Atatürk’ün “Geometri” kitabında anlatılanlar ve içeriği.
Atatürk’ün “Geometri” Kitabı ve İçeriği
Atatürk’ün “Geometri” kitabı, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün Türk diline katkıları ve eğitim alanına getirdiği yenilikler arasında oldukça önemli bir yer tutar. Bu eser, 1936 yılında Atatürk’ün bizzat yazdığı ya da yazımında doğrudan katkıda bulunduğu bir kitap olarak kabul edilir. Kitap, matematik ve özellikle geometri terimlerinin Türkçeleştirilmesi amacıyla hazırlanmıştır ve esasen Türk dilinin sadeleştirilmesine yönelik devrim niteliğinde bir adımı temsil eder.
Bu konuşmada detaylandırılacak başlıklar şunlardır:
- Atatürk’ün Geometri Kitabı Yazma Amacı
- Geometri Terimlerinin Türkçeleştirilmesi
- Geometri Kitabındaki Konular ve İçerik
- Kullanılan Dil ve Anlatım Özellikleri
- Geometri Kitabının Bugünkü Etkisi
1. Atatürk’ün Geometri Kitabı Yazma Amacı
Atatürk’ün bu kitabı yazmasındaki en temel neden, bilimsel terimlerin halk tarafından kolaylıkla anlaşılabilir hâle getirilmesi ve Türkçeye özgün bir bilimsel terminolojinin kazandırılmasıdır. Osmanlı döneminde eğitim dili genellikle Arapça ve Farsça ağırlıklıydı ve matematik ile geometri derslerinde kullanılan terminoloji, halkın anlamakta zorlanacağı kadar karmaşıktı.
Neden Geometri?
- Geometri o dönemde askerî okullarda, mühendislik ve temel eğitimde yaygın olarak okutulan bir matematik dalıydı.
- Ancak kullanılan kelimeler “muselles” (üçgen), “dair” (çember), “zaviye” (açı) gibi Osmanlıca terimlerdi ve bu terimler günlük Türkçeden oldukça uzaktı.
- Atatürk, bu terimlerin anlaşılır Türkçe karşılıklarını oluşturmayı hedeflemiştir. Örneğin, “muselles” yerine “üçgen”, “dair” yerine “çember” gibi bugünkü modern Türkçe terimler onun çabalarıyla dile kazandırılmıştır.
2. Geometri Terimlerinin Türkçeleştirilmesi
Atatürk’ün Geometri kitabında, Osmanlı dönemindeki karmaşık geometri terimleri sadeleştirilmiş ve Türkçe kökenli karşılıklarla değiştirilmiştir. İşte bu kitapta Türkçeleştirilen başlıca terimler:
| Osmanlıca Terim | Modern Türkçe | Anlamı |
|---|---|---|
| Muselles | Üçgen | Üç kenarı olan şekil |
| Murabba | Kare | Dört eşit kenarlı şekil |
| Zaviye | Açı | İki çizginin birleşme noktası |
| Dair | Çember | Yuvarlak kapalı eğri |
| Muhit | Çevre | Bir şeklin dışını saran çizgi |
| Kutur | Çap | Çemberin merkezinden geçen çizgi |
| Tefavüt | Fark | İki sayı arasındaki fark |
| Taraf | Kenar | Bir şeklin herhangi bir yanı |
Eğer Atatürk olmasaydı, bu terimlerin çoğu günlük kullanımda Türkçe olmayabilir ve matematik eğitiminde öğrenim zorlaşabilirdi.
3. Geometri Kitabındaki Konular ve İçerik
Atatürk’ün Geometri kitabı, temel geometri konularını sade ve anlaşılır bir üslupla ele alır. Kitap, hem bir ders kitabı hem de terimlerin tanıtıldığı bir rehber niteliği taşır.
Kitapta yer alan başlıca konular:
-
Temel Geometrik Kavramlar ve Tanımlar:
- Nokta, doğru, yüzey gibi temel geometrik öğelerin açıklaması
- Çizgi türleri (doğru, eğri, kırık çizgi vb.)
-
Açılar ve Çeşitleri:
- Açı kavramı ve türleri (Dar açı, dik açı, geniş açı gibi)
- Açı ölçümü ve kullanımı
-
Üçgenler ve Özellikleri:
- Üçgenin türleri (eşkenar, ikizkenar, çeşitkenar üçgen)
- Üçgenlerin temel hesaplamaları ve özellikleri
-
Dörtgenler ve Çokgenler:
- Kare, dikdörtgen, paralelkenar, yamuk gibi şekillerin tanımlar ve özellikler
- Alan ve çevre hesaplarken kullanılan yöntemler
-
Daire ve Çember:
- Çemberin parçaları (yarıçap, çap, teğet vb.)
- Daire alanı ve çevresi hesaplamaları
-
Geometrik Alan ve Çevre Hesaplamaları:
- Temel geometrik şekillerin alan ve çevrelerinin nasıl bulunacağı
- Pratik hesaplama yöntemleri
Kitap, matematiksel doğrulukla birlikte sade bir dil kullanmayı amaçladığından, dönemin öğrencileri ve eğitmenleri için öğretici bir kaynak olmuştur.
4. Kullanılan Dil ve Anlatım Özellikleri
Atatürk’ün geometri kitabında dil oldukça sade ve anlaşılırdır. Bu, dil devriminin bir diğer önemli hedefinin yansımasıdır. Atatürk, karmaşık bir dil kullanmak yerine herkesin anlayabileceği günlük Türkçeyi tercih etmiştir.
Kitabın anlatım dili şu açılardan değerlendirilebilir:
- Sade ve Akıcı Türkçe: Hem bilimsel hem de pratik anlamda kolay anlaşılır bir dil kullanılmıştır.
- Terimlerin Açıklamaları: Her yeni terim tanımlanırken, okuyucuya günlük hayattan örneklerle anlaşılır kılınmıştır.
- Pratiklik: Kitap yalnızca akademik okurlar için değil, aynı zamanda halkın da anlayabileceği şekilde yazılmıştır.
- Doğrudanlık: Uzun açıklamalar yerine kavramlar doğrudan net şekilde ifade edilmiştir.
Örnek Bir Tanım:
Atatürk, çapı şu şekilde tanımlar: “Çemberin ortasından geçen en büyük doğru çizgiye çap denir.”
Bu tanım hem olabildiğince net hem de tereddütsüz anlaşılır bir şekilde ifade edilmiştir.
5. Geometri Kitabının Bugünkü Etkisi
Atatürk’ün hazırladığı veya katkıda bulunduğu Geometri kitabı, yalnızca bir ders materyali değil, aynı zamanda modern Türk matematik dili için bir dönüm noktasıdır. Bu çalışmanın etkileri şunlardır:
- Türk Matematik Terimlerinin Kalıcı Olması: Bugün kullandığımız “üçgen, açı, çember” gibi temel tüm terimler Atatürk’ün çabalarıyla dilimize kazandırılmıştır.
- Eğitimde Kolaylık: Bu sadeleştirme sayesinde, Türk öğrencileri geometri derslerinde zorlanmadan kavramları öğrenmiştir.
- Dil Devrimi Açısından Önem: Bilim ve eğitim alanlarında Türkçenin kullanımı teşvik edilmiştir. Kitap, Atatürk’ün eğitim reformlarının önemli bir simgesi olmuştur.
Özet
| Konu Başlığı | Detayları |
|---|---|
| Geometri Kitabının Yazılış Amacı | Bilimsel terimlerin Türkçeleştirilerek halkın anlayabileceği bir dil oluşturulması. |
| Türkçeleştirilen Geometri Terimleri | “Muselles → Üçgen”, “Dair → Çember”, “Zaviye → Açı” vb. |
| Kitabın İçeriği | Temel geometrik tanımlar, açılar, çokgenler, alan ve çevre hesaplamaları. |
| Dil ve Anlatım Özellikleri | Sade, akıcı, anlaşılır, günlük Türkçe ile yazılmıştır. |
| Bugünkü Etkisi | Modern Türkçe matematik dili oluşturulmuş, eğitimde kolaylık sağlanmış ve Türk diline katkıda bulunulmuştur. |
Atatürk’ün “Geometri” kitabı, bir özgünlük simgesi olarak modern Türkiye’nin bilimsel ve akademik dil gelişimine ciddi bir katkı sağlamış önemli bir eserdir. Elif_Sude_Tas