Kimya disiplini, maddenin yapısını, özelliklerini ve bileşenlerini inceleyen bir bilim dalıdır. Bu nedenle, kimyacılar için, bileşiklerin adlandırılması son derece önemlidir. Bu makalede, kimya bileşiklerinin yaygın adları ve sistematik adları hakkında ayrıntılı bilgi vereceğiz.
Giriş
Kimya bileşikleri, iki veya daha fazla elementin kimyasal olarak bağlanmasından oluşur. Bu kimyasal bağlar, farklı moleküllerin oluşmasına neden olabilir. Kimya bileşiklerinin isimlendirilmesi, bileşiğin yapısını tanımlayan bir yöntemdir. Kimya bileşikleri, yaygın adlar ve sistematik adlar olarak da bilinen iki farklı adlandırma sistemine sahiptir.
Yaygın Adlar
Yaygın adlar, bileşiğin kullanım alanına göre verilen adlardır. Bu adlar, bileşiğin yapısı veya kimyasal özellikleri hakkında herhangi bir bilgi vermez. Örneğin, sodyum klorür, sofra tuzu olarak da bilinir. Benzer şekilde, hidrojen peroksit, oksijenli su veya saç açıcı olarak da bilinir.
Sistematik Adlar
Sistematik adlar, bileşiklerin yapısını tanımlayan bir adlandırma sistemidir. Bu isimlendirme sistemi, uluslararası kabul görmüş bir kimya nomenklatürü kullanır. Sistematik adlar, bileşiğin yapısına ve fonksiyonel gruplarına dayanır. Dolayısıyla, sistematik adlar, bileşiğin yapısı hakkında daha fazla bilgi sağlar.
Sistematik adlandırma, organik bileşikler için özellikle önemlidir. Organik bileşikler, karbon atomları içerir ve bu atomlar farklı şekillerde bağlanabilir. Dolayısıyla, organik bileşiklerin isimlendirilmesi son derece karmaşıktır. Ancak, uluslararası kabul görmüş bir nomenklatür kullanıldığında, organik bileşiklerin isimlendirmesi kolaylaşır.
İsimlendirme Kuralları
Kimya bileşikleri, belli başlı kurallara göre isimlendirilir. Bu kurallar, bileşiğin yapısına ve özelliklerine göre değişebilir. İşte bazı yaygın isimlendirme kuralları:
İyonik Bileşikler
İyonik bileşikler, pozitif ve negatif yüklü iyonların çekimiyle oluşur. Bu bileşikler, metal ve ametaller arasındaki bağlardan oluşur. İyonik bileşiklerin adı, katyonun adı ile başlar ve ardından anyonun adı gelir.
Örneğin, NaCl (Sodyum klorür), Na^+ kationsu ve Cl^- anyonundan oluşur. Sodyum klorürün sistematik adı, sodyumun kimyasal sembolü olan Na ve klorun kimyasal sembolü olan Cl’den türetilir. Dolayısıyla, sodyum klorürün sistematik adı, sodyum klorürdür.
Kovalent Bileşikler
Kovalent bileşikler, ametaller arasındaki bağlardan oluşur ve elektron çiftleri paylaşılır. Bu bileşiklerin adı, bileşiğin atomlarına ve molekülün yapısına göre değişebilir.
Örneğin, H2O (Su), iki hidrojen atomunun bir oksijen atomuna bağlanmasıyla oluşur. Su molekülü, iki hidrojen atomu ve bir oksijen atomunun bağlanmasından oluşur. Bu nedenle, suyun sistematik adı, hidrojenin kimyasal sembolü olan H ve oksijenin kimyasal sembolü olan O’dan türetilir. Dolayısıyla, suyun sistematik adı, dihidrojen monoksit olarak bilinir.
Organik Bileşikler
Organik bileşikler, karbon atomları içeren bileşiklerdir. Bu bileşiklerin isimlendirilmesi son derece karmaşıktır ve uluslararası kabul görmüş bir nomenklatür kullanılır. Organik bileşiklerin isimlendirilmesi, fonksiyonel gruplara dayanır.
Örneğin, metan CH4 formülüne sahip bir organik bileşiktir. Metanın sistematik adı, metan gazından türetilir. Benzer şekilde, etanol C2H5OH formülüne sahip bir organik bileşiktir. Etanolün sistematik adı, hidroksil (OH) grubuna dayanır ve etil alkol olarak bilinir.
Bileşiklerinin Yaygın Adları ve Sistematik Adları Örnekler
Aşağıdaki tablodan yaygın ve sistematik adlarına ulaşabilirsiniz.
| Yaygın Ad | Sistematik Ad |
|---|---|
| Tuz | Sodyum Klorür |
| Karbonat | Sodyum Karbonat |
| Bicarbonat | Sodyum Bikarbonat |
| Çamaşır Sodası | Sodyum Karbonat Decahydrate |
| Yıkama Sodası | Sodyum Karbonat Pentahydrate |
| Epsom Tuzu | Magnezyum Sülfat |
| Safra Taşı | Kolesistokinin |
| Yoğurt | Laktik Asit |
| Sirke | Asetik Asit |
| Peynir | Laktoz |
| Şeker | Sakaroz |
| Borik Asit | Trihidroksibor |
| Limon | Sitrik Asit |
| Oksijenli Su | Hidrojen Peroksit |
| Saç Boyası | P-Fenilendiamin |
| Gazyağı | Petrol Eteri |
Daha fazla örnek isterseniz. Başka örneklere bakalım:
| Yaygın Ad | Sistematik Ad |
|---|---|
| Kireç Taşı | Kalsiyum Karbonat |
| Gümüş | Ag (Element Sembolü) |
| Demir Sülfat | FeSO4 |
| Alkol | Metanol |
| Deniz Tuzu | Magnezyum Klorür |
| Kalsit | Kalsiyum Kalsit |
| Karbondioksit | Karbon Dioksit |
| Doğal Gaz | Metan |
| Beyazlatıcı | Sodyum Hipoklorit |
| Pamuk Şeker | Sukroz |
| Aspirin | Asetilsalisilik Asit |
| Ana Boya | Primer |
| Oksijen | O2 (Element Sembolü) |
| Muskat | Myristicin |
| Magma | Lava |
| Mısır Şurubu | Yüksek Fruktozlu Mısır Şurubu |
| Etil Alkol | Etanol |
Bu tabloda, yaygın adlar ve sistematik adlar için örnekler yer almaktadır. Başka bir bileşik örneği için, sodyum bikarbonatın yaygın adı “karbonat” iken, sistematik adı “sodyum bikarbonattır”.
Sonuç
Kimya bileşikleri, yaygın adlar ve sistematik adlar olarak iki farklı adlandırma sistemi kullanır. Yaygın adlar, bileşiğin kullanım alanına göre verilen adlar iken, sistematik adlar, bileşiğin yapısını tanımlayan bir adlandırma sistemidir. İsimlendirme kuralları, bileşiğin yapısına ve özelliklerine göre değişebilir.
Sıkça Sorulan Sorular
- Kimya bileşikleri neden isimlendirilir?
- Kimya bileşiklerinin isimlendirilmesi, bileşiğin yapısını tanımlayan bir yöntemdir. Bu sayede, bilim insanları bileşikler hakkında daha fazla bilgi edinebilirler.
- Yaygın adlar ve sistematik adlar arasındaki fark nedir?
- Yaygın adlar, bileşiğin kullanım alanına göre verilen adlardır. Sistematik adlar ise, bileşiğin yapısını tanımlayan bir adlandırma sistemidir.
- Organik bileşiklerin isimlendirilmesi neden zorlaştırıcıdır?
- Organik bileşikler, karbon atomları içerir ve bu atomlar farklı şekillerde bağlanabilir. Dolayısıyla, organik bileşiklerin isimlendirilmesi son derece karmaşıktır.
- Kimya bileşiklerinin isimlendirilmesi neden önemlidir?
- Kimya bileşiklerinin isimlendirilmesi, bilim insanlarının bileşikler hakkında daha fazla bilgi edinmelerini sağlar. Ayrıca, kimya bileşiklerinin isimlendirilmesi, endüstriyel ve tıbbi alanlarda kullanılan bileşiklerin tanımlanmasına da yardımcı olur.
- Hangi isimlendirme sistemi uluslararası kabul görür?
- Sistematik adlandırma, uluslararası kabul görmüş bir kimya nomenklatürü kullanır. Bu nomenklatür, organik bileşiklerin isimlendirilmesinde özellikle önemlidir.