ERDOĞAN_DENİZ tarafından eklenmiş sorular temel olarak dil bilgisi konularını (fiil türleri, kipler ve anlam kaymaları) kapsamaktadır. İşte soruların açıklamaları ve çözüm yöntemini sunarak yardımcı olabilirim:
Soru 1: İş Bildiren Fiil
Fiiller üç gruba ayrılır: iş, oluş ve durum fiilleri. İş bildiren fiiller, öznenin isteğiyle gerçekleşir ve bir nesneyi etkiler. Örneğin, “yazmak” ya da “çağırmak” gibi fiiller iş bildirir.
Sorunun çözümü için: Cümlelerde öznenin bir nesne üzerinde etkide bulunup bulunmadığına bakılır.
Doğru Cevap:
D) “Koridorda oynayan çocukları yanına çağırdı.”
Burada özne (çağırdı) bir nesneye etkide bulunmuştur. Bu, iş fiilidir.
Soru 2: Dilek Kipleri
Dilek kipleri, fiillere farklı anlam özellikleri (şart, gereklilik, emir, istek) kazandırır. Örneğin: “Bekliyor”, dilek kiplerine ait bir fiildir.
Doğru Cevap:
A) “Babasının iş gezisinden dönmesini bekliyor.”
Burada özne, dilek/anlam özelliği taşıyan bir fiilden (beklemek) yararlanmaktadır.
Soru 3: Umut ve Gelecek
Geleneksel ifadelerde kullanılan fiillerin kip ve anlam olanaklarını bulmayı içerir.
Doğru Cevap:
G. “Umut yetişe” fiili kip anlamıyla dilek ifade eder.
Soru 5: Fiil Kipinde Anlam Kayması
Fiil anlam kayması, çekimi farklı bir kipte yapılmış olsa da başka bir zaman veya anlam kastedilmesini içerir. Örneğin: “Her pazartesi İstiklal Marşı okunuyor” (geniş zaman kast edilmiştir).
Doğru Cevap:
C) “Çocuklar bahçede saklambaç oynuyor.”
Burada çekim şimdiki zamandadır, ancak geniş zaman anlamını taşır.
Soru 6: Fiil Çekimi
Burada “yürü-” fiilinin hangi kip ve şahıs ekiyle çekim yapıldığını belirlemek önemlidir. Çekimli fiiller zamana bağlı olarak belirtilir.
Doğru Cevap:
A) “Hemen dizleri ağrıtmaya başlıyor.”
Bu fiilde şahıs ekiyle çekim yapılmıştır.
Soru 7: Bildirme Kipleri
Kip ile anlam bildirimi bağlantısını çözmeyi gerektirir. Bildirme kipleri hikâye, rivayet ya da emir kipiyle ifade edilir.
Doğru Cevap:
D) “Bakan, en kısa zamanda yurda dönecek.”
Bu cümlede fiil “dönecek” bildirme kipiyle çekimlenmiştir.
Bu soruların Türkçe dil bilgisindeki temel kuralları ve analiz yöntemleri öğrenciler için bilgilendirici bir temel sağlar. Daha fazla açıklama ve detay için bana yazabilirsiniz! 
Soru 1: Bu açıklamaya göre aşağıdaki cümlelerden hangisinde iş bildiren bir fiil vardır?
Cevap:
İş bildiren fiiller, öznenin kendi isteğiyle gerçekleşen ve bir nesneyi etkileyen fiillerdir. Şıkları inceleyelim:
-
A) Akşamdan beri çürük dişim sızlıyor.
→ “Sızlıyor” bir oluş fiilidir, nesne yoktur. -
B) Balkondaki sarı kanaryalar ötüyor.
→ “Ötüyor” oluş fiilidir, nesne yoktur. -
C) Ocaktaki tencerede patates yemeği pişiyor.
→ “Pişiyor” oluş fiilidir. -
D) Koridorda oynayan çocukları yanına çağırdı.
→ “Çağırdı”, öznenin kendi isteğiyle başka bir nesneyi(etkilenen: “çocukları”) etkilediği için iş fiilidir.
Doğru cevap: D şıkkı
Soru 2: Buna göre aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem, dilek kiplerinden biriyle çekimlenmiştir?
Cevap:
Dilek kipleri: gereklilik, istek, şart, emir anlamı katar. Şıkları inceleyelim:
-
A) Babasının iş gezisinden dönmesini bekliyor.
→ “Bekliyor” (haber kipi, geniş zaman) -
B) Çocuklar, uçurtmalarını bu tepede uçursun.
→ “Uçursun” (istek kipi, -sin) Dilek kipidir. -
C) Yarınki futbol maçı için iki bilet alacaksınız.
→ “Alacaksınız” (haber kipi, gelecek zaman) -
D) Köyden gelen sütü kahvaltıda içersin.
→ “İçersin” (istek kipi, -sin) Dilek kipi, ama B şıkkı daha net dilek bildiriyor.
En uygun cevap: B şıkkı
(D şıkkında da istek kipi var, ama B’de net şekilde yüklem istek kipiyle çekimlenmiş.)
Soru 3: Gün ola, devran döne, umut yetişe
Cevap:
Bu atasözünde altı çizili “yetişe” fiili dilek-şart kipiyle çekimlenmiştir ve bir umut dileğini ortaya koyar.
Belirtecek terim: Dilek-şart kipi (-se/-sa ekiyle yapılır).
Soru 5: Buna göre aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiil kipinde anlam kayması vardır?
Cevap:
Anlam kayması, fiilin göründüğü zamandan başka bir zamanı kastetmesidir.
-
A) En sonunda, yaptığı hatanın farkına varmış.
→ Görülen geçmiş zaman, anlamı aynı. -
B) Nasrettin Hoca bir gün eşeğine ters biner.
→ “Biner” geniş zaman, ancak geçmişte bir kez olmuş bir olay. Burada anlam kayması var! -
C) Çocuklar bahçede saklambaç oynuyor.
→ Şimdiki zaman, anlamı aynı. -
D) Bakan, en kısa zamanda yurda dönecek.
→ Gelecek zaman, anlamı aynı.
Doğru cevap: B şıkkı
Soru 6: Buna göre “yürü-” fiili aşağıdaki cümlelerin hangisinde çekimli fiil olarak kullanılmıştır?
Cevap:
Çekimli fiil olması için kip ve şahıs eki alması gerekir.
-
A) Hemen dizleri ağrımaya başlıyor hızlı yürüyünce.
→ “Yürüyünce” (zarf-fiil, çekimli fiil değil) -
B) Eskiden ilçeden köye kadar yürüyerek gelirdik.
→ “Yürüyerek” (zarf-fiil, çekimli fiil değil) -
C) Parkta hep birlikte yürüyoruz uzun yaz akşamlarında.
→ “Yürüyoruz” (şimdiki zaman kip ve şahıs eki var, çekimli fiil budur!) -
D) Okula kadar yürümek istemezsen otobüse bin.
→ “Yürümek” (mastar)
Doğru cevap: C şıkkı
Soru 7: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bildirme kipiyle çekimlenmiş bir fiil vardır?
Cevap:
Bildirilen (Haber) kipleri: geniş zaman, şimdiki zaman, görülen geçmiş zaman, rivayet geçmiş zaman, gelecek zaman.
-
A) Cahıl kimsenin yanında kitap gibi sessiz olmalısın.
→ “Olmalısın” (gereklilik kipi: dilek kipi) -
B) Nasrettin Hoca fesini neden ters giymiş?
→ “Giymiş” (rivayet, bildirme kipi) -
C) Konsunda önce herkes, duvardaki resme dönsün.
→ “Dönsün” (istek kipi: dilek kipi) -
D) Süngünü önüne at, hücuma önde sen git.
→ “Git” (emir kipi: dilek kipi)
Doğru cevap: B şıkkı
Görsellerdeki 1, 2, 3, 5, 6 ve 7. soruların doğru cevapları:
- 1: D
- 2: B
- 3: (Dilek-şart kipiyle çekimlenmiş “yetişe”)
- 5: B
- 6: C
- 7: B
ERDOGAN_DENIZ tarafından paylaşılan soruların çözümü
İçindekiler / Table of Contents
- Soru 1: İş Bildiren Fiil
- Soru 2: Dilek Kipleriyle Çekimlenmiş Fiil
- Soru 3: Kökten Fiil Bulma
- Soru 5: Fiilde Anlam Kayması
- Soru 6: Çekimli Fiil Kullanımı
- Soru 7: Bildirme Kipiyle Kullanım
- Özet Tablosu
- Kısa Özet
Soru 1: İş Bildiren Fiil
Soru:
Fiiller anlamlarına göre iş, oluş ve durum fiilleri olmak üzere üç gruba ayrılır.
İş bildiren fiiller, öznenin kendi isteğiyle gerçekleşen ve bir nesneyi etkilediği fiillerdir.
Aşağıdaki cümlelerden hangisinde iş bildiren bir fiil vardır?
Şıklar:
A) Akşamdan beri çürük dişim sızlıyor.
B) Balkondaki sarı kanaryalar ötüyor.
C) Ocaktaki tencerede patates yemeği pişiyor.
D) Koridorda oynayan çocukları yanına çağırdı.
Çözüm & Açıklama:
- İş fiili: Öznenin kendi iradesiyle bir işi yapması ve o işten başka bir nesnenin etkilenmesi gerekir.
- A şıkkı: “dişim sızlıyor” → oluş/durum
- B şıkkı: “kanaryalar ötüyor” → durum/oluş
- C şıkkı: “yemek pişiyor” → oluş
- D şıkkı: “çocukları yanına çağırdı”
- Öznenin isteğiyle çocukları çağırmak yani başka bir nesne (çocuklar) etkileniyor → iş fiili.
Doğru cevap:
D) Koridorda oynayan çocukları yanına çağırdı.
Soru 2: Dilek Kipleriyle Çekimlenmiş Fiil
Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem, dilek kiplerinden biriyle çekimlenmiştir?
Şıklar:
A) Babasının iş gezisinden dönmesini bekliyor.
B) Çocuklar, uçurtmalarını bu tepede uçursun.
C) Yarınki futbol maçı için iki bilet alacaksınız.
D) Köyden gelen sütü kahvaltıda içersin.
Çözüm & Açıklama:
- Dilek kipleri: Gereklilik (-meli/-malı), istek (-e/-a), şart (-se/-sa), emir (fiil köküne ek komut).
- A şıkkı: “bekliyor” → geniş/zaman haber kipi
- C şıkkı: “alacaksınız” → gelecek zaman, haber kipi
- B şıkkı: “uçursun” → istek/şart
- D şıkkı: “içersin” → istek/şart
– Burada B şıkkında “uçursun” 3. tekil istek/şart bildiren bir ifadeyle kullanılmıştır, dilek kipidir.
Doğru cevap:
B) Çocuklar, uçurtmalarını bu tepede uçursun.
Soru 3: Kökten Fiil Bulma
Kısa, anlamı fiil ile ilgili kelimelerden “yetişe” fiil köküdür.
“Gün ola, devran döne, umut yetişe”
Burada “yetişe” kelimesi dilek-şart kipinde çekimlenmiş bir fiildir.
Soru 5: Fiilde Anlam Kayması
Soru:
Bir cümlede, fiilin çekimlendiği kipten farklı bir zaman/kip anlamı kastediliyorsa bu anlam kaymasıdır.
Şıklar:
A) En sonunda, yaptığı hatanın farkına varmış.
B) Nasrettin Hoca bir gün eşeğine ters biner.
C) Çocuklar bahçede saklambaç oynuyor.
D) Bakan, en kısa zamanda yurda dönecek.
Çözüm & Açıklama:
- C şıkkı: “oynuyor” → şimdiki zaman çekimi, ancak çocuklar genellikle bahçede bu oyunu sürekli oynar, geniş zaman anlamı kastedilir. Yani çekim başka, anlam başka.
Fiilde anlam kayması vardır.
Doğru cevap:
C) Çocuklar bahçede saklambaç oynuyor.
Soru 6: Çekimli Fiil Kullanımı
Soru:
Kip ve şahıs eki almış fiile çekimli fiil denir.
Buna göre “yürü-” fiili aşağıdaki cümlelerin hangisinde çekimli fiil olarak kullanılmıştır?
Şıklar:
A) Hemen dizleri ağrımaya başlıyor hızlı yürüyünce.
B) Eskiden ilçeden köye kadar yürüyerek gelirdik.
C) Parkta hep birlikte yürüyoruz uzun yaz akşamlarında.
D) Okula kadar yürümek istemezsen otobüse bin.
Çözüm & Açıklama:
- Çekimli fiil: Kip (zaman veya dilek) ve şahıs (kişi) eki almış olmak zorunda.
- A) “yürüyünce” → zarf-fiil eki, çekimli fiil değil
- B) “yürüyerek” → zarf-fiil eki
- C) “yürüyoruz” → Kip eki: -yor (şimdiki zaman), şahıs eki: -uz (biz). Çekimli fiil
- D) “yürümek” → isim-fiil eki
Doğru cevap:
C) Parkta hep birlikte yürüyoruz uzun yaz akşamlarında.
Soru 7: Bildirme Kipiyle Kullanım
Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bildirme (haber) kipiyle çekimlenmiş bir fiil vardır?
Şıklar:
A) Cahıl kimsenin yanında kitap gibi sessiz olmalı.
B) Nasrettin Hoca her yıl köyümüze uğrarmış.
C) Konsere önceden bilet aldık, herkesin erken gitmesi önerildi.
D) Öğrenciler yaşlı kadının ağır çantasını taşımış.
Çözüm & Açıklama:
- Bildirme (haber) kipleri: Geniş zaman, şimdiki zaman, gelecek zaman, geçmiş zaman, öğrenilen geçmiş zaman
- A) “olmalı” → gereklilik kipi, dilek kipi
- B) “uğrarmış” → geniş zaman (“uğrar”) + rivayet (-miş) → haber/gelmiş zaman
- C) “aldık”, “önerildi” → geçmiş zaman, haber kipleri var!
- D) “taşımış” → öğrenilen geçmiş zaman (-miş), haber kipi.
B ve D seçeneklerinde haber kipiyle çekimlenmiş fiil var. Ancak, soru “bir fiil” diyor ve en belirgin olanı D şıkkıdır.
Doğru cevap:
D) Öğrenciler yaşlı kadının ağır çantasını taşımış.
Özet Tablosu
| Soru No | Konusu | Doğru Şık | Açıklama |
|---|---|---|---|
| 1 | İş Bildiren Fiil | D | Nesneyi etkileyen, özne isteğiyle yapılan eylem |
| 2 | Dilek Kipiyle Çekimlenmiş Fiil | B | Emir/istek/şart kipleriyle çekimli olması |
| 3 | Fiil Kökü | - | “Yetişe” fiil kök, şart-istekle çekimlenmiş |
| 5 | Fiilde Anlam Kayması | C | Şimdiki zaman çekimi, geniş zaman anlamı |
| 6 | Çekimli Fiil | C | Kip ve şahıs eki almış, çekimli |
| 7 | Bildirme Kipiyle Fiil | D | Haber kipiyle (öğrenilen geçmiş zaman) |
Kısa Özet
- İş fiili bulurken, öznenin kendi iradesiyle bir nesneyi etkileyen fiillere bakılır.
- Dilek kiplerinde istek, emir, gereklilik ve şart anlamları aranır, zaman bildirmez.
- Fiil kökü saf, ek almamış (veya çekim ekiyle) fiilin çekim şeklidir.
- Fiilde anlam kayması fiilin çekimlendiği kipten farklı bir zaman/kip anlamını kasteder.
- Çekimli fiilde mutlaka kip ve şahıs eki olmalıdır.
- Bildirme/ haber kipi zaman bildiren kiplerdir; geçmiş, şimdiki, gelecek vb.
Her bir başlıkta ayrıntılı çözümü ve kısa açıklamalarıyla birlikte tabloda özetlendirdim.
Soru 1
Fiiller (eylemler) anlamlarına göre “iş”, “oluş” ve “durum” fiilleri olarak üçe ayrılır.
• İş (kılış) fiilleri: Özne tarafından istekle ve bir nesne üzerinde gerçekleşen eylemleri anlatır.
• Oluş fiilleri: Genellikle zamanla kendiliğinden gerçekleşen değişimleri ifade eder.
• Durum fiilleri: Öznenin bir durumunu veya hâlini, dışa etki olmaksızın anlatır.
Bu açıklamaya göre aşağıdaki cümlelerden hangisinde “iş bildiren bir fiil” vardır?
A) Akşamdan beri çürük dişim sızlıyor. → Durum (öznenin hâli)
B) Balkondaki sarı kanaryalar ötüyor. → Durum/oluş (kendiliğinden gerçekleşen)
C) Ocaktaki tencerede patates yemeği pişiyor. → Oluş (zamanla kendiliğinden olan bir süreç)
D) Koridorda oynayan çocukları yanına çağırdı. → İş/kılış (özne çocukları fiilen ve isteyerek çağırıyor)
Cevap: D
Soru 2
Kipler “haber (bildirme) kipleri” ve “dilek kipleri” olmak üzere ikiye ayrılır. Haber (bildirme) kipleri bir fiilin gerçekleşme zamanını (geçmiş, şimdiki, gelecek, geniş) doğrudan belirtir. Dilek kipleri ise fiillere şart, istek, gereklilik, emir gibi anlamlar katar.
Aşağıdaki cümlelerden hangisinde yüklem, “dilek kiplerinden” biriyle çekimlenmiştir?
A) Babasının iş gezisinden dönmesini bekliyor. → “bekliyor” (şimdiki zaman/haber kipi)
B) Çocuklar, uçurtmalarını bu tepede uçursun. → “uçursun” (emir/istek ifadesi → dilek kip)
C) Yarınki futbol maçı için iki bilet alacaksınız. → “alacaksınız” (gelecek zaman/haber kipi)
D) Köyden gelen sütü kahvaltıda içersin. → “içersin” (geniş zaman/haber kipi)
Cevap: B
Soru 3
“Soru 3”te “Gün ola, devran döne, umut yetişe” ifadesi dikkat çekiyor. Burada kullanılan “-e” eki (ola, döne, yetişe), genellikle eski/lirik kullanımlarda “dilek, temenni, istek” anlamı katar. Yani bu fiiller “dilek kipine” benzer bir işlevle kullanılmıştır.
• “Gün ola, devran döne, umut yetişe” → Bir temenni ya da beklenti durumunu vurgulayan ifade. Dolayısıyla bu fiiller, “dilek/istek” anlamı taşıyan çekimlerdir.
Soru 5
“Fiilin bir kipe göre çekimlenip anlam olarak başka bir kipi kastetmesine fiilde anlam kayması denir.” sorusuna göre, aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiil kipinde anlam kayması vardır?
Örnek: “Okullarda her pazartesi İstiklâl Marşı okunuyor.” cümlesinde “okunuyor” şimdiki zamanla çekimlense de aslında her pazartesi düzenli yapılan bir eylem olduğu için anlamca geniş zaman kastedilir.
A) En sonunda, yaptığı hatanın farkına varmış. → Geçmiş zaman (olay geçmişte gerçekten olmuş)
B) Nasrettin Hoca bir gün eşeğine ters biner. → Şimdiki/geniş zaman kullanılmış; ancak olay geçmişte yaşanmış, masalsı/hikâye anlatımında geçmiş zaman yerine kullanıldığı için kip kayması var.
C) Çocuklar bahçede saklambaç oynuyor. → Şimdiki zaman, gerçek anlamıyla kullanılıyor.
D) Bakan, en kısa zamanda yurda dönecek. → Gelecek zaman, gerçek anlamıyla kullanılıyor.
Cevap: B
Soru 6
“Kip ve şahıs eki almış fiillere çekimli fiil denir.” Buna göre “yürü-” fiili aşağıdaki cümlelerin hangisinde çekimli fiil olarak kullanılmıştır?
A) Hemen dizleri ağrımaya başlıyor hızlı yürüyünce. → “yürüyünce” (zarf-fiil eki, çekimli değil)
B) Eskiden ilçeden köye kadar yürüyerek gelirdik. → “yürüyerek” (zarf-fiil eki, çekimli değil)
C) Parkta hep birlikte yürüyoruz uzun yaz akşamlarında. → “yürü-yor-uz” (fiil + kip eki + şahıs eki)
D) Okula kadar yürümek isterseniz otobüse bin. → “yürümek” (mastardır, çekimli fiil değildir)
Cevap: C
Soru 7
“Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bildirme (haber) kipiyle çekimlenmiş bir fiil vardır?” şeklindeki sorularda dikkat edeceğimiz nokta, fiilin ister geçmiş, ister şimdiki, ister gelecek veya geniş zamanda olsun, doğrudan “haber kipi” eki alıp normal anlamıyla kullanılmasıdır. Emir, istek, gereklilik gibi “dilek kipleri” bu kapsamın dışındadır. Aynı zamanda “kip kayması” varsa, o da gerçek bildirme kipi işlevini bozabilir.
Örnek cümleler:
• “biner” (geniş zaman) → normalde haber kipi ancak geçmiş olay anlatılıyorsa anlam kayması olabilir.
• “oynuyor” (şimdiki zaman/haber kipi) → normal kullanılıyorsa bildirim anlamı vardır.
• “dönecek” (gelecek zaman/haber kipi) → normal kullanılıyorsa bildirim anlamı vardır.
Sorunun özgün seçeneklerine göre çoğunlukla C) (oynuyor) veya D) (dönecek) haber kipinin doğru ve anlam kayması olmadan kullanıldığı cümle olarak cevaplanır.