Mustafa Kemal aşağıdaki olaylardan hangisinden önce askeri görevinden istifa etmiştir?
Cevap: Erzurum Kongresi
Mustafa Kemal’in Askerlik Görevinden İstifası ve Tarihsel Arka Plan
Mustafa Kemal Paşa (sonradan Atatürk), I. Dünya Savaşı’ndan sonra işgal altındaki vatan topraklarını kurtarmak ve ulusal egemenliğe dayalı bir devlet kurmak amacıyla Anadolu’da bir direniş hareketi başlatmıştır. Bu mücadele sürecinde kendisine verilen yetkileri hem Osmanlı Hükûmeti hem de İstanbul’daki Saray tarafından sınırlandırılmaya çalışılmıştır. Buna rağmen Mustafa Kemal, Anadolu’ya geçtikten sonra bir dizi genelge ve kongre düzenlemiş, ulusal birlik ve beraberliği sağlamak için çalışmıştır.
Mustafa Kemal’in askerlik görevinden istifa etmesi, onun artık resmî sıfat ve yetkilerden tümüyle sıyrılarak yalnızca milletin gücüne ve fedakârlığına güveneceğini göstermektedir. Bu adım, Millî Mücadele’nin sivil bir inisiyatifle de yürütülebileceğini kanıtlamıştır. Tarihsel süreçte hangi gelişmelerin ne zaman gerçekleştiğini anlamak, bu istifanın hangi kongre veya genelge öncesinde gerçekleştiğini doğru saptamayı sağlayacaktır.
Aşağıda, dönemin önemli belgeleri ve kongrelerinin kronolojik sıralamasını daha iyi anlamak için tarihlerle birlikte özetlenmiş hâlini bulabilirsiniz:
Önemli Belgeler ve Kongreler
-
Havza Genelgesi (28 Mayıs 1919):
Mustafa Kemal, Samsun’a çıktıktan sonra ilk olarak 28 Mayıs 1919’da Havza’da genelge yayımlamış; bu genelgede, işgalleri protesto etmek ve ulusal direnişi örgütlemek amacıyla mitingler düzenlenmesini istemiştir. -
Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919):
Ulusal Kurtuluş Mücadelesi’nin ilk yazılı bildirgesi sayılır. Bu genelgeyle, “Milletin azim ve kararı” vurgulanarak millî iradenin önemine dikkat çekilmiştir. Amasya Genelgesi’nde, “vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığının tehlikede olduğu” ve “milletin geleceğini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır” maddelerine yer verilmiştir. -
Mustafa Kemal’in Resmî Görevden ve Askerlikten İstifası (8-9 Temmuz 1919):
Amasya Genelgesi’nden kısa bir süre sonra İstanbul Hükûmeti, Mustafa Kemal’in yetkilerini elinden almaya başlamış ve onu geri çağırmıştır. Bunun üzerine Mustafa Kemal, 8-9 Temmuz 1919’da askerlik mesleğinden ve resmî görevinden ayrıldığını açıklamıştır. Bu istifa, Anadolu’daki faaliyetlerini yalnızca “milletin himayesi ve gücü” ile yürütme kararı açısından büyük önem taşır. -
Erzurum Kongresi (23 Temmuz - 7 Ağustos 1919):
Mustafa Kemal, resmî görevi bırakmış hâlde 23 Temmuz 1919’da açılan Erzurum Kongresi’ne katılmıştır. Bu kongrede, doğu illerindeki müdafaayı daha organize hâle getirmek ve ulusal egemenlik esasını belirginleştirmek amacıyla kararlar alınmıştır. Kongrede “Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, bölünemez” biçiminde millî egemenlik vurgusu pekiştirilmiştir. -
Sivas Kongresi (4 - 11 Eylül 1919):
Erzurum Kongresi sonrası benzer ilkelerin tüm Anadolu ve Rumeli’yi kapsayacak biçimde genişletilip sağlamlaştırıldığı Sivas Kongresi yapılmıştır. Burada da Millî Mücadele’nin temel çerçevesi çizilmiş, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin birleştirilmesi kararlaştırılmıştır.
Olayların Kronolojik Tablosu
| Olay | Tarih | Önemi |
|---|---|---|
| Havza Genelgesi | 28 Mayıs 1919 | İşgallerin protesto edilmesi ve halkın direnişe çağrılması |
| Amasya Genelgesi | 22 Haziran 1919 | “Milletin istiklalini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır” ilkesi |
| Askerlikten İstifa | 8-9 Temmuz 1919 | Mustafa Kemal’in sivil bir önder olarak mücadelesine devam etme kararı |
| Erzurum Kongresi | 23 Temmuz - 7 Ağustos 1919 | Milli sınırlara ve milli egemenliğe vurgu, doğu illerine öncelikli sahip çıkış |
| Sivas Kongresi | 4 - 11 Eylül 1919 | Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin birleştirilmesi |
Tablodan da görüleceği gibi, Mustafa Kemal, askerlik görevinden istifa ettikten sonra Erzurum Kongresi’ne katılmıştır. Dolayısıyla, soru seçenekleri arasındaki “Erzurum Kongresi” Mustafa Kemal’in askerlik görevinden istifasının hemen ertesindeki kongre olduğu için doğru cevabı teşkil eder. Bir başka ifadeyle, Havza Genelgesi (28 Mayıs), Amasya Genelgesi (22 Haziran) gibi gelişmeler, Mustafa Kemal’in hâlâ ordudaki resmî sıfatını koruduğu dönemde gerçekleşmiş; ancak Erzurum Kongresi, istifadan sonra düzenlenmiştir. Sivas Kongresi ise Erzurum Kongresi’nin devamı niteliğinde ve daha geniş katılımlı bir kongredir; dolayısıyla istifadan çok daha sonra toplanmıştır.
Neden Erzurum Kongresi?
- Kritik Tarih Aralığı: Erzurum Kongresi 23 Temmuz’da başladığına göre, Mustafa Kemal 8-9 Temmuz’da askerlikten istifa ettikten sonra bu kongreye katılmış oldu.
- Kongrenin İçerik ve Kararları: Kongrede alınan kararlarla milli egemenlik ve milli sınırlar konusundaki hassasiyetler tekrar gündeme taşındı ve tüm ülkeye duyuruldu. Mustafa Kemal’in bu kongredeki rolü artık bir Osmanlı subayı olarak değil, ulusal hareketin öncülüğünü yapan sivil bir lider olarak gerçekleşti.
- Millî Mücadele Liderliği: Askerlikten istifa, Mustafa Kemal’i resmi makamlardan bağımsız bir lider konumuna getirmiş; ona daha geniş bir hareket serbestisi sağlamıştır. Böylece, kongrelerde alınan kararlar üzerinde ve Millî Mücadele’nin genel seyrinde daha etkili bir konuma yükselmiştir.
Özet ve Cevabın Gerekçesi
- Mustafa Kemal’in önce Havza ve Amasya Genelgelerini yayımladığı, ardından İstanbul Hükûmeti tarafından geri çağrıldığı, bunun üzerine 8-9 Temmuz 1919’da askerlikten istifa ettiği tarihsel olarak kabul edilmektedir.
- Erzurum Kongresi ise 23 Temmuz 1919’da başladığından, askerlik görevinden istifa ettikten sonraki ilk büyük kongre olma özelliğini taşımaktadır.
- Bu nedenle, soruda “Mustafa Kemal aşağıdaki olaylardan hangisinden önce askeri görevinden istifa etmiştir?” şeklinde geçen sorunun doğru cevabı ‘Erzurum Kongresi’dir.
Kaynakça
- Atatürk Araştırma Merkezi (AAM), “Atatürk İnkılâbı Kronolojisi”, https://atam.gov.tr
- Türk Tarih Kurumu (TTK), “Milli Mücadele Kronolojisi”, https://www.ttk.gov.tr
- Nutuk, Mustafa Kemal Atatürk, 1927 (Yeniden Basımlar: 2021), Türk Devrim Tarihi kitapları.
Cevap: Mustafa Kemal, Erzurum Kongresi’nden önce askerlik görevinden istifa etmiştir.