azat etmek nasıl yazılır
Azat etmek nasıl yazılır?
Cevap:
“Azat etmek” ifadesi, Türkçede iki ayrı kelime olarak yazılmaktadır ve doğru yazılış şekli “azat etmek” şeklindedir. Yanlış kullanımlarda ya bitişik yazılır ya da farklı harflerle karıştırılabilir. Ancak Türk Dil Kurumu (TDK) yazım kılavuzuna göre “azat etmek” ifadesi her zaman ayrı yazılmalıdır.
Azat Etmek Nedir?
Azat etmek, bir kimseyi veya bir varlığı özgür bırakmak, serbest bırakmak anlamına gelen bir fiil ifadesidir. Arapçadan Türkçeye geçmiş olan “azat” kelimesi, “özgürlük” veya “serbest bırakma” anlamlarını taşıyan bir isim niteliğindedir. Bu isim, Türkçede “etmek” yardımcı fiiliyle birleşerek “azat etmek” şeklinde kullanılmaktadır.
- Köken: Arapça kökenli “azat” (bazı kaynaklarda “âzat” şeklinde de geçer).
- Anlam: Özgür bırakmak, serbest bırakmak, hürriyete kavuşturmak.
- Yazılış kuralı: Her zaman iki kelime olarak yazılır: “azat etmek”.
Yazım Kuralları ve TDK Görüşü
TDK, “azat etmek” fiilinin ayrı yazılmasını kesin bir kural olarak belirtir. Ayrıca fiil takımları (bir isim + yardımcı fiil) genellikle ayrı yazıldığından “azat” kelimesiyle “etmek” yardımcı fiili de bitişik yazılmaz.
-
Ayrı Yazılan Terimler:
- Azat etmek
- Serbest bırakmak
- Emek vermek
- Hapis olmak
-
Bitişik Yazılan Terimlere Örnek:
- Hoş görmek → hoş görmek ifadesi son dönemde genellikle ayrı yazılır, fakat eski kullanımda birleşik olarak geçebildiğine dair örnekler vardır. Ancak TDK tercihine göre ‘‘hoş görmek’’ de ayrı yazılır.
Bu örneklerden anlaşılacağı üzere ‘’azat etmek’’ gibi isim + yardımcı fiil yapılarını ayrı yazmak Türkçe yazım kuralları açısından önemlidir.
Sık Karşılaşılan Yanlışlar
-
Azadetmek:
Bitişik yazılarak yapılan bir yazım hatasıdır. TDK’ye göre bu kullanımı yanlıştır. -
Azatetmek:
Yanlış tanımlanmış, eksik ya da bitişik kullanım hatasıdır. -
Azaat etmek:
Yanlış hecelemeden ya da telaffuzdan kaynaklı bir yazım yanlışıdır.
Bu varyasyonlar yanlış kabul edilir ve doğru kullanım kesinlikle “azat etmek” şeklinde olmalıdır.
Anlam ve Eş Anlamlı Kelimeler
“Azat etmek” fiilinin anlamını güçlendiren farklı kelimeler ve ifadelere de göz atmak, konuyu daha iyi kavramamızı sağlar.
- Serbest bırakmak: Bağlı veya kısıtlı hâlde olan birini ya da bir şeyi özgür kılmak.
- Özgür bırakmak: Bir kimsenin veya canlının üzerindeki kısıtlamaları kaldırmak.
- Hürriyetine kavuşturmak: Esaret, tutsaklık veya zorunlulukların olmadığı bir konuma eriştirmek.
- Salıvermek: Tutuklu veya hükümlü bir kimseyi serbest bırakmak, dışarı çıkmasına izin vermek.
Tüm bu ifadelerin temelinde özgürleştirme veya serbest bırakma eylemi yer almaktadır. Fakat “azat etmek” ifadesi, özellikle eski metinlerde ve edebî eserlerde daha sık geçen, tarihi bir anlam derinliğine de sahip bir kavramdır.
Örnek Cümleler
-
“Esir düşen askeri, savaş bitince azat ettiler.”
Burada esir olan askerin özgürlüğüne kavuşması vurgulanmaktadır. -
“Kölelik sisteminde usta, kölesini iyi hizmeti karşılığında azat edebilirdi.”
Tarihsel süreçte kullanıldığı biçimiyle “azat etmek,” kölelikten özgürlüğe geçişi anlatır. -
“Sözümü tuttum ve senin üzerinde hiçbir hak iddia etmeyeceğim; seni azat ediyorum.”
Güncel anlatımda da özgür bıraktığını, serbest hale getirdiğini belirtir. -
“Karşılıksız iyilik yaptığın köpeği azat edip yine de ilgilenmek, insanlığın bir örneğidir.”
Burada mecazi anlamıyla da kullanılabilir: bir canlının özgürlüğüne saygı duymak.
Kullanım Açısından İpuçları
-
Yazı Dili ve Konuşma Dili:
- Resmî yazılarda veya eski metinlerde “azat etmek” fiili yaygın olabilir.
- Günlük hayatta “serbest bırakmak” veya “özgür kılmak” gibi daha güncel ifadelere rastlanır.
-
Köklere Dair Bilgi Sahibi Olmak:
- Kelimenin kökeni Arapçada “hür, özgür” anlamına gelen “azat” sözcüğüne dayandığı için, dilimize uygun ek ve kelimelerle kullanıldığında ressam gibi bir şekilde “azat etmek” fiilini türetmiş oluruz.
-
Metinlerde Kullanım Önerisi:
- Resmî metinlerde, tarihî metinlerde veya edebî anlatımlarda “azat etmek” daha doğal durmaktadır.
- Akademik veya güncel metinlerde ise “serbest bırakmak” ya da “özgür bırakmak” ifadesiyle eş anlamlı kullanım mümkündür.
Örnek Bir Tablo
Aşağıdaki tabloda “azat etmek” ifadesinin bazı eş anlamları ve basit cümle örnekleri listelenmiştir:
| Kelime / İfade | Kısa Tanım | Örnek Cümle |
|---|---|---|
| Azat etmek | Özgür bırakmak, hürriyetine kavuşturmak | “Onu kölelikten azat etti.” |
| Serbest bırakmak | Tutulu/kısıtlı birini özgür kılmak | “İfadesi alındıktan sonra serbest bıraktılar.” |
| Özgür bırakmak | Kişinin veya canlının üzerindeki kısıtlamayı kaldırmak | “Yaralanan kuşu tedavi edip özgür bıraktı.” |
| Salıvermek | Tutuklu vb. kişinin bırakılması | “Yargılama sırasında delil yetersizliğinden salıverildi.” |
| Hürriyetine kavuşturmak | Birini özgür kılmak | “Yeni padişah, esir aldığı tutsakları hürriyetine kavuşturdu.” |
Bu tablo, “azat etmek” ifadesinin ne anlama geldiğini ve nerelerde kullanıldığını pekiştirmek için yararlı bir özet sunar.
Ek Bilgi: Eski Metinlerde “Âzâd” Kullanımı
Osmanlı Türkçesinde, “azat” yerine “âzâd” (arapça köküne uygun olarak) yazılışı da görülür. Edebî eserlerde, divan şiirlerinde ve eski belge metinlerinde “âzâd etmek” tabirine rastlanabilir. Günümüz Türkçesinde ise düzeltme işaretleri büyük oranda kaldırıldığından “azat etmek” yazımı yaygın ve norm kabul edilmektedir.
Kısa Özet
-
Doğru Yazım:
- “azat etmek” (iki kelime)
-
Yanlış Yazımlar:
- “azadetmek” (bitişik yanlış yazım)
- “azatetmek” (kelimeler birleşik ve eksik)
-
Anlam:
- Serbest bırakmak, özgürleştirmek, kölelikten kurtarmak
-
Kullanıldığı Yerler:
- Eski Türk edebiyatı, tarihî metinler, resmî belge dilleri ve güncel dil
-
Eş Anlamlı İfadeler:
- Serbest bırakmak, özgür bırakmak, salıvermek, hürriyetine kavuşturmak
-
TDK Kuralları:
- Aynı fiil tümleşi (isim + yardımcı fiil) olan “azat etmek” her daim ayrı yazılır.
Bu bilgiler ışığında, “azat etmek” ifadesinin doğru kullanımını ve yazımını rahatlıkla yapabilirsiniz. Türk Dil Kurumu yazım kılavuzuna uyarak, tereddüte düştüğünüzde “azat” kelimesini yardımcı fiil “etmek” ile ayrı yazarak metinlerinizi hatasız hâle getirebilirsiniz.