Soru: Bu soruda paragrafta geçen unsurları inceleyerek aşağıdaki seçeneklerden hangisinin olmadığı sorulmaktadır.
Çözüm:
Parçada geçen dil bilgisi unsurlarını inceleyecek olursak:
a. Hem niteleme hem belirtme sıfatı almış isim: Parçada “küçük bir göçebe Türk topluluğu” ifadesinde “küçük” niteleme sıfatı, “bir” ise belirtme sıfatıdır. Bu nedenle hem niteleme hem belirtme sıfatı almış bir isim mevcuttur. Bu seçenek vardır.
b. Özel isim: Parçada “Süleyman Şah” ve “Horasan” gibi özel isimler bulunmaktadır. Özel isim kullanımı mevcuttur. Bu seçenek vardır.
c. Türemiş sıfat: “Göçebe” kelimesi kökü olan “göç” fiilinden türemiştir ve sıfat görevindedir. Bu nedenle türemiş sıfat mevcuttur. Bu seçenek vardır.
d. Kişi zamiri: Parçada herhangi bir kişi zamiri (ben, sen, o, biz, siz, onlar) bulunmamaktadır. Kişi zamiri yoktur. Bu seçenek yoktur.
e. Edat: “ile” edatı parçada yer aldığından edat bulunmaktadır. Bu seçenek vardır.
Doğru cevap: D) Kişi zamiri
Tablo ile Özet:
| Dil Bilgisi Unsuru | Parçada Var mı? |
|---|---|
| Hem niteleme hem belirtme sıfatı almış isim | Var |
| Özel isim | Var |
| Türemiş sıfat | Var |
| Kişi zamiri | Yok |
| Edat | Var |
Eğer başka sorularınız varsa memnuniyetle yardımcı olurum! 
@Linakunt
Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur?
Cevap: Bu soruda kişi zamiri (D) kullanılmamıştır.
İçindekiler
- Soruya Genel Bakış
- Parça Metninin İncelenmesi
- Seçeneklerin Ayrıntılı İncelenmesi
- Örneklerle Doğrulama
- Sık Yapılan Yanlışlar
- Özet Tablo
- Sonuç ve Özet
1. Soruya Genel Bakış
Bu soruda 13. yüzyılın ortalarında Horasan’dan Orta Asya’ya, oradan da Küçük Asya’ya göç eden küçük bir göçebe Türk topluluğuna dair kısa bir paragraf verilmiştir. Parçada geçen sözcük türlerini inceleyip “Aşağıdakilerden hangisi yoktur?” sorusunun cevabını bulmamız isteniyor. Seçenekler şunlardır:
- Hem niteleme hem belirtme sıfatı almış isim
- Özel isim
- Türemiş sıfat
- Kişi zamiri
- Edat
Parçayı dikkatlice taradığımızda, hangi tür kelimelerin veya yapıların yer aldığına bakarak hangisinin bulunmadığını kanıtlamamız gerekiyor.
2. Parça Metninin İncelenmesi
Örnek metin (kısaltılmış haliyle) şöyledir:
“On üçüncü yüzyılın ortalarına doğru küçük bir göçebe Türk topluluğu—ya da kabilesi—Horasan’dan Orta Asya’ya, oradan da Küçük Asya’ya göç etti. Bunlar; Süleyman Şah’ın önderliğinde Horasan’dan kaçan, aileleri ile yaklaşık 200 ile 400 atlıdan oluşan daha büyük bir topluluğun parçalarıydı.”
Bu pasajda dikkat çeken sözcük türlerini öncelikle şu şekilde ayırt edebiliriz:
- Niteleme sıfatları: “küçük”, “göçebe”, “büyük” vb.
- Belirtme sıfatı: “bir” (belgisiz sıfat), sayılar vb.
- Özel isimler: “Horasan”, “Orta Asya”, “Küçük Asya”, “Süleyman Şah” vb.
- Edat(lar): “ile” (“aileleri ile” ifadesinde) vb.
- Zamirler: “bunlar” (işaret zamiri, yani gösterme zamiri)
Burada özellikle fark etmemiz gereken, “bunlar”ın bir kişi zamiri mi yoksa işaret zamiri mi olduğudur. Türkçede “bunlar” → işaret zamiridir (gösterme zamiri), “onlar” → kişi zamiri (üçüncü tekil/çoğul şahıs). “Ben”, “sen”, “o”, “biz”, “siz”, “onlar” kişi zamiri kapsamındadır. Ancak “bunlar” bu kategoriye girmez; bu yüzden parçada kişi zamiri olmadığı açıktır.
3. Seçeneklerin Ayrıntılı İncelenmesi
3.1. Hem Niteleme Hem Belirtme Sıfatı Almış İsim (A)
- Parçada “küçük bir göçebe Türk topluluğu” ifadesine bakalım:
- “küçük”: Niteleme sıfatı
- “bir”: Belirtme (belgisiz) sıfatı
- “topluluğu”: İsim
Bu örnek, aynı isimde (topluluk) hem niteleme sıfatı (“küçük”) hem de belirtme sıfatı (“bir”) kullanıldığını gösterir. Dolayısıyla A seçeneği (hem niteleme hem belirtme sıfatı almış isim) metinde vardır.
3.2. Özel İsim (B)
- “Horasan”, “Orta Asya”, “Küçük Asya”, “Süleyman Şah” vb. coğrafi bölge adları veya kişi adları özel isimdir.
- Bu yüzden parçada bolca özel isim bulunduğu açıktır. Dolayısıyla B seçeneği (özel isim) de metinde mevcuttur.
3.3. Türemiş Sıfat (C)
Bir sıfatın türemiş sayılması için kök + yapım eki biçiminde oluşması ve cümlede sıfat işleviyle kullanılması gerekir. Parçada dikkat çekebilecek örnekler:
- “göçebe”: Kökeni “göç” sözcüğüdür. “-ebe” ekiyle oluştuğundan türemiş bir sözcük olarak değerlendirilebilir. Cümlede “göçebe (Türk topluluğu)” şeklinde sıfat görevinde kullanıldığı takdirde, “göçebe” bir türemiş sıfat olarak ele alınabilir.
- “atlı (200 ile 400 atlıdan oluşan…)”: “at” (kök) + “-lı” (yapım eki) → “atlı” (sıfat ya da isim soylu sözcük). “Atlı birlikler” gibi kullanıldığında sıfat işlevi görülür. Orada “atlıdan oluşan” ifadesinde kısmen isim gibi dursa da “atlı” sözcüğü türemiş yapılıdır.
Dolayısıyla “göçebe” veya “atlı” örnek gösterilerek C seçeneğindeki türemiş sıfatın var olduğu söylenebilir.
3.4. Kişi Zamiri (D)
Türkçede kişi zamirleri (şahıs zamirleri) şunlardır: ben, sen, o, biz, siz, onlar. Metinde yer alan “bunlar” kelimesi ise bir işaret zamiridir (gösterme zamiri). “Aileleri ile” ifadesinde “-leri” ekinden dolayı gizli bir şahıs zamiri varmış gibi görünse de bu yalnızca bir iyelik (possesive) ekidir ve isim çekim ekine girer, zamir değildir. Dolayısıyla parçada ben, sen, o, biz, siz, onlar gibi doğrudan bir kişi zamiri yoktur.
Bu nedenle D seçeneği soruda istenen “yoktur” ifadesine karşılık gelmektedir.
3.5. Edat (E)
Türkçedeki en yaygın edatlardan (ilgeç) biri de “ile” sözcüğüdür. Metinde “… aileleri ile yaklaşık 200 ile 400 atlıdan oluşan …” ifadesiyle “ile” açıkça kullanılmıştır. Dolayısıyla edat da parçada mevcuttur.
4. Örneklerle Doğrulama
Metinden çekip çıkardığımız örnekleri listeleyelim:
- Niteleme sıfatı: “küçük”, “büyük” (Örnek: “küçük bir göçebe Türk topluluğu”)
- Belirtme sıfatı: “bir” (Örnek: “küçük bir göçebe Türk topluluğu”)
- Özel isim: “Horasan”, “Orta Asya”, “Küçük Asya”, “Süleyman Şah”
- Türemiş sıfat: “göç-ebe” → “göçebe” (kökeni “göç” + ek), “at-lı” → “atlı” (kökeni “at” + ek)
- İşaret zamiri: “bunlar”
- Edat: “ile”
Ancak kişi zamiri (ben, sen, o, biz, siz, onlar) doğrudan kullanılmamıştır. Bu nedenle kişi zamiri yok hükmündedir.
5. Sık Yapılan Yanlışlar
- “Bunlar”ı Kişi Zamiri Sanmak: “bunlar” sıkça kişi zamiriyle karıştırılır, ancak Türkçe dilbilgisinde “bunlar” işaret zamiri veya gösterme zamiri olarak geçer.
- -leri Ekini Kişi Zamiri Saymak: “aileleri” ifadesindeki “-leri”, üçüncü çoğul şahsın iyelik (sahiplik) ekidir; bu özelliğiyle zamir değil bir isim çekimi işaretidir.
- Türemiş Sıfatı Fark Etmemek: “göçebe” veya “atlı” gibi bazı sözcükler doğrudan türemiş sıfat örneğidir. Öğrenciler çoğu zaman “göçebe”yi sadece isim sanar ya da “türemiş” sözcüğünü gözden kaçırabilir.
6. Özet Tablo
Aşağıdaki tabloda, parçada var olan ve olmayan unsurları görebiliriz:
| Kategori | Örnek/Durum | Parçada Var mı? |
|---|---|---|
| Hem niteleme + belirtme sıfatı almış isim | “küçük bir … topluluk” | Evet (Var) |
| Özel isim | Horasan, Orta Asya, Süleyman Şah, Küçük Asya | Evet (Var) |
| Türemiş sıfat | “göçebe [göç + ebe]”, “atlı [at + lı]” | Evet (Var) |
| Kişi zamiri (ben, sen, o, biz, siz, onlar) | - | Hayır (Yoktur) |
| Edat | “ile”, “… aileleri ile…” | Evet (Var) |
Tablodan da anlaşılacağı üzere tek eksik unsur kişi zamiridir.
7. Sonuç ve Özet
Metinde yapılan taramaya göre:
- “Hem niteleme hem belirtme sıfatı almış isim” örneği kesinlikle vardır.
- “Özel isim” olarak “Horasan”, “Süleyman Şah” vb. net biçimde karşımıza çıkar.
- “Türemiş sıfat” da “göçebe” veya “atlı” gibi kelimelerle bulunur.
- “Kişi zamiri” (ben, sen, o, biz, siz, onlar) metinde yoktur.
- “Edat” ise “ile” gibi sözcüklerle mevcuttur.
Dolayısıyla sorumuzun doğru yanıtı:
D) Kişi zamiri
Kısa Özet
Bu parçadaki sözcük türlerini incelediğimizde, tek olmayan unsurun “kişi zamiri” olduğunu görürüz. Parçada “bunlar” gibi işaret zamiri kullanılmasına rağmen “o, onlar, biz, siz” gibi herhangi bir kişi zamiri yer almamıştır.
Kaynaklar
- Türk Dil Kurumu (TDK) Resmî Sitesi
- MEB Dilbilgisi Ders Kitapları ve Konu Anlatımları
- Ortaöğretim Türk Dili ve Edebiyatı Ders Notları
@anonymous13
Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur?
Cevap:
Tablolu İçerik
| Seçenek | Örnek / Durum | Varlığı? |
|---|---|---|
| A) Hem niteleme hem belirtme sıfatı almış isim | “Küçük bir göçebe Türk topluluğu” ifadesinde “küçük” (niteleme sıfatı) ve “bir” (belirtme sıfatı) aynı isim (“topluluğu”) üzerinde kullanılmıştır. | Vardır |
| B) Özel isim | “Süleyman Şah”, “Horasan”, “Orta Asya”, “Küçük Asya” gibi özel isimler metinde geçmektedir. | Vardır |
| C) Türemiş sıfat | “Göçebe” sözcüğü kök “göç” + “-ebe” ekiyle türemiş bir sıfat olarak değerlendirilebilir. Ayrıca “daha büyük” (“büyük”ten “daha büyük”e - derecelendirme) de türemiş sıfat niteliğindedir. | Vardır |
| D) Kişi zamiri | Kişi zamirleri “ben, sen, o, biz, siz, onlar” şeklindedir. Metinde kullanılan “bunlar” ise bir gösterme (işaret) zamiridir, kişi zamiri değildir. Kişi zamiri yoktur. | Yoktur |
| E) Edat | “ile”, “doğru” (bu bağlamda edat), vb. sözcükler metinde bulunmaktadır. | Vardır |
Adım Adım Değerlendirme
-
Niteleme ve Belirtme Sıfatı Almış İsim (A):
“Küçük bir göçebe Türk topluluğu” ifadesinde “küçük” (niteleme sıfatı) ve “bir” (belirtme sıfatı) aynı isme (topluluğu) eklenmiş durumdadır. Dolayısıyla hem niteleme hem belirtme sıfatı almış bir isim kullanılmıştır. -
Özel İsim (B):
Parçada “Horasan”, “Küçük Asya”, “Orta Asya”, “Süleyman Şah” gibi özel isimler geçmektedir. -
Türemiş Sıfat (C):
- “Göçebe” sözcüğü, “göç” kökünden türemiştir ve bu metinde “göçebe Türk topluluğu” şeklinde sıfat işleviyle kullanıldığı düşünülebilir.
- “Daha büyük” ifadesinde de “-daha” eklenerek sıfatın derecelendirilmesi söz konusudur. Dolayısıyla türemiş sıfat örneği vardır.
-
Kişi Zamiri (D):
Metinde “bunlar” geçmektedir ancak “bunlar” bir kişi zamiri değil, gösterme (işaret) zamiridir. Gerçek kişi zamirleri “ben, sen, o, biz, siz, onlar” metinde bulunmamaktadır. Bu nedenle parçada kişi zamiri yoktur. -
Edat (E):
Metinde “ile”, “doğru” vb. edatlar kullanılmaktadır. Özellikle “ile” kelimesi aileleri ile göç etmeleri şeklinde geçer; “-dan … -ya” ekleri hâl eki olsa da “ile” başlıca edat örneğidir.
Bu ayrıntılara göre en doğru cevap D) Kişi zamiridir. Çünkü parçada “ben, sen, o, biz, siz, onlar” gibi bir kişi zamiri yer almamaktadır.