Soru: “Buna göre Seda’nın kahvaltı hazırlama aşamasında meydana gelen değişimlerden hangilerinde madde kendi özelliğini kaybeder?”
İçindekiler
- Genel Bakış
- Kimyasal ve Fiziksel Değişim Kavramları
- Her İşlemin Analizi
- Özet Tablo
- Sonuç ve Kısa Özet
1. Genel Bakış
Seda’nın ailesine pazar kahvaltısı hazırlarken yaptığı 7 işlem aşağıdaki gibidir:
- Yumurtayı haşlamak
- Sucukları pişirmek
- Tost ekmeklerinin arasına kaşar peyniri koymak
- Patatesleri dilimlemek
- Patatesleri kızartmak
- Domates ve salatalık doğramak
- Ekmekleri kesmek
Soruda istenen, bu işlemlerden hangilerinin “madde kendi özelliğini kaybederken” gerçekleştiğini, yani kimyasal değişimi ifade ettiğini belirlemektir. Gıdalara uygulanan işlemler arasında bazıları sadece fiziksel biçim ve görünüm değişimi sağlarken, diğerleri maddenin kimyasal yapısında kalıcı değişikliklere yol açar.
2. Kimyasal ve Fiziksel Değişim Kavramları
- Fiziksel değişim: Maddenin şekli, boyutu, hâl değişimi (erime, donma, buharlaşma vb.) gibi durumlarda meydana gelir. Bu tür değişimlerde maddenin kimliği (kimyasal yapısı) aynı kalır. Örneğin, bir kâğıdı kesmek, buzun erimesi, suyun kaynaması fiziksel değişime örnektir.
- Kimyasal değişim: Maddenin kimyasal bileşiminin değiştiği, başka bir maddeye dönüştüğü işlemler olarak tanımlanır. Yanma, paslanma, pişirme, mayalanma gibi süreçler bu gruba dahildir. Gıdaların pişirilmesi esnasında proteinin yapısının kalıcı değişikliğe uğraması da kimyasal değişime örnektir.
3. Her İşlemin Analizi
Aşağıda listedeki tüm adımların fiziksel veya kimyasal değişim olup olmadığı detaylı şekilde incelenmiştir:
-
Yumurta haşlamak (Kimyasal)
- Yumurtanın pişmesi sırasında protein yapısı bozulur ve geri dönüştürülemez bir değişim yaşanır. Bu nedenle kimyasal değişim olarak kabul edilir.
-
Sucukları pişirmek (Kimyasal)
- Sucukta ısı etkisiyle protein ve yağların yapısı değişir. Pişme sırasında meydana gelen dönüşümler geri alınamaz; bu da kimyasal değişimdir.
-
Tost ekmeklerinin arasına kaşar peyniri koymak (Fiziksel)
- Burada sadece kaşar peynirinin başka bir yerde konumlandırılması, yani yer değiştirme ve şekilsel bir uygulama söz konusu. Fiziksel form değişikliğinden öteye gitmediği için kimyasal değişim yoktur.
-
Patatesleri dilimlemek (Fiziksel)
- Patateslerin boyutu ve şekli değişir, fakat yapısal (kimyasal) bileşim değişmez. Bu nedenle fiziksel bir değişimdir.
-
Patatesleri kızartmak (Kimyasal)
- Patates kızartması sırasında nişasta dahil birçok bileşen ısıyla farklı formlara dönüşür (örneğin Maillard reaksiyonu gibi süreçlerle). Geri dönüşü olmayan bir kimyasal değişimdir.
-
Domates ve salatalık doğramak (Fiziksel)
- Kesme, doğrama eylemi, besinlerin kimyasal yapısını dönüştürmez, sadece şeklini ve boyutunu değiştirir. Dolayısıyla fiziksel değişimdir.
-
Ekmekleri kesmek (Fiziksel)
- Ekmeğin parçalanması ya da kesilmesi, maddenin yapısında (kimyasal olarak) bir değişiklik yaratmaz; o da fiziksel bir süreçtir.
Dolayısıyla kimyasal değişim gösteren maddeler 1 (yumurta haşlama), 2 (sucuk pişirme) ve 5 (patates kızartma) numaralı işlemlerdir.
4. Özet Tablo
Aşağıdaki tablo, 1’den 7’ye kadar olan işlemlerde fiziksel mi yoksa kimyasal mı değişim meydana geldiğini gösterir:
| Adım | İşlem | Değişim Türü | Gerekçe |
|---|---|---|---|
| 1 | Yumurta haşlamak | Kimyasal | Protein yapısı dönüşüme uğrar, geri döndürülemez |
| 2 | Sucukları pişirmek | Kimyasal | Isı etkisiyle besin maddeleri dönüşür, geri döndürülemez |
| 3 | Kaşar peynirini ekmek arasına koymak | Fiziksel | Sadece konum/yüzeyde değişiklik, kimyasal yapısı aynı kalır |
| 4 | Patatesleri dilimlemek | Fiziksel | Şekil değişimi, maddenin bileşimi aynı |
| 5 | Patatesleri kızartmak | Kimyasal | Yüksek ısıyla kalıcı dönüşüm, geri döndürülemez |
| 6 | Domates ve salatalık doğramak | Fiziksel | Kesme ve parçalama, kimyasal yapıyı değiştirmez |
| 7 | Ekmekleri kesmek | Fiziksel | Şekilsel bölünme, maddenin özü değişmez |
5. Sonuç ve Kısa Özet
Soruda Seda’nın kahvaltı hazırlama aşamasında madde kendi özelliğini kaybeder ifadesi, kimyasal değişimi anlatmaktadır. Yukarıdaki analizde görüldüğü üzere, kimyasal değişime örnek olan işlemler 1, 2 ve 5. adımlardır (yumurta haşlama, sucuk pişirme, patates kızartma). Dolayısıyla doğru seçenek B) 1-2-5 şeklindedir.
Özetle:
- Haşlama, pişirme ve kızartma gibi ısı etkisiyle maddenin iç yapısında kalıcı bir dönüşüm oluştuğunda bu kimyasal değişimdir.
- Kesme, doğrama ve dilimleme gibi eylemlerde sadece fiziksel (yapısal) değişim gözlenir.
- Tost ekmeklerinin arasına peynir koymak gibi bir işlem sadece maddenin konumunu değiştirdiği için fiziksel bir eylemdir.
Cevap: B) 1 - 2 - 5