12. Bir gazele ait üç beyit şu şekildedir:
I. Açıldı dağlar sînemde çak etdüm girîbanım
Muhabbet gülşeninde açılan gūlnârı görsünler
II. Güzeller mihribân olmaz demek yanlıştır ey Bâki
Olur vallâhi billâhi hemân yalvarı görsünler
III. Açıl bağın gül ü nesrini ol ruhsârı görsünler
Salın Serv ü sanevber şîve-i reftârı görsünler
Bu beyitlerin şiirde yer alma sırası aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) I - III - II
B) II - I - III
C) II - III - I
D) III - I - II
E) III - II - I
Table of Contents
- Gazelin Genel Yapısı ve Beyit Sıralaması
- Mahlas İçeren Beyitin Önemi
- Metin İçi İpucu ve Anlam Bütünlüğü
- Beyitlerin Ayrıntılı İncelemesi
- Örnek Analiz Tablosu
- Sonuç ve Kısa Özet
1. Gazelin Genel Yapısı ve Beyit Sıralaması
Gazel, klasik Türk edebiyatının önemli nazım şekillerinden biridir. Her gazelin belli bir bütünlüğü, beyitler arası anlam akışı ve özellikle şairin mahlasının geçtiği son beyit (makta) gibi karakteristik unsurları bulunur. Bu soruda üç ayrı beyit verilmiş ve bunların doğru sıralamasının ne olduğu sorulmaktadır.
2. Mahlas İçeren Beyitin Önemi
Divan edebiyatında gazel yazan şairler, genellikle son beyitte (yani “makta”da) kendi mahlaslarını kullanır. Bu örnekte, (II). beyitte “Bâki” ifadesi geçmektedir ve şairin mahlasını içerdiği aşikârdır. Dolayısıyla geleneksel olarak şairin mahlasının yer aldığı beyit, gazelin son beyitidir.
3. Metin İçi İpucu ve Anlam Bütünlüğü
Beyitlerin sıraya konmasında en temel işaret:
- Mahlasın geçtiği beyit (II) sondadır.
- Diğer iki beyitte ise gazelin giriş (matla) ve gelişme kısımları öne çıkar.
- “Açıldı dağlar sinemde…” ifadeleriyle başlayan (I) nolu beyit, gazelin dramatik açılışını andıran bir ton taşır.
- “Açıl bağın gül ü nesrini…” ifadesiyle başlayan (III) nolu beyit ise benzetme ve teşbihlerin geliştiği, aşk ve güzelliğe dair genel tasvirlerin yoğunlaştığı bir anlatıma sahiptir.
4. Beyitlerin Ayrıntılı İncelemesi
-
(I). Beyit
- “Açıldı dağlar sînemde çak etdüm girîbanım” dizesi, duygusal ve coşkun bir açılışı vurgular.
- “Muhabbet gülşeninde açılan gūlnârı görsünler” dizesi, sevgili/ aşk bahçesi vurgusu yapar.
- Bu beyit ilk izlenimi vererek gazelin ana temasına giriş yapar.
-
(III). Beyit
- “Açıl bağın gül ü nesrini ol ruhsârı görsünler” ifadesi, bahar ve çiçeklenme sahnelerini tasvir ederken, sevgilinin yüzünü “gül”e benzetir.
- “Salın Serv ü sanevber şîve-i reftârı görsünler” dizesinde “serv” ve “sanevber” benzetmeleriyle sevgilinin boy posu, yürüyüşünün zarafeti dile getirilir.
- Bu bölüm, gazelin “gelişme” kısmına uygun durur.
-
(II). Beyit (makta)
- “Güzeller mihribân olmaz demek yanlıştır ey Bâki” ifadesinde, şairin mahlası “Bâki” geçer.
- “Olur vallâhi billâhi hemân yalvarı görsünler” şeklinde süren dize, bir yemin ifadesiyle sonlanır ve gazeldeki hitabı neticeler.
- Geleneksel gazel formunda şairin adı geçen kısım son beyittir.
Bu bilgiler ışığında uygun sıralama:
- Giriş (I)
- Gelişme (III)
- Makta (II)
Yani (I) → (III) → (II).
5. Örnek Analiz Tablosu
| Beyit No | İçerik Özeti | Gazeldeki Muhtemel Konum |
|---|---|---|
| I | “Açıldı dağlar sînemde…”: Duygu yüklü giriş, aşkın yoğun ifadesi | İlk beyit (matla) |
| III | “Açıl bağın gül ü nesrini…”: Bahar ve çiçek imgeleri, sevginin ve güzelliğin tasviri (gelişme) | İkinci beyit (gelişme) |
| II | “Güzeller mihribân olmaz… ey Bâki”: Mahlası (Bâki) içeren son vurucu bölüm | Son beyit (makta) |
6. Sonuç ve Kısa Özet
- Divan edebiyatı geleneğinde mahlasına yer veren beyit genellikle son beyittir.
- Gazelin duygusal ve imgesel açılışı, çoğunlukla ilk beyitte (matla) yapılır.
- Bu üç beyitteki anlam akışı incelendiğinde (II). beyit şair Bâki’nin mahlası geçtiği için son beyit; (I). beyit ise açılış özellikleri taşır.
- Dolayısıyla doğru sıralama (I) - (III) - (II) olup, şıklar içinde A) I - III - II yanıtıdır.
Özetle, soru metninde verilen gazelin uygun akışını I → III → II şeklinde belirleyebiliriz. Bu diziliş hem divan edebiyatındaki geleneksel mahlas kullanımı hem de beyitlerdeki anlam ve tema sıralaması ile örtüşmektedir.