Bu cümlede aşağıdakilerden hangisinin örneği yoktur?
Cevap: Bu soruda verilen cümle şu şekildedir:
“Güneş ile gökyüzündeki diğer gök cisimlerinin hareketlerini çok eski zamanlardan beri gözlemleyen bilginler, gök cisimlerinin hareketlerinin belirli bir düzen içinde tekrar ettiğini fark ederek bu astronomik olayların zamanını tahmin edebilmek için tablolar oluşturmuş.”
Bu uzun cümlede seçeneklerde verilen dil bilgisi unsurlarının olup olmadığını adım adım inceleyelim:
-
Bağ-fiil grubu (A):
- Cümledeki “ederek” ifadesi, “-erek / -arak” ekiyle türemiş bir bağ-fiildir (zarf-fiil). Dolayısıyla A şıkkının örneği mevcuttur.
-
Birleşik sözcük (B):
- “Gökyüzü” sözcüğü “gök + yüzü” biçiminde birleşik sözcüktür. Bu nedenle B şıkkı da cümlede vardır.
-
Azlık-çokluk zarfı (C):
- Cümlede yer alan "çok eski zamanlardan beri” ifadesindeki “çok” sözcüğü, miktar (azlık-çokluk) zarfı görevindedir. Yani C şıkkı da cümlede bulunur.
-
Birden çok yapım eki almış sözcük (E):
- “Bilginler” sözcüğü buna örnek verilebilir. Temel kök “bil-” iken, “-gi” ile isim türemiş (“bilgi”), ardından “-n” ile sıfat/isim türemiş (“bilgin”), son olarak “-ler” ise çokluk eki (çekim ekidir). Böylece yapım eklerinin birden fazla kullanıldığı bir sözcüktür. Dolayısıyla E şıkkınin de örneği vardır.
-
Birleşik çekimli eylem (D):
- Birleşik çekimli bir fiil, bir fiilde birden fazla kip veya yardımcı fiille zaman/mood/kip eklerini aynı anda görmek anlamına gelir (örneğin “yapmış olacaktı”, “gidebilirdim” vb.). Cümlede “tahmin edebilmek”, “fark ederek”, “oluşturmuş” gibi fiiller vardır ancak bunlar birleşik çekimli (birden fazla kip eki taşıyan) bir fiil örneği oluşturmazlar. “Tahmin edebilmek” bir birleşik fiil (tahmin etmek + -ebilmek) olsa da çekim tek kiple verilmiştir (infinitif –mek). Ayrıca “oluşturmuş” basit (tek) kip eki (-muş) içerir, “ederek” ise bağ-fiildir. Dolayısıyla birleşik çekimli eylem örneği yoktur.
Bu incelemeden hareketle doğru yanıt, cümlede örneği olmayan unsurun “Birleşik çekimli eylem (D)” olduğudur.
Özet Tablo
| Seçenek | Örnek | Cümlede Var mı? |
|---|---|---|
| A) Bağ-fiil grubu | “fark ederek” | Evet (–erek) |
| B) Birleşik sözcük | “gökyüzü” | Evet (gök + yüzü) |
| C) Azlık-çokluk zarfı | “çok eski zamanlardan beri” | Evet |
| D) Birleşik çekimli eylem | Örnek yok | Hayır (aradığımız cevap) |
| E) Birden çok yapım eki almış sözcük | “bilginler” (bil-gi-n) | Evet |
Kısa Özet
- Cümlede bağ-fiil (“ederek”), birleşik sözcük (“gökyüzü”), azlık-çokluk zarfı (“çok”) ve birden çok yapım eki almış sözcük (“bilginler”) bulunur.
- Birleşik çekimli eylem örneği ise yoktur; bu nedenle cevap D şeklindedir.