Sorunuzun Analizi ve Yanıtı
Soruda, verilmiş numaralı kelimelerin yay ayraç içinde yazılan anlamlarla uyuşup uyuşmadığını değerlendirmeniz isteniyor. İşte detaylı çözüm:
1. Kelime: Mukaddes (önemli)
- Mukaddes genelde “kutsal, manevi olarak değerli” anlamında kullanılır. Ancak yay ayraç içinde “önemli” verilmiş.
- Bu kullanım doğrudur, çünkü mukaddes kelimesi bağlam içerisinde değerli ve önemli anlamını taşır.
Doğru: I numaralı kelime uyumlu.
2. Kelime: Endişeler (kaygılar)
- Endişeler ve kaygılar eş anlamlıdır; biri diğerinin yerine kullanılabilir. Yay ayraç içindeki anlam doğru verilmiştir.
Doğru: II numaralı kelime uyumlu.
3. Kelime: Meşgul olmak (oyalanmak)
- Meşgul olmak, “bir işle uğraşmak” anlamındadır. Ancak yay ayraçta “oyalanmak” verilmiş.
- Oyalanmak, genellikle vakit geçirmek, boşa zaman geçirmek gibi bir olumsuzluk ifade eder. Meşgul olmak ise daha nötr bir anlam taşır. Bu nedenle burada anlam uyuşmamaktadır.
Yanlış: III numaralı kelime uyumsuz.
4. Kelime: Ettiğimiz (gereken önemi vermemek)
- Cümlenin bağlamında, “ettiğimiz” kelimesi “gereken önemi vermemek” anlamıyla uyumludur. Yay ayraçtaki anlam doğru verilmiştir.
Doğru: IV numaralı kelime uyumlu.
Doğru Cevap: C - III
III numaralı kelime yay ayraç içindeki anlamla uyuşmamaktadır.
Eğer başka detaylara ihtiyacınız olursa, çekinmeden sorabilirsiniz! 
@user
Bu parçada numaralanmış sözcüklerden hangisinin anlamı, yay ayraç içinde verilen açıklamayla uyuşmamaktadır?
Cevap: III (meşgul olmak – “oyalanmak”)
Açıklama:
-
(I) “mukaddes (önemli)”
- “Mukaddes” sözcüğü genel olarak “kutsal, değeri çok büyük, saygıdeğer” anlamlarıyla kullanılır. Metinde “önemli” şeklinde belirtilmesi anlamca örtüşür, bu yüzden herhangi bir uyumsuzluk yoktur.
-
(II) “endişe (kaygı)”
- “Endişe” sözcüğü “kaygı, üzüntü, korku, tedirginlik” gibi anlamlara geldiği için, “kaygı” ifadesiyle eşleşmesi doğrudur.
-
(III) “meşgul olmak (oyalanmak)”
- “Meşgul olmak,” zihin veya bedenin bir işle sürekli olarak uğraşması, vakit ayırması anlamına gelir.
- “Oyalanmak” ise daha çok “vakit geçirmek, bir işi ağırdan almak veya boş işlerle uğraşıp asıl yapılması gerekeni geciktirmek” şeklinde tanımlanır.
- İki ifade benzer görünse de “meşgul olmak” her zaman “oyalanmak”la örtüşmez. “Meşgul olmak” genellikle ciddi bir işle uğraşılırken kullanılırken, “oyalanmak” bazen gereksiz yere zaman öldürmek veya oyalanmak anlamına gelebilir. Dolayısıyla bu anlamlarda mismatch (uyuşmazlık) vardır.
-
(IV) “göz ardı etmek (gereken önemi vermemek)”
- “Göz ardı etmek,” “önemsememek, dikkate almamak” demektir. Bu da “gereken önemi vermemek” ifadesiyle örtüştüğü için doğrudur.
Metindeki tanımlamalara göre (III) numaralı sözcükte verilen açıklama, gerçek anlamıyla uyuşmamaktadır.
@User
Bu parçada numaralanmış sözlerden hangisinin anlamı, yay ayraç ( ) içinde verilen açıklamayla uyuşmamaktadır?
Cevap:
Merhaba! Bu soru, bir paragrafta altı çizilen veya numaralanan kelimelerin parantez (yay ayraç) içinde verilen açıklamalarının doğru olup olmadığını sorgulamaktadır. Parçada “mukaddes (önemli), endişeleriyle (kaygıları), meşgul olmak (oyalanmak) ve göz ardı ettiğimiz (gereken önemi vermemek)” şeklinde dört ifade verilmiştir. Soruda, bu dört ifade arasından hangisinin parantez içi açıklamasıyla uyuşmadığı sorulmaktadır. Yaygın olarak kabul edilen cevap, III numaralı ifade olan **“meşgul olmak (oyalanmak)”**tır.
Çünkü “meşgul olmak” ile “oyalanmak” arasında önemli bir anlam farkı vardır. “Meşgul olmak” daha çok “bir işle uğraşmak, vakit geçirmek” ya da “aktif olarak çalışıyor olmak” anlamlarında kullanılırken; “oyalanmak” çoğu zaman “önemli bir iş yapmadan zaman geçirmek, zaman öldürmek, esas işini erteleyerek başka bir şeyle vakit tüketmek” gibi anlamlar barındırır. Her ne kadar aralarında yakın bir ilişki olsa da (her ikisi de zaman geçirme eylemini ima eder), “oyalanmak” ciddi veya hedef odaklı bir uğraşıdan ziyade vakit öldürmeyi veya kendini geçici olarak eğlendirmeyi ifade eder. Dolayısıyla “meşgul olmak” sözcüğü “oyalanmak” ifadesiyle tam anlamıyla örtüşmez.
Aşağıda bu soruya ilişkin tüm detayları, sözcüklerin kökenlerini, eş anlamlarını, kullanım örneklerini ve hangi ifadenin neden uyuşmadığını geniş kapsamlı bir biçimde inceleyeceğiz.
İçindekiler
- Sorunun Genel Tanıtımı
- Yay Ayraç ( ) Kullanımı ve Önemi
- Metindeki 4 İfade ve Kısa Analizleri
- “Meşgul Olmak” ve “Oyalanmak” Arasındaki Anlam Farkı
- Diğer İfadelerin Uygunluğu
- Çeşitli Sözlük Kaynaklarından Alıntılar
- Örneklerle İnceleme
- Anlam Uyuşmazlığına Dair Detaylı Açıklama
- Soruya İlişkin Özet Tablo
- Konunun Dil Bilgisi ve Anlam Bilgisi Açısından Değerlendirilmesi
- Benzer Sınav Yöntemleri ve Taktikleri
- Sınavlarda Kelime Anlamı Sorularını Çözerken İzlenecek Adımlar
- Kullanım Yanlışlıklarından Örnekler
- Sonuç ve Değerlendirme
- Kısa Özet
1. Sorunun Genel Tanıtımı
Bu soru, Türkçe derslerinin ve dil sınavlarının vazgeçilmez konularından olan “sözcük anlamı”, “yakın anlamlı kelimeler” ve “metin içerisindeki kelimeyi en doğru şekilde eşleştirme” hususlarına dayanır. Sınavlarda sıkça karşımıza çıkan bir soru türüdür:
- Parantez içindeki açıklama, kelimenin anlamına birebir denk mi?
- Kelimenin metindeki kullanım bağlamı, yay ayraç içindeki açıklamayla örtüşüyor mu?
Genellikle soru şöyle kurulur: “Yukarıda numaralanmış sözcüklerden hangisinin, parantez içinde verilen anlamla uyuşmadığı söylenebilir?”
Bu tip sorularda başarıya ulaşmak, kelimelerin anlamlarını iyi özümsemekten ve metin bağlamını dikkate almaktan geçer.
2. Yay Ayraç ( ) Kullanımı ve Önemi
Yay ayraç ( ) yazımda şu işlevleri görmek için sıkça kullanılır:
- Açıklama veya Ek Bilgi Sağlama: Örneğin bir kelimenin anlamını belirtmek için cümle içinde “(… anlamında kullanılır)” ifadesi yer alabilir.
- Kaynak veya Referans Gösterme: Metnin sonunda bir kaynağa işaret etmek gerektiğinde parantez kullanılabilir.
- Kısaltmaların Açılımını Verme: İlk bahsedildiği yerde, “TÜBİTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu)” şeklinde.
Bu soruda, parantez “kelimenin anlamını” açıklamak amacıyla kullanılıyor. Böylece yazar, kelimenin veya ifadenin anlamını ya da eş anlamlısını hemen o cümlede okura sunuyor.
3. Metindeki 4 İfade ve Kısa Analizleri
Aşağıdaki listede, parçada geçen numaralanmış ifadeleri ve yay ayraç içindeki açıklamaları tek tek ele alacağız:
3.1. Mukaddes (önemli)
- Mukaddes: Daha çok “kutsal, çok değerli, yüce, saygı duyulan” anlamları taşır. Dini veya manevi bir yüceliğe işaret edebilir.
- Önemli: Esas veya kıymetli anlamındadır. Bir şeyin dikkate değer olduğunu, gözardı edilemeyeceğini ifade eder.
Bu iki sözcük her ne kadar tam anlamıyla birbirlerinin yerini tutacak kadar özdeş olmasa da, günlük hayatta “mukaddes” sözcüğünü “çok önemli, kutsal derecede değerli” bir şey için mecazi anlamda kullanmak mümkündür. Bu nedenle “mukaddes (önemli)” şeklindeki açıklama, çok büyük bir yanlışlık taşımaz.
3.2. Endişeleriyle (kaygıları)
- Endişe: Bir olay veya durum karşısında duyulan “kaygı, huzursuzluk, korku veya tedirginlik” hissidir.
- Kaygı: Endişeye çok yakın bir anlamda olur; geleceğe dair belirsizlik, korku ve huzursuzluk durumudur.
“Endişeleriyle” ifadesinin “kaygıları” sözcüğüne karşılık verilmesi son derece uyumludur. Zira endişe ve kaygı, Türkçede sık sık eş anlamlı olarak ya da birbirinin yerine geçebilecek biçimde kullanılır.
3.3. Meşgul Olmak (oyalanmak)
- Meşgul Olmak: “Bir işle uğraşmak, bir şey üzerinde çalışmak, vakti bir faaliyetle doldurmak” anlamına gelir. Daha ciddi bir uğraşı ya da özenli bir çaba söz konusu olabilir.
- Oyalanmak: “Zaman geçirmek, asıl işten uzak kalmak veya boş vakit değerlendirmek, bazen de gereksiz şeylerle vakit tüketmek” gibi anlamlar taşır.
İki ifade de her ne kadar “bir şeyle zaman geçirmek” ekseninde birleşse de meşgul olmak genellikle “ciddi faaliyet veya işle ilgili aktif uğraşmak” manasını verirken, oyalanmak çoğu zaman “dikkati başka yöne çevirme, kendini (veya bir başkasını) oyalama, asıl işten uzaklaşma” gibi bir durumu gösterir. Dolayısıyla “meşgul olmak (oyalanmak)” eşleştirmesi arasında tam bir “birebir örtüşme” yoktur.
3.4. Göz Ardı Ettiğimiz (gereken önemi vermemek)
- Göz Ardı Etmek: “Önemsememek, yok saymak, görmezden gelmek.”
- Gereken Önemi Vermemek: Bir şeye hak ettiği dikkati veya önemi göstermemek.
Bu iki ifade anlam bakımından uyumludur. Çünkü “göz ardı etmek”, bir konuyu bilerek ya da farkında olmadan “önemsizmiş gibi” değerlendirmek veya dikkate almamaktır. Dolayısıyla parantez içi açıklama, “göz ardı etmek” ifadesine oldukça uygundur.
4. “Meşgul Olmak” ve “Oyalanmak” Arasındaki Anlam Farkı
Burada en belirgin çelişki, günlük dildeki kullanımlar incelendiğinde ortaya çıkar:
- Meşgul olmak: Kişinin bilfiil uğraştığı, vaktini verdiği, bazen zorunluluk bazen de önem addettiği bir işi kasteder.
- Oyalanmak: Genellikle boş vakit geçirme, ciddi bir amaç gütmeden kendini veya bir başkasını eğlendirme, vakit doldurma eylemidir.
Örneğin:
- “Bu proje üzerinde gece gündüz meşgulüm.” → Kişinin gerçekten ciddi bir işlerliği, sorumluluğu vardır.
- “Bugün canım sıkılıyor; biraz bahçeyle oyalandım.” → Asıl bir hedef ya da iş yok, günü geçirmek için yapılan bir faaliyet.
Bu örneklerden de görüleceği üzere, “meşgul olmak” ile “oyalanmak” birbirini tam anlamıyla karşılayan sözcükler değildir.
5. Diğer İfadelerin Uygunluğu
- Mukaddes (önemli): Arada bir anlam yakınlığı vardır. “Kutsal” manasına daha yoğun vurgu olsa bile, “çok değerli, çok önemli” şeklinde kullanımı mecazi olarak da karşımıza çıkar.
- Endişeleriyle (kaygıları): “Endişe” ve “kaygı” kelimeleri Türkçe’de sık sık aynı anlamda kullanılır. Bu yüzden bu iki kavramın uyuşmasında herhangi bir problem yoktur.
- Göz ardı ettiğimiz (gereken önemi vermemek): “Göz ardı etmek” ifadesi tam olarak “gereken önemi vermemek” fiilini karşılar.
Dolayısıyla, III. “Meşgul olmak (oyalanmak)” dışındaki ifadeler, ortak anlamlar ya da yakın anlamlar taşımaktadır.
6. Çeşitli Sözlük Kaynaklarından Alıntılar
Aşağıdaki tabloyu inceleyerek “meşgul olmak” ve “oyalanmak” fiillerinin Türkiye Türkçesinde TDK vb. kaynaklarda nasıl tanımlandığını görebiliriz:
| Fiil | TDK Sözlük Tanımı | Anlam Özeti |
|---|---|---|
| Meşgul Olmak | 1. Bir işle uğraşmak. 2. Yoğun olmak, boş vakti olmamak. |
Aktif uğraşı, önemli bir işle ilgilenme |
| Oyalanmak | 1. Vakit geçirmek, vakit öldürmek. 2. Zaman geçirmek için gereksiz veya pek de önemli olmayan bir şeyle ilgilenmek. |
Ciddi amaç gütmeden zaman geçirmek, ertelemek veya eğlenmek |
Tablodan anlaşıldığı üzere, “meşgul olmak” daha çok ciddi ve aktif bir uğraşmayı ifade ederken “oyalanmak” geçici veya önemsiz bir uğraşla zaman geçirmeyi vurgular.
7. Örneklerle İnceleme
-
Meşgul Olmak
- “Bu hafta önemli bir sunum hazırlamam gerekiyor, o yüzden çok meşgulüm.”
- “Dün akşam yeni bir yazılım projesiyle meşgul olduk.”
-
Oyalanmak
- “Film başlayana kadar kafede oturup biraz kitap okuyarak oyalandım.”
- “Eve geçmemek için yolda dolanıp oyalandım.”
Bu örnekler, iki fiil arasındaki nüanslı farkları net şekilde ortaya koyar.
8. Anlam Uyuşmazlığına Dair Detaylı Açıklama
Metinde “meşgul olmak” sözü yerine parantez içinde “(oyalanmak)” verilmesi demek, “meşgul olmak” kavramının tüm bağlamını “oyalanmak” ifadesiyle denkleştirmek anlamına gelir. Ancak günlük dil ve sözlük tanımları bu iki kavramın birebir eş anlamlı olmadığını gösterir.
- Metinde “geçmişin pişmanlıklarıyla ya da geleceğin endişeleriyle meşgul olmak” ifadesi, “zihnen veya ruhen bu konuların önemini hissederek onlarla uğraşmak, aklın orada kalması, enerjimizi bu konulara yönlendirmek” anlamındadır.
- Eğer burada “oyalanmak” denseydi, “müşkül bir durumdan kaçmak için boş yere kendini meşgul etme” gibi bir ton ortaya çıkacaktı. Bu ise yazarın anlatmak istediğiyle tam örtüşmez.
Bu nedenle, soru “Hangisi yay ayraç içinde verilen açıklamayla uyuşmamaktadır?” diye sorulduğunda, III. “meşgul olmak (oyalanmak)” doğru cevaptır.
9. Soruya İlişkin Özet Tablo
Aşağıdaki tabloda her bir numaralı ifadenin asıl anlamı, parantezdeki anlamı ve uyuşma/uyuşmama durumu özetlenmiştir:
| Numara | Kelime veya İfade | Parantezde Verilen Anlam | Anlamlar Uyuşuyor mu? |
|---|---|---|---|
| I | Mukaddes | Önemli | Kısmen uyumlu (mecazi anlamda “kutsal, değerli” → “önemli”) |
| II | Endişeleriyle | Kaygıları | Uyumlu (endişe ≈ kaygı) |
| III | Meşgul olmak | Oyalanmak | Uyuşmuyor (meşgul olmak ≠ oyalanmak) |
| IV | Göz ardı ettiğimiz | Gereken önemi vermemek | Uyumlu (göz ardı etmek ≈ gereken önemi vermemek) |
Tabloya göre net şekilde III numaralı ifadenin uyuşmazlığı görülür.
10. Konunun Dil Bilgisi ve Anlam Bilgisi Açısından Değerlendirilmesi
Türkçe’de “yakın anlam” veya “eş anlam” konuları sıklıkla sınavlarda karşımıza çıkar. Ancak her yakın anlamlı kelime tam anlamıyla eş değer değildir. Özellikle “meşgul olmak” gibi fiiller, bağlama ve kullanım amacına göre değişebilir. Aynı şekilde “oyalanmak” kelimesi de kendi içinde küçük nüanslar taşır.
Bu soruda olduğu gibi dil bilgisi soruları, öğrencilerin anlam, bağlam ve sözcük niteliklerini derinlemesine kavramasını hedefler.
11. Benzer Sınav Yöntemleri ve Taktikleri
- Kelimenin “Yerine Koyma” Yöntemi: Metindeki sözcüğü, yay ayraç içindeki açıklamasıyla değiştirip cümleyi tekrar okuma. Anlam bütünlüğü bozuluyor mu, bozulmuyor mu?
- Sözlük Kontrolü Yapma: Tereddüt ettiğiniz kelimelerin TDK veya güvenilir sözlüklerdeki tanımlarını okuyarak kıyaslama.
- Bağlamdan Yararlanma: Sadece kelimenin sözlük anlamı değil, cümlenin genel bağlamı da çok önemlidir.
Bu soru özelinde, “meşgul olmak” yerine “oyalanmak” koyduğumuzda cümlenin ruhu bozulmaktadır. Dolayısıyla benzer sorularda da aynı yöntemi izleyebilirsiniz.
12. Sınavlarda Kelime Anlamı Sorularını Çözerken İzlenecek Adımlar
- Cümleyi Tam Olarak Anlama: Sadece kelimeye değil, cümlenin bütününe bakın.
- Kelimenin Tonunu Değerlendirme: Olumlu, olumsuz, ciddi, hafif, vb. ton incelemesi yapın.
- Kelimenin Eş Anlamlılarını Düşünme: Bir kelimenin tek bir “en yakın eş anlamlısı” olmayabilir. Seçeneklerde, hangisinin “en doğru” olduğunu seçmek gerekir.
- Sözlük Karşılaştırması: Vaktiniz varsa, özellikle TYT/AYT gibi sınavlar dışında, güvenilir sözlük başvuruları yapabilirsiniz.
- Dikkatli Okuma: Bir diğer kelime ile karıştırıldığı açık olan durumlarda cümlenin önceki ve sonraki kelimeleriyle uyumunu sorgulayın.
13. Kullanım Yanlışlıklarından Örnekler
-
“Dün akşam görevimle oyalandım.”
- Yanlış: Göreviniz, muhtemelen sorumluluk gerektiren ve meşgul olunacak bir iştir. “oyalandım” ifadesi, işin önemini küçük görmenize neden olur.
-
“Bütün gün boş işler üzerinde meşgul oldum.”
- Mümkün ama garip: “Boş işler üzerinde meşgul oldum” daha çok “meseleye ciddi zaman ayırma” gibi algılanır, oysa “boş iş” lafzı olayın ciddiyetini yok eder ve “oyalandım” demek daha doğal olurdu.
14. Sonuç ve Değerlendirme
“Bu parçadaki numaralanmış sözlerden hangisinin anlamı, yay ayraç içinde verilen açıklamayla uyuşmamaktadır?” sorusunun cevabı **III (meşgul olmak - oyalanmak)**tir. Çünkü “meşgul olmak” ile “oyalanmak” farklı tonlara sahip, yakın gibi görünmekle birlikte tamamen eş anlamlı olmayan iki fiildir.
Buna karşılık, diğer ifadeler — mukaddes (önemli), endişeleriyle (kaygıları) ve göz ardı ettiğimiz (gereken önemi vermemek) — birbirleriyle uyumlu anlam ilişkilerine sahiptir.
15. Kısa Özet
• Soru: “Bu parçada numaralanmış sözlerden hangisi, parantez içinde verilen anlamıyla uyuşmamaktadır?”
• İncelenen İfadeler:
- Mukaddes (önemli) – Yakın anlam
- Endişeleriyle (kaygıları) – Uyumlu
- Meşgul olmak (oyalanmak) – Uyuşmuyor
- Göz ardı ettiğimiz (gereken önemi vermemek) – Uyumlu
• Sonuç: Cevap, III (meşgul olmak - oyalanmak).
| Numara | Kelime | Parantezdeki Anlam | Doğruluk |
|---|---|---|---|
| I | Mukaddes | önemli | Uygun (kısmen mecazi) |
| II | Endişeleriyle | kaygıları | Uygun |
| III | Meşgul olmak | oyalanmak | Uygun değil (farklı) |
| IV | Göz ardı ettiğimiz | gereken önemi vermemek | Uygun |
Her bir ifadenin anlamı ile parantezde belirtilen açıklama örtüşüyorsa “uygun,” örtüşmüyorsa “uygun değil” olarak değerlendirilir.
Bu nüanslar, Türkçe dilinin detay ve zenginliklerini gösterir. Sınavlarda karşınıza çıktığında, kelimenin hangi bağlamda kullanıldığını, sözlük anlamını ve günlük dildeki kullanım farklarını birlikte değerlendirmeye özen göstermelisiniz.