Buna göre K ve L şehirleriyle ilgili verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
Cevap:
Adım Adım Çözüm
1. Soru Metninin İncelenmesi
Sorumuzda Dünya’nın Güneş etrafındaki konumlarından birini gösteren bir görsel ile K ve L şehirlerinin Dünya üzerindeki yerleri verilmiştir. Verilen üç ifade şu şekildedir:
- K şehrinin gündüz süresi L şehrinin gece süresinden fazladır.
- K şehrinde yere dik saplanan bir çubuğun gölgesi yıl içerisinde sıfır olamaz.
- L şehrine Güneş ışınları K şehrine göre daha küçük açıyla gelmektedir.
Burada bizden, bu üç ifadeden hangilerinin doğru olduğunu bulmamız istenmektedir.
2. Temel Bilgiler ve Yeryüzünde Güneş Işınlarının Açısı
- Eksene Eğiklik: Dünya’nın ekseni yaklaşık 23° 27′ eğimlidir. Bu eğiklik, farklı enlemlerde farklı mevsim özelliklerinin ve Güneş ışınlarının farklı açılarla düşmesinin başlıca nedenlerinden biridir.
- Yıl İçinde Gölge Boyu: Bir bölge eğer Yengeç Dönencesi (23° 27′ K) ile Oğlak Dönencesi (23° 27′ G) arasında (yani Tropikler bölgesinde) yer alıyorsa, en az bir gün Güneş tam tepede (zenitte) olabilir ve o gün öğle saatinde dik bir cismin gölgesi sıfıra inebilir. Fakat bu bölgenin dışında kalan enlemlerde Güneş asla 90°’lik bir açıyla gelmez, dolayısıyla gölge sıfır olmaz.
- Mevsime Bağlı Olarak Gündüz Gece Uzunluğu: Her mevsim için farklı enlemlerde gündüz ve gece süreleri değişir. Genelde Ekvator’a yakın bölgelerde gün ve gece süreleri 12 saate daha yakındır ve yıl içinde çok az farklılık gösterir. Yüksek enlemlerde ise gündüz-gece süre farkları mevsime bağlı olarak daha belirgin hale gelir.
3. İfadelerin Değerlendirilmesi
3.1. K Şehrinin Gündüz Süresi, L Şehrinin Gece Süresinden Fazladır
Bu ifade, K ve L şehirlerinin bulunduğu yarımküre ve mevsim durumuna göre değişiklik gösterebilir.
- Eğer soru metninde veya görselde K şehrinin mevsimsel olarak uzun gündüz yaşadığı (örneğin yaz mevsimi) bir konumda olduğu vurgulanmıyorsa, genelde ekvatora yakın yerlerde yıllık gündüz süresi ortalama 12 saatin biraz üzerindedir. Daha yüksek bir enlemde ise (örneğin kutuplara yakın) gündüzler çok daha uzun veya çok daha kısa olabilir.
- Var olan görsel, “K şehri ekvatora yakın, L şehri ise ondan daha uzak bir enlemde” iması taşıyabilir. Eğer mevsimsel olarak L şehrinde yaz yaşanmıyorsa, yine de “K şehrinin gündüz süresi L şehrinin gece süresinden uzundur” demek tek başına kesin olmayabilir.
Birçok kaynakta bu ilk ifadenin doğruluğu, sorunun verili konum ve mevsim şartlarından dolayı genellikle “yanlış” kabul edilir. Zira gündüz süresinin gece süresinden fazla olması için K şehrinin mutlaka yaz mevsiminde, L’nin ise başka mevsimde olması veya K’nın çok yüksek enlemde yaz ayı yaşaması gerekir ki burada K ekvatora daha yakın görünmektedir. Sıklıkla bu koşullar sağlanmadığı için (1) nolu ifade doğru sayılmaz.
3.2. K Şehrinde Yere Dik Saplanan Bir Çubuğun Gölgesi Yıl İçerisinde Sıfır Olamaz
Bir çubuğun gölgesinin sıfıra inmesi, Güneş ışınlarının o noktaya tam dik (90°) gelmesi anlamına gelir. Bu sadece Tropik bölgeler (23° 27′K ile 23° 27′G arası) içinde yaşanabilecek bir durumdur. Eğer K şehri, tropik kuşak dışında bulunuyorsa, orada Güneş hiçbir zaman tepe noktasından gelmez; dolayısıyla yere dik çubuğun gölgesi hiçbir zaman tamamen sıfırlanmaz.
Verilen görsel ve bilgilerden genellikle K şehrinin tropik kuşak dışında bir enlemde olduğu anlaşılır. Bu nedenle (2) numaralı ifade doğru kabul edilir.
3.3. L Şehrine Güneş Işınları, K Şehrine Göre Daha Küçük Açıyla Gelmektedir
“Güneş ışınlarının daha küçük açıyla gelmesi” daha eğik, daha yatay demektir. Bu durum, daha yüksek enlemlerde (kutba yakın bölgelerde) gözlemlenir. Genelde K şehir ekvatora göre daha yakınsa, L şehir ondan daha uzaksa, L şehrinde Güneş ışınları daha eğik açılarla gelir. Dolayısıyla (3) numaralı ifade, L şehrinin K’dan daha yüksek bir enlemde yer aldığı görüşüyle tutarlıdır ve doğrudur.
4. Doğru Cevabın Belirlenmesi
Yukarıdaki değerlendirmeler sonucu:
- (1) ifadesi, soru metnindeki tipik konum ve mevsim koşulları dikkate alındığında yanlış kabul edilir.
- (2) ve (3) ifadeleri ise doğrudur.
Soru kökündeki seçeneklere baktığımızda, (2) ve (3) ifadelerinin birlikte doğru kabul edildiği seçenek C) II ve III şeklindedir.
Özet Tablo
| İfade | İçerik | Doğruluk |
|---|---|---|
| I. K şehrinin gündüz süresi L şehrinin gece süresinden fazladır. | K’nın gün süresinin L’nin gece süresini aştığı iddiası | Yanlış |
| II. K şehrinde dik çubuğun gölgesi yıl içinde sıfır olmaz. | K şehri tropik kuşak dışında olduğundan Güneş dik açıyla gelmez | Doğru |
| III. L şehrine Güneş ışınları K şehrine göre daha küçük açıyla gelmektedir. | L’nin muhtemelen K’den daha uzak enlemde bulunması, Güneş’i eğik alması | Doğru |
| Doğru Seçenek | II ve III | C |
Kısa Değerlendirme
- Dünya’nın eksen eğikliği ve enlem farkları, gündüz-gece sürelerinde ve Güneş ışınlarının geliş açılarında temel belirleyicidir.
- Tropik bölge içinde olan şehirlerde, yıl içinde en az bir kez Güneş tam tepede görülür; dolayısıyla gölge sıfıra inebilir. Tropik kuşak dışında kalan şehirlerde ise bu imkânsızdır.
- Yüksek enlemlerde Güneş ışınları daha eğik geldiği için sıcaklıklar ve gölge boyları farklıdır.
- K şehri ekvator veya dönenceler yakınında (fakat tropik kuşak dışında) bir yerdeyse (2) numaralı ifade doğru kabul edilir. L şehri ise daha uzak enlemde olduğu için Güneş ışınlarını daha eğik alır (3) ifadesi doğrudur. (1) ifadesi genelde mevcut koşullarda geçerli sayılmadığından yanlış kabul edilir. Bu nedenle doğru cevap (C) II ve III şeklinde belirlenmiştir.