatistiksel Veriyi Değerlendirme ile Karıştırmak:
Bir şehirde sıcaklığın 30 derece olması bir ölçümken, “30 derece çok yüksek” demek bir değerlendirmedir. Soru şıklarında geçen “ülke ortalamasının üstünde olması” gibi bilgiler yine ölçüme dayalı bir kıyaslamadır. Genelde “normal, yüksek, düşük” ifadeleri birer değerlendirme niteliği taşır; ancak burada “ülke sıcaklığı ortalamasının üzerindedir” ifadesi salt bir karşılaştırma gibi göründüğünden değerlendirme olmaktan çok ölçme ve kıyaslama niteliği taşır.
8. Değerlendirme Sürecini Etkileyen Faktörler
Eğitimde veya herhangi bir performansın değerlendirilmesinde, sonuç doğrudan etkilenen çeşitli faktörler vardır:
- Ölçme Aracının Geçerliği: Ölçme aracı (sınav, envanter, gözlem formu vb.) değerlendirilmek istenen özelliği ne kadar doğru ölçüyor?
- Ölçme Aracının Güvenirliği: Ölçme aracının kararlı ve tutarlı sonuçlar verip vermediği.
- Ölçüt Belirleme: Başarı, yetersizlik, mükemmellik vb. gibi kriterlerin önceden hangi temele dayandırıldığı.
- Değerlendirme Yöntemi: Her zaman nesnel olmayabilir. Yazılı sınavlar, sözlü mülakatlar, performans ödevleri vb. farklı yöntemlerle elde edilen veriler, öznel veya nesnel yargılara zemin hazırlayabilir.
Örneğin “Zeynep pekiyi aldı” ifadesinin arkasında, öğretmenin oluşturduğu veya okulun benimsediği 5’lik not sistemine göre 85-100 puan arasının “pekiyi” sayılması gibi bir kriter bulunuyor olabilir. Bu kriter, değerlendirme sürecinin bir parçasıdır.
9. Sınavlarda ve Uygulamalarda Değerlendirme Örnekleri
Eğitim hayatımızda sıkça karşılaştığımız değerlendirme örneklerinden bazıları:
-
Klasik Yazılı Sınav Değerlendirmesi:
- Öğrencinin sınav kâğıdı okunur, her soruya puan verilir.
- Toplam puan 100 üzerinden değerlendirilir.
- Öğrencinin puanı belli rentabilite (örneğin 50 geçer not olsun) üzerinde ise “başarılı” sayılır.
-
Sözlü Sınav Değerlendirmesi:
- Öğretmen, öğrencinin konuyu sözlü şekilde anlatmasını ister.
- Öğrencinin ifade yeteneği, konu hakimiyeti, dikkati vb. ölçütlere göre not verilir.
- Verilen bu not (örneğin 85) nihayetinde “iyi” veya “pekiyi” olarak değerlendirilir.
-
Proje Ödevi veya Sunum Değerlendirmesi:
- Grup çalışmaları veya bireysel projeler, önceden belirlenen rubrik (dereceli puanlama anahtarı) aracılığıyla puanlanır.
- Elde edilen puan/puanlar değerlendirilir ve öğrencinin performansına dair bir yargı ortaya konur.
Bu örneklerde her zaman önce ölçme yapılır (puan toplamak gibi), sonrasında değerlendirme ile son karar verilir (“pekiyi”, “iyi”, “geçti”, “kaldı” vb.).
10. Adım Adım Çözüm ve Sonuç
Soruda “Aşağıdakilerden hangisi bir değerlendirme işlemidir?” diye soruluyor. Doğru cevaba ulaşmak için izlenebilecek adımlar şöyledir:
- Şıkları Okuma: Her bir cümleyi inceleyerek bir “ölçme” mi yapıldığını, yoksa “değerlendirme” sonucuna mı ulaşıldığını anlamaya çalışırız.
- Temel Kavram Bilgisi: Değerlendirme, elde edilen ölçüm veya verinin bir yargıya, nota veya karara dönüşmesiyle ilgilidir.
- (a) Şıkkı: Sayısal bir bilgi “15’i erkektir” → Var olan özelliğin ölçülmesi/tespiti. Değerlendirme yok.
- (b) Şıkkı: “Zeynep pekiyi aldı” → Öğrenciye bir yargı veya not verilmiş. Değerlendirme işlemi vardır.
- (c) Şıkkı: “Elif 100 metre koşuda birinci” → Sıralama ve yarış sonucu; fakat “iyi / kötü” ya da notsal bir yargı yerine bir performans sonucu var. Genellikle değerlendirme değil, sıralamaya dayalı ölçme.
- (d) Şıkkı: “Ezgi müzik grubuna gitarist olarak alınmış” → Bir seçim sürecinin sonunda alınan karar olsa da, cümlede değerlendirmeye dönük net bir ifade yoktur; sadece durum bildirimi.
- (e) Şıkkı: “Şehrin hava sıcaklığı ülke ortalamasının üzerinde” → Sayısal bazda bir kıyaslama. Değer yargısı veya not yok.
Bu adımları tamamladığımızda doğrudan (b) Zeynep pekiyi aldı seçeneğinin “değerlendirme” içerdiğini görürüz. Çünkü “pek iyi” ifadesi, bir not veya puan aralığını temsil eden yargı sonucudur.
11. Özet Tablo
Aşağıdaki tabloda, soruda verilen cümlelerin “ölçme mi, değerlendirme mi” olduğunun kısa bir özeti sunulmaktadır:
| Şık | İfade | İşlem Türü | Gerekçe |
|---|---|---|---|
| (a) 30 kişilik sınıfın 15’i erkektir. | Sayısal veri sunar | Ölçme (Tespit) | Bir özelliğin sayısal karşılığı verilmiştir. Değerlendirme yargısı içermez. |
| (b) Zeynep pekiyi aldı. | Not, derece belirtiyor | Değerlendirme | Öğrencinin notu/başarısı “pekiyi” olarak ifade edilmiş, yani yargıda bulunulmuş. |
| (c) Elif 100 metre koşuda birinci oldu. | Derecelendirme (yarış sonucu) | Genellikle ölçme temelli sıralama | Bir yarış performansının sonucudur. Mevcut cümleden “Elif çok başarılıdır” gibi bir değerlendirme çıkmaz. |
| (d) Ezgi müzik grubuna gitarist olarak alınmıştır. | Kabule dair durum bildirimi | Seçim süreci (açık değerlendirme yok) | Değerlendirme detay verilmeden, sonuç aktarılmıştır. |
| (e) Şehrin hava sıcaklığı ülke hava sıcaklıkları ortalamasının üzerindedir. | Bir ortalama değere göre kıyaslama yapar | Ölçme + Kıyaslama | Isı ölçümü kıyasıdır, ancak “iyi/kötü” yargısı bulunmaz. |
Tabloda görüldüğü gibi, (b) seçeneği doğrudan “değerlendirme” niteliğini taşıyan ifadedir.
12. Genel Bir Değerlendirme ve Son Söz
Bu soruya benzer sorular, eğitim bilimleri testlerinde ve öğretmenlik alan sınavlarında sıklıkla çıkar. Öğrenciler bazen “birinci oldu” veya “seçildi” gibi ifadeleri de değerlendirmenin içine katabilir, ancak esas olan cümlesel olarak bir yargı veya not belirtilmesidir. “Zeynep pekiyi aldı,” tam olarak bir değerlendirme sürecinin sonucunu göstermektedir.
Özetle, ölçme sonuçlarından hareketle bir ölçüte göre sonuç çıkarmak (başarılı-başarısız, pekiyi-iyi-orta-zayıf, yeterli-yetersiz vb.) değerlendirmedir. Soruda ölçme ifadesini en açık şekilde değerlendirmeye dönüştüren seçenek b) “Zeynep pekiyi aldı” ifadesidir.