Kan grupları ile ilgili tabloyu doldurunuz (20 puan)
Answer:
Kan grupları, kanın içinde bulunan hücrelerin yüzeyinde ya da kan plazmasında yer alan antijen ve antikorlara göre sınıflandırılır. Bu sınıflandırma içinde en yaygın kullanılan sistem ABO kan grubu sistemidir. Ayrıca, Rh faktörü de kan gruplarının belirlenmesinde önemli bir rol oynar ancak bu soru özelinde yalnızca ABO sistemiyle ilgili bilgilere ve tabloya odaklanacağız. B ve O kan gruplarının fenotiplerini, genotiplerini, eritrositlerin (alyuvarların) yüzeyinde yer alan antijenlerini ve plazmadaki antikorlarını inceleyerek tabloyu doldurabiliriz. Aşağıda hem bu iki kan grubuyla ilgili temel bilgileri hem de ABO sistemi hakkındaki genel prensipleri adım adım açıklayacağım.
ABO Sistemi Nedir?
ABO kan grubu sistemi, insanlarda en önemli kan grubu sistemlerinden biridir ve dört ana gruptan oluşur: A, B, AB ve O. Bu grupların belirlenmesinde A ve B adlı iki antijen kritik rol oynar. Alyuvarların yüzeyinde bulunan protein yapısındaki bu moleküller, kalıtsal olarak geçiş gösterir. Eğer alyuvarların yüzeyinde A antijeni varsa A grubu, B antijeni varsa B grubu, her ikisi de varsa AB grubu, hiçbiri yoksa O grubu fenotipi ortaya çıkar.
Kan plazmasında ise söz konusu antijenlere karşı üretilen antikorlar (Anti-A veya Anti-B) bulunur. Örneğin, B kan grubuna sahip bir kişi, plazmasında B antijenine karşı antikor geliştirilemeyeceği için Anti-A antikoru taşır. O grubu bireyleri, yüzey antijeni taşımadıkları için hem Anti-A hem de Anti-B antikorlarını bulundururlar.
Genotip ve Fenotip İlişkisi
Bir kan grubu özelliğinin “kalıtsal tabanı”, yani “genotip”i, anne ve babadan aktarılan iki allelin birleşmesinden oluşur. A ve B allelleri baskın (dominant) özellik gösterirken, O çekinik (resesif) özelliktedir. Bu nedenle bireyde A-B-O allellerinin birleşimi değişik fenotipler yaratabilir. Örneğin B kan grubunda, kişi BB ya da BO genotipine sahip olabilir; O kan grubundaysa genotip OO şeklindedir.
B Kan Grubu
- Fenotip: B
- Genotip: BB veya BO
- Antijen: B
- Antikor: Anti-A
B grubu olan bireylerin alyuvarlarının dış yüzeyinde B antijeni bulunur. Kan plazmasında ise Anti-A antikoru vardır. Bu, onların A antijeni taşıyan ve A veya AB grubu olan kanlardan direkt olarak etkilenebileceği anlamına gelir. B kan grubu bireyleri, kanda B antijeni bulunduğundan, kendi antijenlerini tanıyacak bir antikor üretmezler (yani Anti-B bulunmaz); bunun yerine yabancı sayılan A antijenine karşı Anti-A antikoru taşırlar.
B kan grubuna sahip bir kişi, örneğin BB genotipli ise hem anneden hem babadan B allelini almıştır. Eğer BO genotipine sahipse, bir taraftan B alleli, diğer taraftan da O (çekinik) alleli alarak fenotipik olarak B grubu şeklinde ortaya çıkar.
O Kan Grubu
- Fenotip: O
- Genotip: OO
- Antijen: Yok (yüzeyde A veya B antijeni yoktur)
- Antikor: Anti-A ve Anti-B
O kan grubu olan bireyler, alyuvarların yüzeyinde ne A ne de B antijenini taşır. Dolayısıyla plazma içinde, vücut A veya B antijenini “yabancı” olarak algılayabileceğinden, her ikisine karşı da Anti-A ve Anti-B antikorları bulunur. O grubu kalıtımında birey, anne ve babadan gelen O allellerini (yani iki adet çekinik O) taşır. Bu durum, kan grupları içinde en çekinik olan fenotipin ortaya çıkmasına sebep olur.
O grubu, özellikle kan nakillerinde eritrosit vericisi olarak önemli bir yere sahiptir. Çünkü kendi alyuvarlarında A veya B antijeni bulunmadığından alıcının Anti-A ya da Anti-B antikorlarıyla reaksiyona girme olasılığı en azdır. Ancak O grubundaki kişinin plazmasında her iki antikor da bulunduğundan, başka gruplardan tam kan alması durumunda ciddi reaksiyonlar oluşabilir ve bu nedenle O grubu bireyler ancak O grubundan tam kan alabilir.
Daha Fazla Bilgi ve Örnekler
ABO kan grubu sistemi, kalıtsal varyasyon açısından oldukça fazla çalışma barındıran bir alandır. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı 12. Sınıf Biyoloji Ders Kitabı, genel lise düzeyinde ABO sistemini ayrıntılarıyla ele alır. Daha ileri düzeyde bilgi edinmek isteyenler, National Center for Biotechnology Information (NCBI) veya World Health Organization (WHO) gibi güvenilir kurumsal kaynaklardan yararlanabilirler. Kalıtsal geçiş, allellerin dominans ilişkileri ve popülasyon genetiği gibi konular, ABO sistemini derinlemesine anlamamızı ve özellikle kan transfüzyonlarında yaşanabilecek riskleri öngörmemizi sağlar.
Tablo: B ve O Kan Gruplarının Özellikleri
| Fenotip | Genotip | Antijen | Antikor |
|---|---|---|---|
| B Kan Grubu | BB veya BO | B | Anti-A |
| O Kan Grubu | OO | Yok (A/B antijeni yok) | Anti-A ve Anti-B |
Yukarıdaki tabloda da görüldüğü gibi B kan grubuna sahip olan bireylerin fenotipi B’dir; genotipleri ise baskın B allelinin çift veya tek başına çekinik O alleliyle kombinasyonundan (BB ya da BO) oluşabilir. Alyuvar yüzeylerinde B antijenine sahip olmaları nedeniyle A antijenini yabancı kabul eder ve Anti-A antikoru üretirler. Dolayısıyla, B grubu kan nakillerinde verilecek kanın A antijeni taşımaması beklenir. O grubuysa en temel özellik olarak hiçbir yüzey antijenini (A veya B) taşımaz, bu nedenle Anti-A ve Anti-B antikorlarına sahiptir. Çekinik OO genotipi sonucu ortaya çıkan bu grup, plazmasında her iki antikoru da bulundurduğundan kendinden farklı gruplardan tam kan alırken dikkatli olunması gerekir.
Böylece, B ve O kan gruplarının fenotip, genotip, antijen ve antikor özelliklerini tabloya doğru şekilde yansıtmış oluyoruz. Kan grubu kalıtımıyla ilgili daha ayrıntılı inceleme yapmak isterseniz, Mendel Kalıtımı ve kan grubu geçişleri konusunda ayrıntılı anlatımların yer aldığı akademik makaleler ile lise düzeyinde veya üniversite düzeyindeki Biyoloji kaynaklarından yararlanabilirsiniz.