Sorunun Cevabı:
Lozan Antlaşması’nın Türkiye için önemi büyüktür. Aşağıdaki maddeler üzerinden bu önemi değerlendirebilirsiniz:
-
Türkiye’nin Bağımsızlığı Tanındı: Lozan Antlaşması, Türkiye’nin bağımsız bir devlet olarak tanınmasını sağladı. Birinci Dünya Savaşı sonrası imzalanan Sevr Antlaşması’nın dayatmaları iptal edilmiş oldu.
-
Misak-ı Milli Hedefleri Gerçekleşti: Antlaşma, Türkiye’nin sınırlarını büyük ölçüde Misak-ı Milli doğrultusunda çizmiştir. Özellikle Doğu Trakya, Gökçeada (İmroz) ve Bozcaada Türkiye’nin egemenliği altına girmiştir.
-
Kapitülasyonlar Kaldırıldı: Lozan ile Türkiye üzerindeki ekonomik ve hukuki kısıtlamalar kaldırıldı. Yabancı ülkelerin ekonomik ayrıcalıkları sona erdi.
-
Azınlık Hakları ve Nüfus Mübadelesi: Azınlıkların hakları güvence altına alındı ve Yunanistan ile yapılan nüfus mübadelesi Türkiye’nin sosyal ve demografik yapısını koruma açısından önemli bir rol oynadı.
-
Borçlar ve Boğazlar Sorunu Çözüldü: Osmanlı Devleti’nden kalan borçlar adil bir şekilde paylaşıldı. Boğazların yönetimi bir komisyona bırakıldı ancak 1936 Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile Türkiye’nin tam kontrolüne geçti.
Genel Değerlendirme
Lozan Antlaşması, modern Türkiye’nin kuruluşunun uluslararası alanda kabul edildiği bir diplomasi zaferidir ve Atatürk’ün liderliğinde yapılan bağımsızlık mücadelesinin sonunda kazanılmıştır. Bu antlaşma, hem siyasi hem de ekonomik bağımsızlığı güvence altına almıştır.
Lozan’da alınan bu kararı tam bağımsızlıkla ilişkilendirerek değerlendiriniz.
Cevap:
Lozan Antlaşması (24 Temmuz 1923), Türkiye’nin uluslararası alanda tanınmasını ve Milli Mücadele sonrasında imzalanan Sevr Antlaşması’nın geçersiz kılınmasını sağlayan çok önemli bir belgedir. Ancak Lozan’da boğazlar konusunda alınan kararlar, Türkiye’nin tam bağımsızlığıyla ilgili bazı kısıtlamalar ortaya koymuştur. Bu karara göre:
- Boğazların yönetimi, Türkiye’nin başkanlığında uluslararası bir komisyona bırakılmıştır.
- Türkiye, Boğazların her iki yakasında asker bulundurmayacaktır.
Bu maddeler, boğazların kontrolü ve askerî güvenlik konularında Türkiye’nin egemenliğini sınırlamış; dolayısıyla tam bağımsızlık vurgusunu zedeleyen bir nitelik taşımıştır. Aşağıdaki temel noktalar, bu durumun tam bağımsızlıkla ilişkisini daha açık ortaya koyar:
-
Egemenlik Kısıtlaması:
Lozan’da boğazların uluslararası bir komisyonca yönetilmesi, Türkiye’nin kendi toprakları üzerindeki egemenlik haklarını sınırlandırmıştır. Her ne kadar komisyonun başkanlığını Türkiye yapsa da Avrupa devletlerinin boğazlar üzerindeki etki gücü devam etmiştir. -
Askeri Güvenlik Açısından Zayıflama:
Boğazların iki yakasında asker bulundurmanın yasaklanması, Türkiye’nin stratejik bölgelerinde savunma tedbiri almasını engellemiştir. Özellikle Karadeniz ve Akdeniz arasındaki geçiş yolu olarak kritik bir öneme sahip boğazlarda askerî varlığın kısıtlı olması, ülke savunma politikasını olumsuz etkilemiştir. -
Uluslararası Denge Hesapları:
Misak-ı Millî ve tam bağımsızlık söylemlerinde, toprak bütünlüğü ve egemenlik hakları çok önemlidir. Buna karşın Lozan’daki boğazlar hükmü, Batılı devletlerin güvenlik ve ticari çıkarlarını korumayı amaçlamıştır. Bu durum, Türkiye’nin uluslararası siyasette arzu ettiği tam bağımsızlık konumunu kısmen sekteye uğratmıştır. -
Montreux Boğazlar Sözleşmesi’nin Doğuşu (1936):
Lozan’da getirilen kısıtlamalar, 1936’da imzalanan Montreux Boğazlar Sözleşmesi ile hafifletilmiş, Boğazlar üzerindeki asker bulundurma ve deniz trafiğini düzenleme yetkileri büyük ölçüde Türkiye’ye devredilmiştir. Bu sayede Türkiye, Boğazlar üzerindeki egemenliğini daha fazla güçlendirmiş ve tam bağımsızlık kavramı doğrultusunda ilerleme sağlamıştır.
Lozan Boğazlar Kararı ve Bağımsızlık Arasındaki İlişki Tablosu
| Konu | Lozan Maddesi/Yaklaşımı | Tam Bağımsızlık Açısından Değerlendirme |
|---|---|---|
| Boğazların Yönetimi | Uluslararası Komisyon (Türkiye başkanlığında) | Egemenlik paylaşımı (komisyon varlığı) |
| Asker Bulundurma | Boğazların her iki yakasında asker bulunmaması | Savunma tedbirlerinin kısıtlanması, bağımsızlık algısının zedelenmesi |
| Uluslararası Çıkar Dengesi | Batılı devletlerin güvenlik ve ticaret çıkarlarının gözetilmesi | Türkiye’nin stratejik bölgede tam yetkiye sahip olamaması |
| Montreux (1936) ile Değişiklik | Türkiye’nin Boğazlar üzerinde tam yetkiye yaklaşması | Bağımsızlığı güçlendiren adım; Lozan’daki kısıtlamaların hafifletilmesi |
Sonuç
Lozan Antlaşması, Türkiye için çok önemli bir diplomatik başarı olsa da boğazlarla ilgili alınan kararlar tam bağımsızlık anlayışına görece bir sınırlama getirmiştir. Türkiye, uluslararası bir komisyonun varlığı nedeniyle boğazlarda tam egemenlik sağlayamamış ve askerî varlığını kısıtlamak zorunda kalmıştır. Ancak 1936’daki Montreux Sözleşmesi, boğazlar üzerinde Türkiye’nin hâkimiyetini güçlendirmiş ve tam bağımsızlık hedefine daha uygun bir düzene geçiş yapılmasını sağlamıştır.
Kaynaklar:
- TBMM Resmî Yayınları, Lozan Barış Antlaşması (1923).
- T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Ders Kitapları.
- BİLGİN, A. (2019). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi.
Lozan Antlaşması’nın sağladığı kazanımlar ve önemi nedir?
Cevap:
Lozan Antlaşması’nın Tarihi Arka Planı
Lozan Antlaşması, 24 Temmuz 1923 tarihinde İsviçre’nin Lozan şehrinde TBMM Hükûmeti ile başta İngiltere, Fransa, İtalya, Yunanistan ve diğer bazı devletler arasında imzalanmıştır. Bu antlaşma, Millî Mücadele sonrasında yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti devletinin hukuken tanınmasını sağlayarak Sevr Antlaşması’nın geçersiz hâle gelmesine neden olmuştur.
Lozan Antlaşması’nın Temel Maddeleri ve Kazanımları
-
Türkiye’nin Bağımsızlığının Tanınması
- Türkiye’nin uluslararası alanda bağımsız ve egemen bir devlet olduğu resmen kabul edildi.
- Kapitülasyonlar kaldırılarak ekonomik bağımsızlığın yolu açıldı.
-
Sınırların Belirlenmesi
- Türkiye’nin güney, doğu ve batı sınırları (Suriye, Irak, Yunanistan sınırları vb.) büyük ölçüde Lozan’da kararlaştırıldı.
- Boğazlar bölgesi statüsünde düzenlemeye gidilerek, Boğazlar Komisyonu kurulup Montrö Sözleşmesi’ne kadar devam edecek bir statü belirlendi.
-
Kapitülasyonların Kaldırılması
- Osmanlı Devleti’nin zayıfladığı dönemlerde yabancı devletlere verilen ayrıcalıklar (kapitülasyonlar) Lozan’la tamamen kaldırıldı.
- Böylece Türkiye, ekonomik ve hukuki alanda tam bağımsızlığını elde etti.
-
Azınlıklar ve Nüfus Mübadelesi
- Türkiye’deki gayrimüslim azınlıkların hakları uluslararası güvenceler altında, fakat Türkiye’nin egemenlik haklarına saygılı bir şekilde düzenlendi.
- Yunanistan ile yapılan mübadele sonucu (Türk azınlığın Batı Trakya’da, Rum azınlığın İstanbul’da kalması) iki ülke arasında yeni bir denge oluşturuldu.
-
Boğazlar Meselesi
- Boğazlar “Boğazlar Komisyonu”nun yönetimine bırakıldı ve Türkiye’nin boğazlardaki askerî varlığına kısıtlamalar getirildi.
- Ancak 1936 Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile bu kısıtlamalar kaldırılarak Boğazlar tekrar millî egemenlik alanı içine alınmıştır.
Lozan Antlaşması’nın Önemi
- Millî Mücadele’nin Diplomatik Zaferi: Lozan, Kurtuluş Savaşı’da kazanılan askerî başarıyı diplomatik zaferle taçlandırmıştır.
- Uluslararası Tanınma: Türkiye’nin çağdaş ve bağımsız bir devlet olarak varlığı uluslararası arenada kabul görmüş, Türk milletinin egemenliği pekiştirilmiştir.
- Kurtuluş Savaşı’nın Hukukî Sonuçlanması: Sevr’in öngördüğü ağır koşulların reddedilmesi ve Lozan’ın imzalanmasıyla yeni Türk devleti resmen dünya devletleri tarafından tanınmıştır.
- Ekonomik ve Mali Bağımsızlık: Kapitülasyonların kaldırılması, Türkiye’nin kendi gümrük, ticaret ve maliye politikalarını düzenleyebilmesini sağlamış, ekonomik bağımsızlığın temelleri atılmıştır.
Kaynakça (Örnek)
- T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük Ders Kitabı (2023).
- Türkiye Büyük Millet Meclisi Resmî Web Sayfası, tbmm.gov.tr (Lozan Antlaşması metni).
@User