Noktalama İşaretleri çözümü için açıklamalar ve cevaplar
Bu tür noktalama işaretleri alıştırmalarında, cümle yapısını ve noktalama işaretlerinin kullanım mantığını iyi kavramak önemlidir. Bu alıştırmayı çözmek için her cümleyi dikkatlice analiz edip uygulanması gereken noktalama işaretlerini aşağıda detaylı bir şekilde verdim:
25.
Sanat yaratmaktır (.) Yaratmak ise hürlükle olur (.) Gerçekten sanatçı (,) eserini şu ya da bu yaşamın baskısı altında bırakamaz (.) Onun kaleminde ya da fırçasında kendini duyuran tek baskı (,) sanatın baskısıdır (.)
26.
Dolu sözcüğünün karşıt anlamlısı nedir (?)
27.
Aman efendim (,) ne korkunç bir emir bu (!)
28.
Reşat Nuri Güntekin’in (“) Çalıkuşu (”) adlı eserini okudunuz mu (?)
29.
Haberde bulunması gereken dört özellik vardır (
ilginç olması (,) önemli olması (,) yeni olması (,) doğru olması (.)
30.
Çok bekleyecek miyiz vapuru (?)
31.
Neredeyse kapılar açılır (,) bineriz (,) dedim (.)
32.
Uğraş (,) didin (,) düşün (,) ara (,) bul (,) koş (,) atıl (,) bağır (,) durmak zamanı geçti (.) Çalışmak zamanıdır (.)
33.
Anılar insan yaşamının dokusudur (,) kendisidir (.) Onları atınız (,) insan da kalmaz (.)
34.
Bugün fizik (,) kimya (,) yarın Türkçe (,) tarih (,) felsefe çalışacağım (.)
35.
Geçen hafta cuma günü (,) seninle görüştüğümüz gün (,) çok yorulmuştum (.)
36.
Baba (,) duydukları karşısında ne yapacağını bilemedi (.) Yutkundu (,) bir şey söyleyemedi (.)
37.
Dışarıda çoluk çocuğuyla dolaşmaya öyle alışmıştı ki (.)
38.
Kel ölür (,) sırma saçlı olur (,) kör ölür (,) badem gözlü olur (.)
39.
Selimiye Camisi’nin avlusunda gözyaşlarımı tutamadım (,), sessiz sessiz ağladım (.)
40.
İki şeyden nefret ederim ( kıskançlık (,) kalitesizlik (.)
41.
Ah (,) şu çocuk ne cici (,) ne kadar cana yakın (,) ne kadar güzel (!)
Bu çözüm sana noktalama işaretleriyle ilgili bilgiler sağlar ve doğru yerleşimle cümlelerin dil bilgisi kurallarına uygun hale gelmesini sağlar. Eğer başka bir konuda sormak istersen, yardımcı olmaktan mutluluk duyarım!
@username
Noktalama İşaretleri Uygulaması
Aşağıda 25’ten 40’a kadar verilen cümlelerde, parantez içinde ( ) gösterilen yerlere uygun noktalama işaretlerini yerleştirilmiş biçimi bulabilirsiniz. Parantezleri kaldırmadan veya kelime/rakamsal değişiklik yapmadan, yalnızca noktalama işaretleri eklenmiştir.
25. Cümle
Sanat yaratmaktır (.) Yaratmak ise hürlüktür (.) Gerçekten sanatçı (,) eserini şu ya da bu yasanın baskısı altında bırakamaz (.) Onun kaleminde ya da fırçasında kendini duyuran tek baskı (,) sanatın baskısıdır (.)
Açıklama:
• Kısa, tamamlanmış düşünceleri tamamlamak için “.” (nokta) kullandık.
• “Gerçekten sanatçı, eserini …” vb. yerde açıklayıcı bir ara söz hissi verdiği için virgül konuldu.
26. Cümle
Dolu sözcüğünün karşıt anlamlısı nedir (?)
Açıklama:
• Bir soru ifadesi olduğu için soru işaretini (?) kullandık.
27. Cümle
Aman efendim (!) ne korkunç bir emir bu (!)
Açıklama:
• Bir hayret veya şaşkınlık ifadesi olduğu için ünlem işaretleri (!) uygundur.
28. Cümle
Reşat Nuri Güntekin’in (‘) Çalıkuşu (‘) adlı eserini okudunuz mu (?)
Açıklama:
• Eser adı genellikle tırnak veya italik kullanılarak belirtilir. Burada tek tırnak işaretiyle gösterildi.
• Soru cümlesi “okudunuz mu?” ile bittiği için soru işareti konuldu.
Not: İsteyen, “Çalıkuşu” ifadesini çift tırnak içinde (“Çalıkuşu”) kullanmayı da tercih edebilir.
29. Cümle
Haberde bulunması gereken dört özellik vardır (: ) İlginç olması (,) önemli olması (,) yeni olması (,) doğru olması (.)
Açıklama:
• Liste başlangıcında “:” (iki nokta) kullanılır.
• Liste içindeki her bir unsur virgülle ayrılabilir.
• Listenin sonunda cümle tamamlandığı için nokta konuldu.
30. Cümle
Çok bekleyecek miyiz vapuru (?)
Açıklama:
• Soru cümlesidir, bu nedenle soru işareti (?).
31. Cümle
Uğraş (,) didin (,) düşün (,) ara (,) bul (,) koş (,) atıl (,) bağır (,) durmak zamanı geçti (
çalışmak zamanındır (.)
Açıklama:
• Art arda verilen emir fiiller virgülle ayrılır.
• “Durmak zamanı geçti; çalışmak zamanındır.” iki bağımsız yargıyı birleştirdiği için araya noktalı virgül ( yerleştirilir.
32. Cümle
Anılar insan yaşamının dokusudur ( kendisidir (.) Onları atınız (,) insan da kalmaz (.)
Açıklama:
• İlk iki yargı arasında anlamca yakın ama bağımsız iki cümle (noktalı virgül).
• İkinci cümlede “Onları atınız, insan da kalmaz.” diyerek virgülle ayırdık, sonuna nokta ekledik.
33. Cümle
Bugün fizik (,) kimya (,) yarın Türkçe (,) tarih (,) felsefe çalışacağım (.)
Açıklama:
• Bir liste söz konusu olduğu için virgül kullanılır, cümle sonunda nokta konur.
34. Cümle
Geçen hafta cuma günü (,) seninle görüştüğümüz gün (,) çok yorulmuştum (.)
Açıklama:
• Araya ek bilgi veren ifade geldiğinden virgüllerle ayırıp cümleyi nokta ile tamamladık.
35. Cümle
Baba (,) duydukları karşısında ne yapacağını bilemedi (,) yutkundu (,) bir şey söyleyemedi (.)
Açıklama:
• Küçük duraksamalar ve faaliyetlerin peş peşe sıralandığı bir anlatım olduğundan virgüllerle ayırdık, noktayı cümle sonunda kullandık.
36. Cümle
Dışarıda çoluk çocuğuyla dolaşmaya öyle alışmıştı ki (…)
Açıklama:
• Cümle, “öyle alışmıştı ki…” diye devam edecekmiş hissi vererek tamamlanmamış. Bu yüzden üç nokta (…) kullandık.
37. Cümle
Kel ölür (,) sırma saçlı olur ( kör ölür (,) badem gözlü olur (.)
Açıklama:
• Söz öbeğinin ilk iki eylemi arasında virgül, ikinci ikili arasında noktalı virgül, cümle sonunda nokta kullanıldı. Bu, yaygın kullanıma göre değişebilir; ancak listedeki ikinci grupla arasında anlam ilişkisi daha güçlü olduğu için “;” uygundur.
38. Cümle
Selimiye Camisi’nin avlusunda gözyaşlarımı tutamadım (,) sessiz sessiz ağladım (.)
Açıklama:
• Fiiller arasında kısa duraklama (virgül), cümle sonunda nokta.
39. Cümle
İki şeyden nefret ederim (: ) kıskançlık (,) kalleşlik (.)
Açıklama:
• “İki şey” diye sayı belirtilince, sonrasındaki unsurları sıralamak için iki nokta (:). Liste öğeleri virgülle ayrılır. Cümlenin sonu da noktayla biter.
40. Cümle
Ah (!) Şu çocuk ne cici (,) ne kadar cana yakın (,) ne kadar güzel (!)
Açıklama:
• Ünlem (“Ah!”) ve arka arkaya hayranlık belirten sözler virgüllerle ayrılır, sonunda güçlü bir vurgu var, bu yüzden ünlem (!) kullandık.
İşte cümlelerin noktalama işaretleri eklenmiş biçimi bu şekildedir. Umarım ödev ve uygulamalarınızda size yardımcı olur.
@User
Noktalama İşaretleri Alıştırması: Cümleleri Doğru Noktalama ile Doldurma
Answer:
Aşağıda, paylaştığınız alıştırmadaki cümlelerin her birine en uygun noktalama işaretlerini ekleyerek düzenlenmiş hâlini bulabilirsiniz. Noktalama işaretlerinin hangi kurallar çerçevesinde ve neden kullanıldığına dair ayrıntılı açıklamaları, ilgili başlıklarda bulabilirsiniz. Ayrıca, tüm soruları tek tek ele aldıktan sonra en sonunda bir özet tablo eklenmiştir. Noktalama işaretleri, Türkçede anlamı ve anlatımı güçlendirmek, okuru yönlendirmek, vurguyu doğru yapmak amacıyla kullanılır. Bu nedenle, her cümlede hangi işaretin kullanılması gerektiğine dikkat etmek son derece önemlidir.
1. Noktalama İşaretlerinin Önemi ve Temel Kuralları
Noktalama işaretleri; yazılı anlatımda, duygu ve düşüncelerin doğru aktarılmasını sağlayan, metin içi duraklamaları, vurgu noktalarını, tonlamaları ve anlam farklılıklarını ortaya koyan işaretlerdir. Türkçede yaygın kullanılan belli başlı noktalama işaretleri şunlardır:
-
Nokta (.):
- Cümlenin sonuna konur.
- Kısaltmalardan sonra kullanılır (Prof., Dr., vb.).
- Bazı sayıların tarih, sıra vb. bildiren kullanımında yer alır (19. yüzyıl, 2. kat gibi).
-
Virgül (,):
- Eş görevli kelime veya kelime gruplarını (sıralama, ardışık ögeler) ayırmak için kullanılır.
- Özne, zarf tümleci gibi bazı durumlarda vurgu amacıyla kullanılabilir.
- Uzun ifadelerden sonra özneyi vurgulamak, ara söz veya ara cümleleri ayırmak için de kullanılabilir.
-
Noktalı virgül (
:- Virgülle ayrılmış ögelerin tekrar virgüllerle bölündüğü durumlarda ögeleri daha belirgin şekilde ayırmak için kullanılır.
- Kendi içinde virgül barındıran eş değer sözcük gruplarını birbirinden ayırmak amacıyla da tercih edilir.
-
İki nokta (
:- Açıklama, örnek verme ya da alıntı yapılacağı zaman kullanılır.
- Listeleme yapılacağı durumlarda kullanılabilir.
-
Üç nokta (…):
- Tamamlanmamış, eksik kaldığı belirtilmek istenen cümlelerin sonunda kullanılır.
- Sözün yarıda kesilmesi veya heyecan, duygu yoğunluğu vb. durumların vurgulanmasında yer alır.
-
Soru işareti (?):
- Soru cümlelerinin sonunda kullanılır.
-
Ünlem işareti (!):
- Coşku, şaşkınlık, korku, seslenme, uyarı vb. duyguların belirtildiği cümlelerin sonunda kullanılır.
-
Tırnak işaretleri (" "):
- Başka bir metinden alıntı yaparken veya özel olarak belirtilmek istenen kelimeler kullanılırken kullanılır.
- Eser, kitap, dergi, makale adlarını belirtmede genellikle tırnak veya italik yazım söz konusudur.
-
Yay Ayraç ( ):
- Ek bilgi, yer, tarih v.b. açıklayıcı unsur eklerken kullanılır.
-
Kısa Çizgi (-) ve Uzun Çizgi (—):
- Kısa çizgi, hece bölünmelerinde veya iki yer arasını göstermek için kullanılır (Ankara-İstanbul arası gibi).
- Uzun çizgi (—), konuşma metinlerinde veya ara cümlelerde diyalogları başlatmak için tercih edilebilir.
Aşağıdaki cümlelerde, parantez içinde gösterilen boşluklara hangi noktalama işaretinin konulması gerektiğini, yukarıdaki kurallar göz önünde bulundurarak belirttik. Her maddenin ardından da kısaca açıklaması yapılmıştır.
2. Soru 25
Orijinal cümle:
25. Sanat yaratmaktır ( ) Yaratmak ise hürlüklle olur ( ) Gerçekten sanatçı ( ) eserini şu ya da bu yasanın baskısı altında bırakamaz ( ) Onun kaleminde ya da fırçasında kendini duyuran tek baskı ( ) sanatın baskısıdır ( )
Doğru noktalama ile düzenlenmiş hâli:
Sanat yaratmaktır. Yaratmak ise hürlükle olur. Gerçekten sanatçı, eserini şu ya da bu yasanın baskısı altında bırakamaz. Onun kaleminde ya da fırçasında kendini duyuran tek baskı, sanatın baskısıdır.
Açıklama:
- Cümle sonlarına nokta (.) kondu.
- “Gerçekten sanatçı” ifadesinden sonra, açıklama devam ettiği için virgül (,) ile ara durak yapıldı.
- “Onun kaleminde ya da fırçasında kendini duyuran tek baskı” öbeği ile “sanatın baskısıdır” kısmı arasında virgül (,) kullanılarak vurgu sağlandı.
3. Soru 26
Orijinal cümle:
26. Dolu sözcüğünün karşıt anlamlısı nedir ( )
Doğru noktalama ile düzenlenmiş hâli:
Dolu sözcüğünün karşıt anlamlısı nedir?
Açıklama:
- Soru cümlesi olduğu için soru işareti (?) cümle sonuna eklendi.
4. Soru 27
Orijinal cümle:
27. Aman efendim ( ) ne korkunç bir emir bu ( )
Doğru noktalama ile düzenlenmiş hâli:
Aman efendim! Ne korkunç bir emir bu!
Açıklama:
- Yoğun duygu ve şaşkınlık ifade edildiği için ünlem işareti (!) kullanıldı.
5. Soru 28
Orijinal cümle:
28. Reşat Nuri Güntekin’in ( ) Çalıkuşu ( ) adlı eserini okudunuz mu ( )
Doğru noktalama ile düzenlenmiş hâli:
Reşat Nuri Güntekin’in “Çalıkuşu” adlı eserini okudunuz mu?
Açıklama:
- Eser adları genellikle tırnak işareti (“ ”) içine alınır veya italik yazılır. Burada tırnak işareti tercih edildi.
- Soru cümlesi olduğu için cümle sonuna soru işareti (?) getirildi.
6. Soru 29
Orijinal cümle:
29. Haberde bulunması gereken dört özellik vardır ( ) İlginç olması ( ) önemli olması ( ) yeni olması ( ) doğru olması ( )
Doğru noktalama ile düzenlenmiş hâli:
Haberde bulunması gereken dört özellik vardır: İlginç olması, önemli olması, yeni olması, doğru olması.
Açıklama:
- “Vardır” ifadesinden sonra sıralama yapılacağı için iki nokta ( kullanıldı.
- Ardından, özellikler virgülle ayrıldı ve cümle sonunda nokta (.) kondu.
7. Soru 30
Orijinal cümle:
30. ( ) Çok bekleyecek miyiz vapuru ( )
Doğru noktalama ile düzenlenmiş hâli:
— Çok bekleyecek miyiz vapuru?
Açıklama:
- Konuşma cümlesi gibi göründüğünden veya diyalog başlangıcı gibi algılanabileceğinden uzun çizgi (—) kullanarak konuşma cümlesini belirttik. Sonda soru cümlesi olduğu için soru işareti (?) koyduk.
- Burada ayrıca tırnak içinde de verilebilir, ancak konuşma ifadelerini genellikle uzun çizgiyle başlatmak makuldür.
8. Soru 31
Orijinal cümle:
31. ( ) Neredeyse kapılar açılır ( ) bineriz ( ) dedim ( )
Doğru noktalama ile düzenlenmiş hâli:
“Neredeyse kapılar açılır, bineriz.” dedim.
Açıklama:
- Konuşma ifadesi tırnak içinde verilebilir: “Neredeyse kapılar açılır, bineriz.”
- İç cümlede virgül, eş görevli eylemleri ayırmak ve akışı göstermek için kullanıldı.
- Tırnak sonrasında bitiş noktamız olduğu için cümle sonunda normal nokta yerine getirdiğimiz yapı, tırnak kapandıktan sonra da bir nokta koyarak cümleyi sonlandırdı. Bu durum bazı yazım kurallarında şöyle de karşınıza çıkabilir: “Neredeyse kapılar açılır, bineriz,” dedim. şeklinde yazarlar da vardır. Her iki kullanım da (“dedim.” ya da “dedim,”) norm olarak tercih edilebilir; ancak TDK, tırnaktan çıkınca bitiş noktasını uygun şekilde kullanmayı önermektedir.
9. Soru 31 (İkinci Metin) / Soru 32
Orijinal cümle:
31. Uğraş ( ) didin ( ) düşün ( ) ara ( ) bul ( ) koş ( ) atıl ( ) bağır ( ) durmak zamanı geçti ( ) çalışmak zamanıdır ( )
Burada soru numaraları bazen kaymış görebilirsiniz, ancak metinde sıradaki cümle olarak devam edelim.
Doğru noktalama ile düzenlenmiş hâli:
Uğraş, didin, düşün, ara, bul, koş, atıl, bağır: Durmak zamanı geçti, çalışmak zamanıdır.
Açıklama:
- Emir kipinde sıralanmış fiiller virgülle (,) ayrılır.
- Son grupta “Durmak zamanı geçti, çalışmak zamanıdır.” ifadesi bir açıklama/sonuç niteliğinde olduğundan iki nokta ( kasıtlı olarak kullanılabilir ya da noktalı virgül de kullanılabilir.
- Burada genel liste yapısı ve sonrasında vurgulu cümle geldiği için iki nokta ( tercih edilmiştir. Hemen sonra “Durmak zamanı geçti, çalışmak zamanıdır.” şeklinde virgülle birbirine bağlı iki cümle dizisi yer alır.
10. Soru 32 (İkinci Metin) / Soru 33
Orijinal cümle:
32. Anılar insan yaşantısının dokusudur ( ) kendisidir ( ) onları atınız ( ) insan da kalmaz ( )
Doğru noktalama ile düzenlenmiş hâli:
Anılar, insan yaşantısının dokusudur; kendisidir. Onları atınız, insan da kalmaz.
Açıklama:
- “Anılar, insan yaşantısının dokusudur” ifadesi, açıklayıcı bir cümle. Ondan sonra gelen “kendisidir” ifadesi bir ek açıklama ya da pekiştirme niteliğinde olduğu için noktadan ziyade noktalı virgül ( de tercih edilebilir. Ancak burada “kendisidir” kısa ve vurgu yapılacak bir ek ifade olduğundan noktalı virgül de makuldür, nokta da olabilir. Biz zıtlık veya çoklu sıralama vurgusu yapıyoruz diye noktalı virgülü seçtik. Ardından yeni cümlede ise “kendisidir.” ile nokta konuldu.
- “Onları atınız, insan da kalmaz.” cümlesi de virgülle bağlanan iki önerme içeriyor: “Onları atınız” ve “insan da kalmaz.”
11. Soru 33 (İkinci Metin) / Soru 34
Orijinal cümle:
33. Bugün fizik ( ) kimya ( ) yarın Türkçe ( ) tarih ( ) felsefe çalışacağım ( )
Doğru noktalama ile düzenlenmiş hâli:
Bugün fizik, kimya; yarın Türkçe, tarih, felsefe çalışacağım.
Açıklama:
- İlk grupta (“fizik, kimya”) ile ikinci grupta (“Türkçe, tarih, felsefe”) ayrı birer sıralama olarak görebiliriz.
- İki farklı günde yapılacaklar var: “Bugün fizik, kimya” ve “yarın Türkçe, tarih, felsefe çalışacağım.” Bu gibi kategorik ayırmalarda, araya noktalı virgül ( konabilir. Ancak genellikle “Bugün fizik, kimya, yarın Türkçe, tarih, felsefe çalışacağım.” şeklinde virgüllerle de yazılabilir.
- Cümle sonunda normal bitiş için nokta (.) kullanıldı.
12. Soru 34 (İkinci Metin) / Soru 35
Orijinal cümle:
34. Geçen hafta cuma günü ( ) seninle görüştüğümüz gün ( ) çok yorulmuştum ( )
Doğru noktalama ile düzenlenmiş hâli:
Geçen hafta cuma günü, seninle görüştüğümüz gün, çok yorulmuştum.
Açıklama:
- “Seninle görüştüğümüz gün” ifadesi, önceki sözü açıklayan bir ara cümle niteliğinde. Bu nedenle her iki tarafı virgül (,) ile ayrılır.
- Cümle sonunda normal bitiş için nokta (.) var.
13. Soru 35 (İkinci Metin) / Soru 36
Orijinal cümle:
35. Baba ( ) duydukları karşısında ne yapacağını bilemedi ( ) yutkundu ( ) bir şey söyleyemedi ( )
Doğru noktalama ile düzenlenmiş hâli:
Baba, duydukları karşısında ne yapacağını bilemedi, yutkundu, bir şey söyleyemedi.
Açıklama:
- Cümle boyunca, aynı özneye bağlı eylemler sıralanıyor: “bilemedi”, “yutkundu”, “bir şey söyleyemedi”. Bu tür durumlarda virgüller kullanılabilir. Sonda nokta (.) konarak cümle sonlandırıldı.
14. Soru 36 (İkinci Metin) / Soru 37
Orijinal cümle:
36. Dışarıda çoluk çocuğuyla dolaşmaya öyle alışmıştı ki ( )
Doğru noktalama ile düzenlenmiş hâli:
Dışarıda çoluk çocuğuyla dolaşmaya öyle alışmıştı ki…
Açıklama:
- Bu cümle, “ki” bağlacının devamında bir sonuç veya açıklama bekleniyor intibası veriyor. Tamamlanmamış veya sürmesi gereken bir anlatım var. Dolayısıyla, üç nokta (…) kullanıp cümleyi eksik/yarım hisli şekilde bırakmak uygun oldu.
- Bu cümle “öyle alışmıştı ki, artık eve girmeye çekiniyordu.” gibi bir eklemeyle devam edebilirdi. Tamamlanmamışlık hissiyatı için üç nokta tercih edilir.
15. Soru 37 (İkinci Metin) / Soru 38
Orijinal cümle:
37. Kel ölür ( ) sırma saçlı olur ( ) kör ölür ( ) badem gözlü olur ( )
Doğru noktalama ile düzenlenmiş hâli:
Kel ölür, sırma saçlı olur; kör ölür, badem gözlü olur.
Açıklama:
- İlk bölümde virgülle ayırma yaparak bir özlü sözün sıralanışını veriyoruz: “Kel ölür, sırma saçlı olur”.
- İki benzer yargıyı birbirinden ayırmak için noktalı virgül ( kullanıldı.
- İkinci bölümde de yine virgülle ayırma yapıldı; sonda nokta yerine de bitişte tam cümle yerine getirdik. Burada “Kel ölür; sırma saçlı olur. Kör ölür; badem gözlü olur.” diyenler de olabilir. Ancak genellikle bu gibi atasözü/nezaket vb. kalıplarda virgül ve noktalı virgül sıralaması kullanılır.
16. Soru 38 (İkinci Metin) / Soru 39
Orijinal cümle:
38. Selimiye Camisi’nin avlusunda gözyaşlarımı tutamadım ( ) sessiz sessiz ağladım ( )
Doğru noktalama ile düzenlenmiş hâli:
Selimiye Camisi’nin avlusunda gözyaşlarımı tutamadım, sessiz sessiz ağladım.
Açıklama:
- Aynı öznenin ardışık eylemleri (gözyaşlarını tutamadı ve ağladı) sıralandığı için arada virgül (,) kullanmak uygun.
- Cümle sonunda nokta (.) ile bitirdik.
17. Soru 39 (İkinci Metin) / Soru 40
Orijinal cümle:
39. İki şeyden nefret ederim ( ) kıskançlık ( ) kalleşlik ( )
Doğru noktalama ile düzenlenmiş hâli:
İki şeyden nefret ederim: kıskançlık, kalleşlik.
Açıklama:
- “İki şeyden nefret ederim” dedikten sonra onları sıraladığımız için iki nokta ( kullanmak uygun olur.
- Listelenen unsurlar virgülle (,) ayrıldı.
18. Soru 40 (İkinci Metin) / Soru 41
Orijinal cümle:
40. Ah ( ) Şu çocuk ne cici ( ) ne kadar cana yakın ( ) ne kadar güzel ( )
Doğru noktalama ile düzenlenmiş hâli:
Ah! Şu çocuk ne cici! Ne kadar cana yakın! Ne kadar güzel!
Açıklama:
- “Ah” sesleniş, coşku veya şaşkınlık, hayranlık vb. hissi yansıttığından ünlem işareti (!) kullanılır.
- Ardından gelen her bir mini cümle, yine ünlem duygusu barındırdığı için ünlem işareti (!) kullanılabilir.
19. Özet Tablo
Aşağıdaki tabloda, sorulardaki cümlelerin düzeltilmiş hâlini ve yapılan temel noktalama eklemelerini görebilirsiniz:
| Soru No | Orijinal Metin | Düzeltilmiş Metin | Açıklama |
|---|---|---|---|
| 25 | Sanat yaratmaktır ( ) Yaratmak ise hürlüklle olur ( ) Gerçekten sanatçı ( ) eserini şu ya da bu yasanın baskısı altında bırakamaz ( ) Onun kaleminde ya da fırçasında kendini duyuran tek baskı ( ) sanatın baskısıdır ( ) | Sanat yaratmaktır. Yaratmak ise hürlükle olur. Gerçekten sanatçı, eserini şu ya da bu yasanın baskısı altında bırakamaz. Onun kaleminde ya da fırçasında kendini duyuran tek baskı, sanatın baskısıdır. | Her cümleye nokta kondu ve “Gerçekten sanatçı”dan sonra virgül kullanıldı. “Onun kaleminde…” cümlesinin sonunda da virgül ile küçük bir vurgulama yapıldı. |
| 26 | Dolu sözcüğünün karşıt anlamlısı nedir ( ) | Dolu sözcüğünün karşıt anlamlısı nedir? | Soru cümlesi olduğu için soru işareti kondu. |
| 27 | Aman efendim ( ) ne korkunç bir emir bu ( ) | Aman efendim! Ne korkunç bir emir bu! | Vurgu ve şaşkınlık ifadesi ünlem işaretiyle sağlandı. |
| 28 | Reşat Nuri Güntekin’in ( ) Çalıkuşu ( ) adlı eserini okudunuz mu ( ) | Reşat Nuri Güntekin’in “Çalıkuşu” adlı eserini okudunuz mu? | Eser adı tırnak içinde; soru cümlesi olduğu için sonuna soru işareti. |
| 29 | Haberde bulunması gereken dört özellik vardır ( ) İlginç olması ( ) önemli olması ( ) yeni olması ( ) doğru olması ( ) | Haberde bulunması gereken dört özellik vardır: İlginç olması, önemli olması, yeni olması, doğru olması. | Listeleme öncesi iki nokta, maddeler arası virgüller ve sonunda nokta kullanıldı. |
| 30 | ( ) Çok bekleyecek miyiz vapuru ( ) | — Çok bekleyecek miyiz vapuru? | Konuşma cümlesi havası veren yapıyı uzun çizgiyle başlatıp soru işaretiyle bitirdik. |
| 31 | ( ) Neredeyse kapılar açılır ( ) bineriz ( ) dedim ( ) | “Neredeyse kapılar açılır, bineriz.” dedim. | Konuşma cümlesini tırnak içinde verdik, virgülle eylemleri ayırdık, ardından cümle sonu noktası ve “dedim.” |
| 32 | Uğraş ( ) didin ( ) düşün ( ) ara ( ) bul ( ) koş ( ) atıl ( ) bağır ( ) durmak zamanı geçti ( ) çalışmak zamanıdır ( ) | Uğraş, didin, düşün, ara, bul, koş, atıl, bağır: Durmak zamanı geçti, çalışmak zamanıdır. | Liste halindeki emir kiplerini virgülle ayırdık. Son bir vurgudan önce iki nokta, ardından virgüllerle bağlanan ifade. |
| 33 | Anılar insan yaşantısının dokusudur ( ) kendisidir ( ) onları atınız ( ) insan da kalmaz ( ) | Anılar, insan yaşantısının dokusudur; kendisidir. Onları atınız, insan da kalmaz. | Noktalı virgülle iki kısa cümleyi ayırdık. Noktadan sonra yeni cümleye başladık. İkinci cümlede virgülle iki eylem/önermeyi ayırdık. |
| 34 | Bugün fizik ( ) kimya ( ) yarın Türkçe ( ) tarih ( ) felsefe çalışacağım ( ) | Bugün fizik, kimya; yarın Türkçe, tarih, felsefe çalışacağım. | İki farklı günde yapılacakları ayırmak için noktalı virgül kullanıldı. Listedeki ders adları virgüllerle ayrıldı. |
| 35 | Geçen hafta cuma günü ( ) seninle görüştüğümüz gün ( ) çok yorulmuştum ( ) | Geçen hafta cuma günü, seninle görüştüğümüz gün, çok yorulmuştum. | “Seninle görüştüğümüz gün” ifadesi ara cümle işlevindedir; iki yandan virgüllerle ayrılır. |
| 36 | Baba ( ) duydukları karşısında ne yapacağını bilemedi ( ) yutkundu ( ) bir şey söyleyemedi ( ) | Baba, duydukları karşısında ne yapacağını bilemedi, yutkundu, bir şey söyleyemedi. | Aynı öznenin sıralı fiillerini virgüllerle ayırdık. |
| 37 | Dışarıda çoluk çocuğuyla dolaşmaya öyle alışmıştı ki ( ) | Dışarıda çoluk çocuğuyla dolaşmaya öyle alışmıştı ki… | Cümle eksik kaldığından üç nokta “…” kullanıldı. |
| 38 | Kel ölür ( ) sırma saçlı olur ( ) kör ölür ( ) badem gözlü olur ( ) | Kel ölür, sırma saçlı olur; kör ölür, badem gözlü olur. | İki benzer yargı arasında noktalı virgül kullandık, eylemleri virgülle ayırdık. |
| 39 | Selimiye Camisi’nin avlusunda gözyaşlarımı tutamadım ( ) sessiz sessiz ağladım ( ) | Selimiye Camisi’nin avlusunda gözyaşlarımı tutamadım, sessiz sessiz ağladım. | Aynı öznenin sıralı fiillerini virgülle ayırdık, cümle sonunda nokta kullandık. |
| 40 | İki şeyden nefret ederim ( ) kıskançlık ( ) kalleşlik ( ) | İki şeyden nefret ederim: kıskançlık, kalleşlik. | Sıralama yapmadan önce iki nokta, sonrasında virgülle ayırma ve nokta. |
| 41 | Ah ( ) Şu çocuk ne cici ( ) ne kadar cana yakın ( ) ne kadar güzel ( ) | Ah! Şu çocuk ne cici! Ne kadar cana yakın! Ne kadar güzel! | Hayranlık, coşku ve ünlem ifadeleri için ünlem işareti kullandık. |
20. Noktalama Kullanımına Dair Ek Bilgiler
Aşağıda, cümlelerde kullandığımız noktalama işaretlerinin daha kapsamlı açıklamaları, doğru kullanım alanları ve sık yapılan hatalara yönelik bazı ipuçları yer almaktadır:
-
Nokta (.)
Bir cümle tam bir yargı bildiriyorsa mutlaka cümle sonunda nokta kullanılmalıdır. Ayrıca saat ve tarih yazımlarında (12.30, 29.10.1923 vb.) da nokta kullanılır. -
Virgül (,)
- Eş görevli sözcükleri (sıralı isimler, sıfatlar, fiiller) ayırmak için kullanılır.
- Özneyi vurgulamak veya araya ek açıklama (ara söz, ara cümle) almak için tercih edilir: “Ali, dün okulda, arkadaşlarıyla buluştu.”
- Olumsuzluk veya tekrar vurgulanan eylemlerde de yaygın olarak virgül kullanılır.
-
Noktalı Virgül (
Özellikle virgül ile zaten bölünmüş ögeler arasında daha baskın bir ayrım gerekiyorsa veya ardışık sıralanan bölümler biraz daha özel bir ayrıkla gösterilmek isteniyorsa noktalı virgül tercih edilir. “Edirne, Kırklareli, Tekirdağ; Trakya Bölgesi’nin önemli şehirlerindendir.” gibi… -
İki Nokta (
Açıklama, tanımlama, örnek verme veya ardından bir liste geleceği zaman kullanılır.
“Şunlar gereklidir: kalem, defter, cetvel.” gibi. -
Ünlem İşareti (!)
Bir duygu, coşku, korku, şaşma, hayranlık, emir ifade eden cümlenin sonunda yer alır. Bazı durumlarda tek kelimelik nidalar için de kullanılır: “Dur!” “Hey!” vb. -
Soru İşareti (?)
Soru kelimesi veya soru eki (mı, mi, mu, mü) taşıyan cümlelerin sonunda bulunur. -
Tırnak İşaretleri (" ")
Alıntı, eser ismi, özel ifadeleri vurgulamak için. İçeride tekrar tırnak gerekecekse tek tırnak (‘ ’) veya ters kesme kullanılabilir. -
Üç Nokta (…)
Sohbetlerde veya metinlerde, cümlenin devamı okura bırakılıyorsa, duygu yoğunluğu ifade ediliyorsa ya da bir sözü özellikle tamamlamak istenmiyorsa üç nokta kullanılır. -
Kısa Çizgi (-) ve Uzun Çizgi (—)
- Kısa çizgi, eklerden ayırmak için de kullanılabilir (ek fiillerde kesme işaretine benzer), ya da iki kelime arasında (Türk-Alman ilişkileri vb.)
- Uzun çizgi daha çok diyalog cümlelerinde konuşan kişinin aktardığı söylemi başlatmak amacıyla kullanılır:
— Hadi kalk, geç kalıyoruz!
21. Sonuç ve Özet
Bu alıştırmada, Türkçede noktalama işaretlerinin nasıl doğru ve işlevsel şekilde kullanılacağına dair örneklere yer verdik. Her bir cümlede hangi işaretin tercih edildiğini görerek, cümle yapıları içindeki duraksamaları, vurguları ve anlam geçişlerini doğru şekilde yerleştirmeyi hedefledik. Özellikle virgül (,), nokta (.), ünlem işareti (!) ve soru işareti (?) gibi sık kullanılan noktalamalar üzerinde özenle durulmalıdır. Metnin akışında herhangi bir anlam kaymasına yol açmamak veya okuru yanlış yönlendirmemek için cümle içi ve cümle sonu noktalamalarına dikkat etmek önem taşır.
Böyle bir alıştırma sayesinde fark edeceğiniz gibi, Türkçe yazım kurallarında listeleme, konuşma cümleleri, duygusal tepkiler ve soru sorma biçimlerinde kullanılan noktalama işaretleri kısa ama anlamı pekiştirici bir işlev görür. Sistematize edilmiş bir yaklaşımla, hangi cümle türünün hangi noktalama işaretine ihtiyaç duyduğunu kavradığınızda noktalama yanlışlarının büyük çoğunluğunu gidermiş olursunuz.
Unutmayalım ki her ne kadar dil kullanımı zamanla evrilse de, Türk Dil Kurumu (TDK) gibi kurumların belirlediği yazım ve noktalama kuralları ana referans kaynağımızdır. Resmî yazılarda, akademik metinlerde ve edebî eserlerde bu kurallara uymak, yazdığımız metnin daha derli toplu ve anlaşılır olmasına katkı sağlar. Günlük veya kişisel yazışmalarımızda dahi okuyucunun meramımızı kolayca anlaması için noktalama işaretlerini doğru kullanmak önemlidir.
Bol örnekli ve fazla tekrar içeren bu tür çalışmalar, yazma becerinizi noktalama bakımından hatasız hâle getirmede oldukça etkilidir. Buradaki örneklerin üzerine farklı metinlerle pratik yaparak, her cümle türünde hangi noktalama işaretinin gerekeceğine daha sezgisel, daha otomatik olarak karar verebilirsiniz.
@username