Soru 1 (Sandalyelerin Dengesini İnceleme)
Yukarıdaki görselde üç farklı sandalyenin (I, II ve III) ayak ve oturma hizası bakımından farklılıkları verilmiştir. Soruda, “Bu sandalyelerin devrilme (dengesizlik) durumu nasıl gerçekleşir ve hangileri dengede kalır?” biçiminde bir değerlendirme yapılması isteniyor.
Çözüm Adımları:
- Kütle Merkezi (Ağırlık Merkezi) Kavramı:
- Bir cismin devrilmeden durabilmesi için, kütle merkezinin dik iz düşümünün (hayali düşey çizginin) zemine temas ettiği noktanın, cismin destek tabanı (bu örnekte sandalye ayaklarının kapladığı alan) içinde yer alması gerekir.
- Sandalye Şekilleri İncelemesi:
- Sandalye I: Ayaklarının açıları ve oturma kısmının konumu nedeniyle kütle merkezi büyük ölçüde orta hatta kalır. Bu durum devrilme riskini azaltır.
- Sandalye II: Ayaklar yine geniş açılı olabilir, fakat oturma kısmı arkaya ya da öne hafif eğimliyse (resimde net görünmüyor), kütle merkezi öne ya da arkaya çok fazla kaymadığı sürece genelde dengede kalır.
- Sandalye III: Eğer oturma kısmının eğimi fazla ve arka ayaklar daha gerideyse, kütle merkezi bir yöne doğru daha çok kayabilir. Özellikle kişinin oturduğu konum uygunsuzsa veya ayakların zemine basma alanı daralmışsa bu sandalye devrilmeye daha yatkın olabilir.
- Sonuç:
- Çoğu soruda, geniş taban alanı ve uygun oturma açısı olan sandalyeler dengede kalır. Aşırı eğimli veya ayak aralığı dar olan sandalye en riskli olandır. Soru şıklarına göre “I ve II dengededir, III devrilmeye en yatkın” gibi bir ifade yer alabilir.
- Eğer soruda “Hangisi kesinlikle devrilir?” deniyorsa, III numaralı sandalye gösterilen konumdaysa devrilmeye en müsait yapıdadır.
Soru 2 (Mantarların Beslenmesi ve Özellikleri)
Görselde şapkalı mantarlar (örneğin kültür mantarı) ve açıklamalarda, “Bu organizmaların beslenme, solunum ve ortam şartları ile ilgili hangi çıkarımlar yapılabilir?” diye sorulmaktadır. Ayrıca metinde, mantarların klorofil içermediği, dolayısıyla fotosentez yapamadığı ve “Saprofit (çürükçül) beslenme” özellikleri vurgulanıyor olabilir.
Çözüm Adımları:
- Mantarların Temel Özellikleri:
- Klorofilleri yoktur, bu nedenle fotosentez yapamazlar.
- Besinlerini dış ortamdan organik maddeleri parçalayarak alırlar (saprofit veya parazit olabilirler). Kültür mantarı genelde saprofit beslenir.
- Genellikle oksijenli solunum yaparlar ve büyüme sırasında ortamda karbondioksit (CO₂) üretirler.
- Soruya Uygun Maddeleri Değerlendirme:
- “Mantarlar ışığa ihtiyaç duyar” ifadesi her zaman doğru değildir; ışığa çok az ihtiyaç duyan ya da hiç olmayan türler de vardır. Kültür mantarında gelişim için çok güçlü ışık gerekmez.
- “Mantarlar organik maddeyi dış ortamda sindirim enzimleriyle parçalar” ifadesi doğrudur.
- “Mantarlar klorofil taşıdıkları için kemosentez yapar” ifadesi yanlıştır; kemosentez bazı bakterilere özgüdür, mantarlar bunu yapmaz.
- “Mantarların depo polisakkariti glikojendir” ifadesi doğrudur (bitkilerde nişasta, mantarlarda ve hayvanlarda glikojen).
- Muhtemel Sonuç veya Cevap:
- Soruda “Aşağıdakilerden hangisi bu mantarlara ait bir özelliktir?” deniyorsa, saprofit beslenme ve glikojen depolama gibi maddeleri içeren şık doğru olur.
- Fotosentez veya kemosentez yaptıklarını belirten şıklar yanlış olur.
Soru 3 (Bitkilerin Gaz Alışverişi ve Deney/Kapalı Ortam Grafikleri)
Görselde bir sera, kapalı bir kap veya bölmeli bir düzenek olabilir. İçinde farklı bitkilerin veya fidelerin, farklı koşullarda (ışık var/yok, nem, sıcaklık gibi) büyürken O₂ ve CO₂ miktarlarının zamanda nasıl değiştiğini gösteren grafikler verilmiştir. Soru genelde şu şekilde olur: “Aşağıdaki grafiklerden hangisi kapalı sistemde hem gece hem gündüz yapılan ölçümlere göre CO₂ ve O₂ değişimini doğru yansıtır?”
Çözüm Adımları:
- Bitkilerin Gündüz Davranışı:
- Fotosentez yaparak ortamdan CO₂ alır ve O₂ üretir.
- Aynı zamanda solunumu da devam ettirdiğinden CO₂ de üretir; ancak ışık yoğunsa fotosentez hızının solunum hızından daha yüksek olması beklenir. Sonuçta net CO₂ azalışı, net O₂ artışı gözlenir.
- Bitkilerin Gece Davranışı:
- Fotosentez (ışık olmadığından) yapamaz.
- İçsel metabolik faaliyet için solunum yapar; böylece CO₂ üretir ve O₂ tüketir.
- Grafiklerin İncelenmesi:
- Gündüz Ölçümü: CO₂ seviyesi genelde düşer, O₂ seviyesi yükselir.
- Gece Ölçümü: CO₂ seviyesi yükselir, O₂ seviyesi düşer.
- Soruda Verilen Seçenekler:
- Bazı şıklar CO₂’yi daima azalan, O₂’yi daima artan olarak gösteriyor olabilir (bu yanlış; gece değerleri tersine döner).
- Doğru grafik, gündüz CO₂’nin azaldığı, O₂’nin arttığı; gece CO₂’nin arttığı, O₂’nin azaldığı bir eğri veya çubuk grafiğidir.
Özet Tablo
| Soru | Temel Konu | Doğru/Yanlış İpuçları |
|---|---|---|
| 1. Sandalyelerin Denge Durumu | Fizik – Denge, Tork, Kütle Merkezinin Konumu | - Geniş taban ve uygun kütle merkezi → Devrilme riski düşük. - Aşırı eğim → Devrilmeye yatkın. |
| 2. Mantarların Özellikleri | Biyoloji – Beslenme Şekli, Solunum, Depo Maddesi | - Fotosentez yok, klorofil içermez. - Saprofit beslenir. - Depo karbonhidratı: Glikojen. |
| 3. Bitkilerde Gaz Değişimi (Gece/Gündüz) | Biyoloji – Fotosentez, Solunum, CO₂ ve O₂ Dengesi | - Gündüz: CO₂ azalır, O₂ artar (fotosentez hızı > solunum). - Gece: CO₂ artar, O₂ azalır (yalnız solunum). |
Kısa Özet
- Birinci soruda, sandalyelerin devrilme durumları kütle merkezinin taban alanı içinde kalıp kalmamasıyla ilgilidir. Geniş ve dengeli tabanlı sandalyeler sabit dururken, dar veya aşırı eğimli sandalye devrilmeye müsaittir.
- İkinci soruda, görseldeki şapkalı mantar türleri klorofil bulundurmadığından fotosentez yapmaz; organik maddeleri dış ortamda parçalayıp emer (saprofit). Depo ettiği temel karbonhidrat glikojendir.
- Üçüncü soruda, kapalı ortamdaki bir bitkinin gündüz fotosentez yaparak CO₂ tükettiği, O₂ ürettiği; gece ise fotosentez durup sadece solunumla CO₂ ürettiği, O₂ tükettiği bilinmelidir. Bu nedenle doğru grafik ya da veri seti, gündüz ve gece gaz değişimlerini zıt yönde göstermelidir.
Bu bilgiler ışığında soruların çoktan seçmeli şıklarında doğru ifadeler, yukarıdaki analizlerde belirtilen bilimsel temellere dayanmalıdır.