Mustafa Kemal Atatürk’ün milli mücadele döneminde izlediği yolun sırası nedir
Mustafa Kemal Atatürk’ün milli mücadele döneminde izlediği yolun sırası nedir?
Cevap:
Mustafa Kemal Atatürk, Kurtuluş Savaşı yıllarında vatanın bağımsızlığını sağlamak amacıyla bir dizi önemli adım atmıştır. Bu adımlar, Osmanlı Devleti’nin Mondros Ateşkes Antlaşması sonrasında içine düştüğü güç durumdan kurtulmak, millet egemenliğine dayalı yeni bir devlet yapısı kurmak ve ülkenin işgalci güçlerden temizlenmesini sağlamak için planlı bir şekilde uygulanmıştır.
Aşağıda, 19 Mayıs 1919’dan başlayarak Kurtuluş Savaşı’nın örgütlenmesi ve bağımsızlık mücadelesinin kazanılması yolunda Mustafa Kemal Atatürk’ün izlediği temel adımlar detaylı biçimde sıralanmıştır:
İçindekiler
- 19 Mayıs 1919: Samsun’a Çıkış
- Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919)
- Erzurum Kongresi (23 Temmuz – 7 Ağustos 1919)
- Sivas Kongresi (4 – 11 Eylül 1919)
- Heyet-i Temsiliye ve Ankara’ya Gidiş (27 Aralık 1919)
- Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin Açılışı (12 Ocak 1920)
- Misak-ı Millî Kararları (28 Ocak 1920)
- İstanbul’un İşgali ve TBMM’nin Açılışı (23 Nisan 1920)
- Ulusal Mücadelenin Silahlı Aşamaları
- Zafer ve Cumhuriyet’in İlanı
- Sıralamanın Özeti ve Önemli Noktalar
- Tablo: Temel Adımların Kronolojik Sırası
1. 19 Mayıs 1919: Samsun’a Çıkış
Mustafa Kemal, 9. Ordu Müfettişi olarak 19 Mayıs 1919 tarihinde Samsun’a çıkar. Bu tarih, milli mücadelenin fiilen başladığı dönüm noktası kabul edilir. Amacı, bölgede güvenliği sağlamak gibi görünse de esas hedefi, Anadolu’da ulusal direnişi örgütlemektir.
2. Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919)
Samsun ardından, Amasya’ya geçen Mustafa Kemal ve arkadaşları tarafından 22 Haziran 1919 tarihinde yayımlanan Amasya Genelgesi, milli mücadelenin temel ilkelerini belirler. Bu genelgede:
- Vatanın bütünlüğünün ve milletin bağımsızlığının tehlikede olduğu,
- Milletin azim ve kararıyla kurtuluşun sağlanacağı,
- Ulusal bir kongre toplanması gerektiği,
- Milletin geleceğinin yine milletin iradesiyle belirleneceği
vurgulanmıştır.
3. Erzurum Kongresi (23 Temmuz – 7 Ağustos 1919)
Amasya Genelgesi sonrasında, Doğu Anadolu’nun işgaline karşı harekete geçmek üzere 23 Temmuz – 7 Ağustos 1919 tarihleri arasında Erzurum Kongresi toplanır. Mustafa Kemal’in başkanlığında gerçekleşen bu kongrede:
- Milli sınırlar içinde vatanın bölünmezliği,
- Milli iradeye dayanan meclis hükûmetinin gerekliliği,
- Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin birleştirilmesi,
- Ulusal egemenlik esasının kabul edilmesi,
gibi kararlar alınmıştır. Kongrede ayrıca “Milli Mücadele Batı Cephesi” ile “Doğu Cephesi” güçlerinin birleştirileceği ilk kez açıkça ortaya konur.
4. Sivas Kongresi (4 – 11 Eylül 1919)
Erzurum Kongresi’nden sonra, ulusal direnişin tüm ülke düzeyinde yayılması amacıyla 4 – 11 Eylül 1919 tarihlerinde Sivas Kongresi düzenlenir. Bu kongrenin önemi şunlardır:
- Bütün yararlı cemiyetler “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” adı altında tek çatı altında birleştirilmiştir.
- Ulusal direniş, ülke çapında organize bir yapıya kavuşmuştur.
- İrade-i Milliye Gazetesi’nin çıkarılması kararlaştırılmıştır.
- İşgallere ve manda yönetimlerine karşı kesin bir tavır alınmıştır.
5. Heyet-i Temsiliye ve Ankara’ya Gidiş (27 Aralık 1919)
Sivas Kongresi’nde oluşturulan Heyet-i Temsiliye, milli mücadelenin sevk ve idaresini üstlenmiş en önemli kurul olmaya başlar. Mustafa Kemal, Heyet-i Temsiliye üyeleriyle birlikte 27 Aralık 1919 tarihinde Ankara’ya gelir. Ankara, coğrafi konumu ve ulaşım imkânları nedeniyle milli mücadele için merkez seçilmiştir.
6. Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin Açılışı (12 Ocak 1920)
Osmanlı Hükûmeti’nin kararına uygun şekilde, İstanbul’da “Son Osmanlı Mebusan Meclisi” toplanır. Mustafa Kemal, Anadolu’dan seçilen milletvekillerine, milli çıkarlar doğrultusunda birleşik bir duruş sergilemeleri talimatını vermiştir. Ancak İstanbul’un işgal altındaki durumu, milli mücadelenin tam anlamıyla hayata geçirilebilmesini zorlaştıracaktır.
7. Misak-ı Millî Kararları (28 Ocak 1920)
Son Osmanlı Mebusan Meclisi, 28 Ocak 1920 tarihinde toplanarak Misak-ı Millî (Ulusal Yemin) kararlarını kabul eder. Bu kararlarda:
- Milli sınırların kabulü,
- Vatanın ve milletin bölünmez bütünlüğü,
- İşgal ve antlaşmaların adil olması,
- Azınlık haklarının karşılıklı olması
gibi milli bağımsızlığın hukuki çerçevesini oluşturan esaslar yer almaktadır.
8. İstanbul’un İşgali ve TBMM’nin Açılışı (23 Nisan 1920)
- 16 Mart 1920’de, İtilaf Devletleri İstanbul’u resmen işgal etti. Mebusan Meclisi etkisiz konuma getirildi.
- Milli mücadelenin yönetilebilmesi ve millet iradesinin tecelli etmesi için, 23 Nisan 1920 günü Ankara’da Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) açıldı.
- TBMM’nin açılması, yeni bir devlet otoritesinin kurulması yolunda büyük bir aşamadır.
- Mustafa Kemal, TBMM’nin açılışıyla birlikte yürütmeyi de üstlenen bir meclis hükûmetinin temellerini attı.
9. Ulusal Mücadelenin Silahlı Aşamaları
TBMM, iç isyanlarla ve dış işgal kuvvetleriyle mücadeleyi bir arada yürütmek zorunda kalmıştır.
- Doğu Cephesi: Ermenistan ile yapılan savaşta Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920) yapıldı ve Doğu sınırında güvenlik sağlandı.
- Güney Cephesi: Fransızlara ve onların desteklediği Ermeni birliklerine karşı Antep, Maraş ve Urfa bölgelerinde işgale direnildi. Maraş’a “Kahraman”, Antep’e “Gazi” unvanı verildi.
- Batı Cephesi: Düzenli ordu kurulduktan sonra Yunan işgaline karşı Birinci ve İkinci İnönü Savaşları (1921), Sakarya Meydan Muharebesi (1921) ve Büyük Taarruz (26 Ağustos - 9 Eylül 1922) başarıyla sonuçlandı. Yunan kuvvetleri Ege Bölgesi’nden çekildi.
10. Zafer ve Cumhuriyet’in İlanı
- Mudanya Mütarekesi (11 Ekim 1922): Savaş fiilen sona erdi.
- Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923): Yeni Türk Devleti uluslararası alanda tanındı.
- Cumhuriyet’in İlanı (29 Ekim 1923): Saltanatın kaldırılması (1 Kasım 1922) ve ardından Cumhuriyet’in ilanı, milli mücadelenin siyasal sonuçlarını taçlandırdı. Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Cumhurbaşkanı oldu.
11. Sıralamanın Özeti ve Önemli Noktalar
- 19 Mayıs 1919: Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışı ve milli mücadelenin başlaması.
- Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919): Ulusal egemenlik ve kongre kararları.
- Erzurum (23 Temmuz – 7 Ağustos 1919) ve Sivas (4 – 11 Eylül 1919) Kongreleri: Örgütlü mücadelenin temelleri ve Heyet-i Temsiliye’nin oluşumu.
- Ankara’nın merkez hâline gelmesi (27 Aralık 1919): Heyet-i Temsiliye’nin başkente gelişi.
- Misak-ı Millî (28 Ocak 1920): Milli sınırların belirlenmesi.
- TBMM’nin Açılışı (23 Nisan 1920): Yeni devletin yasama ve yürütme organının kuruluşu.
- Silahlı Mücadele ve Zafer: Batı Cephesi savaşları ve 1922’de Yunan işgalinin sona ermesi.
- Lozan ve Cumhuriyet: Kesin barış, uluslararası tanınma ve cumhuriyet rejiminin tesis edilmesi.
Bu kronolojik süreç, Mustafa Kemal Atatürk’ün kararlılığı, liderlik vasıfları, örgütleme becerisi ve milletle bütünleşmesi sayesinde başarıyla sonuçlanmıştır.
12. Tablo: Temel Adımların Kronolojik Sırası
| Tarih/Dönem | Önemli Olay / Adım | Açıklama |
|---|---|---|
| 19 Mayıs 1919 | Samsun’a Çıkış | Mustafa Kemal’in Anadolu’ya geçerek milli mücadeleyi başlatması |
| 22 Haziran 1919 | Amasya Genelgesi | Bağımsızlık ve ulusal egemenlik vurgusu, kongrelerin toplanması kararı |
| 23 Temmuz – 7 Ağustos 1919 | Erzurum Kongresi | Doğu vilayetlerinin savunulması, ulusal egemenlik ilkesinin benimsenmesi |
| 4 – 11 Eylül 1919 | Sivas Kongresi | Bütün yararlı cemiyetlerin tek çatı altında birleştirilmesi, manda ve himaye fikrinin reddi |
| 27 Aralık 1919 | Heyet-i Temsiliye’nin Ankara’ya Gelişi | Milli mücadelenin merkezi olarak Ankara’nın seçilmesi |
| 12 Ocak 1920 | Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin Açılışı (İstanbul) | Milletvekillerinin Misak-ı Millî esaslarını belirlemek üzere toplanması |
| 28 Ocak 1920 | Misak-ı Millî | Milli sınırların belirlenmesi ve tam bağımsızlık hedeflerinin açıklanması |
| 16 Mart 1920 | İstanbul’un İşgali | İtilaf Devletleri’nin İstanbul’u resmi olarak işgal etmesi |
| 23 Nisan 1920 | TBMM’nin Açılması | Milletin iradesine dayalı yeni bir devlet düzeninin fiilen hayata geçmesi |
| 1920 – 1922 | Ulusal Mücadelenin Silahlı Safhası | Çeşitli cephelerde savaşlar, düzenli orduyla kazanılan zaferler |
| 11 Ekim 1922 | Mudanya Mütarekesi | Savaşın fiilen sona ermesi |
| 24 Temmuz 1923 | Lozan Barış Antlaşması | Yeni Türk Devleti’nin uluslararası tanınması |
| 29 Ekim 1923 | Cumhuriyet’in İlanı | Milli mücadelenin siyasi zaferle sonuçlanması, Atatürk’ün Cumhurbaşkanı seçilmesi |
Kısa Özet
Mustafa Kemal Atatürk’ün milli mücadele döneminde izlediği yol, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkışıyla başlamış, Amasya Genelgesi, Erzurum ve Sivas Kongreleri gibi kritik aşamalardan geçerek TBMM’nin açılışı ve silahlı mücadele ile devam etmiştir. Nihayetinde Mudanya Mütarekesi ile savaşın sona ermesi, Lozan Barış Antlaşması ile devletin uluslararası alanda tanınması ve 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilanı, milli mücadelenin başarıyla tamamlandığını göstermiştir.
Kaynakça:
- Nutuk (Mustafa Kemal Atatürk).
- Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- MEB Tarih Ders Kitapları.