bende ayrı mı yazılır
Dersnotu said bende ayrı mı yazılır?
Answer:
Türkçede özellikle sesli veya yazılı iletişimde sık sık karşımıza çıkan “bende” ve “ben de” kullanımları, öğrencilerin ve hatta yetişkinlerin dahi kafa karışıklığı yaşadığı konuların başında gelir. Bu durum, “de” ekinin dilbilgisindeki farklı işlevlerinden kaynaklanır. “De” bazen ayrı yazılırken, bazen bitişik yazılır. “Bende” kelimesi ise çoğunlukla, “Ben de” şeklinde mi, yoksa “Bende” şeklinde mi kullanılması gerektiği konusunda soru işaretleri yaratır. Aşağıda, bende ve ben de arasındaki farkları, doğru kullanımları ve akılda kalıcı ipuçlarını detaylı bir şekilde ele alacağız.
“Bende” ve “Ben de” Arasındaki Temel Fark
Türkçede -de veya -da eki, iki farklı kullanım amacına sahiptir:
-
Hâl (durum) eki veya yer-yön eki: Bu durumda, bir sözcüğe bitişik yazılır. Örneğin, “Evde oturuyorum.” cümlesinde “-de” eki, “ev” sözcüğüne eklenmiştir. Burada mekân veya konum bildirilmektedir. “Bende” de bu kurala uyduğu zaman “-de” eki, “ben” zamirine bitişik olarak yazılır. Bu kullanım “Benim üzerimde, benim içimde, bende mevcut olan” anlamına gelir. Örneğin:
- “Anahtar bende.” (Anahtarın sizde veya sende değil, benim üzerimde olduğunu belirtir.)
-
Bağlaç olan “de”: “de” bağlacı “dahi” anlamındadır ve ayrı yazılır. “Ben de gelmek istiyorum.” örneğinde görüldüğü gibi bu kullanım, “Ben de (dahi, bile, ayrıca)” ifadesidir ve cümlede ek bir özneyi veya nesneyi vurgulamak, “ben de aynı şekilde” manasını ifade etmek için kullanılır.
- “Ben de seninle gelmek istiyorum.” (Burada “Ben de” ifadesi ayrıdır ve “Benim de aynı isteğim var” anlamını taşır.)
Doğru Kullanımları Örneklerle Açıklama
-
Bitişik “bende”
- “Kitap bende kaldı, geri getiremedim.”
(Burada “-de” eki, işaret edilen nesnenin kimde veya nerede olduğunu gösteriyor. ‘Benim üzerimde veya benim elimde’ gibi bir anlam vardır.) - “Cüzdan bende, merak etme.”
(Cüzdanın fiziksel olarak bende olduğu belirtiliyor.)
- “Kitap bende kaldı, geri getiremedim.”
-
Ayrı yazılan “ben de”
- “Ben de seninle gelmek istiyorum.”
(Ek anlam olarak “ayrıca”, “dahi” vurgusu var, “Senden farklı değilim, ben de gelmeyi arzuluyorum.”) - “Ben de aynı filmi izledim.”
(Burada “Ben de” ifadesi, “ayrıca ben de, ek olarak ben de” demek.)
- “Ben de seninle gelmek istiyorum.”
Sık Karşılaşılan Hatalar
-
“Bende de var.” ifadesi: “Bende de” şeklinde yazmak çoğunlukla kafa karışıklığına sebep olabilir. Aslında bu ifade tamamen doğrudur ve iki ayrı “-de” ekinin veya bağlacının arka arkaya gelmesi de mümkündür:
- Birinci “-de”, hâl (durum) eki olup “bende” kelimesini oluşturur.
- İkinci “de” ise bağlaç görevindedir ve ayrı yazılır.
- Örnek: “Bende de kalem var.” (Kalem bende bulunuyor ve ben de başkaları gibi kalem sahibiyim demek.)
-
Genelleme yapmak: “Ben de” ifadesinin daima “bende” şeklinde yazılması ya da tam tersini düşünmek yanlış olur. Hangi durumda mekân/hâl eki (bitişik), hangi durumda bağlaç (ayrı) olduğunu tespit etmek gerekir.
Akılda Kalıcı İpuçları
-
Eğer cümlede “de” bağlacını “dahi” veya “bile” kelimeleriyle rahatlıkla değiştirebiliyorsanız, “de” bağlacı ayrı yazılır. Örneğin:
- “Ben de (bile) gelmek istiyorum.”
- “Ben bile gelmek istiyorum.” mantığı sağlıyor, o hâlde burada “ben de” ayrı yazılır.
-
Eğer “-de/-da” eki bulunduğu sözcüğe mekân, yer ya da sahiplik anlamı veriyorsa bitişik yazılır.
- “Bende bu kitap var.” cümlesinde, “Bu kitap benim üzerimde, bende bulunuyor.” manası taşır; dolayısıyla bitişik yazılması gerekir.
Tablo: “Bende” ve “Ben de” Örnekleri
| Kullanım | Örnek Cümle | Açıklama |
|---|---|---|
| Bende | “Kalem bende.” | Mekân/hâl eki olarak “-de” kullanılır. Kalemin kimde olduğunu gösterir. |
| Bende de | “Bende de bir adet kalem var.” | İlk “-de” mekân ekidir (bende). İkinci “de” bağlaçtır ve ayrı yazılır. |
| Ben de | “Ben de senin gibi düşünüyorum.” | Bağlaç olan “de” ayrı yazılır. “Ben de ayrıca, ben de senin gibi” anlamı vurgulanır. |
| Ben de (dahi) | “Ben de geziye katılacağım.” | “Ben de geziye katılacağım” ifadesinde “de” bağlacı ayrı yazılır, “dahi, bile” anlamındadır. |
| Bende var | “Bu kitap bende var.” | “Bu kitap ben de var.” ifadesinde, sahiplik belirttiğinden bitişik yazılması doğrudur: “bende.” |
Bu tabloda görüldüğü gibi “bende” ve “ben de” ifadeleri, cümledeki anlam bütünlüğüne göre farklı şekilde yazılır. “Bende” ile kastedilen, “-de” ekinin mekân/hâl eki olarak kullanılmasıdır. “Ben de” ifadesinde ise “de” bağlacı, “dahi/bile” anlamını verir ve her zaman ayrı yazılır.
Yanlış ve Doğru Örnekler
-
Yanlış: “Bende gelmek istiyorum.”
Doğru: “Ben de gelmek istiyorum.”
Açıklama: “gelmek isteme” eylemine katılma manası taşıdığı için “de” bağlacı ayrı yazılır. -
Yanlış: “Ben de bir kitap unuttum galiba.” (Sahiplik manasında)
Doğru: “Bende bir kitap unuttun galiba.”
Açıklama: Burada arkadaşınız size, “Benim kitabım sende kalmış olabilir mi?” şeklinde bir anlam ifade etmeye çalışıyorsa, “Ben de” yerine “Bende” yazılmalıdır. Çünkü mekân veya sahiplik kastediliyor: “Bende duruyor.”
TDK’ye Göre Kurallar
Türk Dil Kurumu (TDK) imla kılavuzunda “de” bağlacının (ayrı yazılan) ve “-de/-da” ekinin (bitişik yazılan) kuralları açıkça belirtilmiştir. Buna göre:
- Bağlaç olan “de/da”: Her zaman ayrı yazılır. “Dahi, bile” anlamındadır.
- Eklendiği sözcüğe mekân anlamı katan “-de/-da” eki: Sözcüğe bitişik yazılır.
Bu basit ayrım, “bende” ve “ben de” kullanımlarını rahatlıkla çözmemize yardımcı olur.
Daha İyi Hatırlamak İçin
- “Ben de” diyorsanız, bir şeye katılma veya aynı fikirde olma niyeti taşıyorsunuz. Burada “de” bağlaçtır, ayrı yazılır.
- “Bende” diyorsanız, bir nesnenin kimde veya nerede olduğunu belirtiyorsunuz. Bu sebeple bitişik yazılır.
Son olarak, bir cümlede “bende” veya “ben de” kullanımından emin olamadığınızda, cümleye “dahi” ve “bile” gibi sözcükleri yerleştirmeye çalışın veya mülkiyet/mekân bağlamını göz önünde bulundurun:
- Cümle “Ben de (bile/dahi) …” şeklinde bir anlam mı kazanıyor, yoksa “Bu şey bende mi, sende mi?” şeklinde sahiplik mi ifade ediyor? Yanıtınız hangi anlamı ifade ediyorsa kullanacağınız yazım da o şekilde belirlenecektir.