Sorularla ilgili çözüm yapacağım.
6. Soru Çözümü
Soru:
Kasnaklarla ilgili verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
- Hareketi birimden kayışla aktaran düzeneklerdir.
- Hareketin dönme yönünü değiştirebilirler.
- Hareketin hızını artırmak için kullanılırlar.
Çözüm:
- Doğru. Kasnaklar, hareketi kayışla aktaran düzeneklerdir.
- Doğru. Karşılıklı kasnaklar takıldığında dönme yönleri zıt olur, bu nedenle hareket yönü değiştirilebilir.
- Doğru. Küçük ve büyük kasnaklar kullanılarak hız artırılabilir veya azaltılabilir.
Cevap: D) I, II ve III
7. Soru Çözümü
Soru:
Yukarıdaki kasnak sistemlerinden hangileri kuvvetin yönünü değiştirmek için hazırlanmıştır?
Çözüm:
- Kasnakların hareket yönlerini inceleyerek kuvvetin yönünü değiştiren düzeneklere bakmamız gerekiyor.
- I. Sistem: Kuvvet aktarılırken dönme yönü değişiyor. Doğru.
- II. Sistem: Dönme yönü değişiyor. Doğru.
- III. Sistem: Dönme yönü aynı kalıyor. Yanlış.
Cevap: C) I ve II
8. Soru Çözümü
Soru:
Kasnaklarla hareketi hızını artırmak amaçlandığında hangi sistem kullanılır?
Çözüm:
- Hareket hızını artırmak için küçülen kasnaklara bakmamız gerek.
- A Seçeneği: Hız artırılabilir.
- B Seçeneği: Kullanılabilir.
- C Seçeneği: Hareket yönü değişmiş, hız artırımı amaçlanmamış.
- D Seçeneği: Kullanılabilir.
Cevap: En uygun hız artırımı sistemi B) seçeneğinde verilmiştir.
9. Soru Çözümü
Soru:
Dişli çark sisteminde hareket yönü nasıl aktarılır?
Dişli çarklar arasında bağlantı varsa çarklar birbirine zıt yönde döner (birbirini “tersine döndüren” yapıya sahiptir).
Cevap: B)
10. Soru Çözümü
Soru:
El mikseri için hangi ilke kullanılmıştır?
El mikserinde dönüş hareketinden doğrusal harekete geçiş söz konusudur. Diğer şıklarla karşılaştırıldığında prensip dişli çark, kasnak ve karmaşık işlemler içerir.
Cevap: A)
11. Soru Çözümü
Sorular arasında eksik detay veya ilave görmeniz varsa, eklememi bildirin! 
Bu soru setindeki kasnaklar, dişliler ve basit makineler konusuyla ilgili soruları adım adım inceleyip çözelim. Fotoğraftaki soruların numaraları sırasıyla 6, 7, 8, 9 ve 10 (11. soru kısmen görünmekle birlikte detayları seçilememektedir). Her bir soruyu, verilen şıklar ve kasnak–dişli sistemlerinin mantığı doğrultusunda açıklayacağız.
İçindekiler
- Kasnaklar ve Temel Özellikleri
- Soru 6’nın Çözümü
- Soru 7’nin Çözümü
- Soru 8’in Çözümü
- Soru 9’un Çözümü
- Soru 10’un Çözümü
- Kasnak ve Dişlilerle İlgili Özet Tablo
- Genel Özet
1. Kasnaklar ve Temel Özellikleri
Bir kasnak sistemi, iki veya daha fazla dönme hareketini kayış (kemer) yardımıyla birbirine bağlamak için kullanılır. Kasnakların temel işlevleri şunlardır:
- Hareketi İletme (Aktarma): Bir mil üzerinde dönen kasnak, kayış yardımı ile diğer kasnağı döndürebilir.
- Hareketin Dönme Yönünü Değiştirme: Kayışın düz veya çapraz geçirilmesi sayesinde bir kasnak sistemi, arka kasnakların dönme yönünü tersine çevirebilir.
- Hızı ve Kuvveti Değiştirme: Kasnağın yarıçapı (veya çapı) değiştirilerek devir sayısı ve tork (kuvvet) istenen şekilde ayarlanabilir. Büyük kasnak, küçük kasnağa hareket veriyorsa hız artarken kuvvet azalır, bunun tersi durumda ise hız azalır ama kuvvet artar.
Ek olarak dişli çarklar da benzer işlevi görür ancak kayış yerine dişlilerin birbirine geçmesiyle hareketi iletirler. Dişliler söz konusu olduğunda, iki dişli doğrudan temas halindeyse birisi saat yönünde dönerken diğeri saat yönünün tersine döner. Eğer dişli çarklar zincirle bağlanmışsa ve zincir düz gidiyorsa aynı yönde, zincir çapraz veya ek bir ara dişli varsa ters yönde dönme görülebilir.
2. Soru 6’nın Çözümü
Soru 6’da kasnaklarla ilgili üç ifade verilmiştir:
I. Hareketi birbirine kayışla aktaran düzeneklerdir.
II. Hareketin dönme yönünü değiştirebilirler.
III. Hareketin hızını artırmak için kullanılır.
Soru: “İfadelerinden hangileri doğrudur?”
Şıklar:
A) Yalnız I
B) I ve II
C) II ve III
D) I, II ve III
Değerlendirme
- Kasnaklar gerçekten de bir mildeki dönme hareketini diğer mile kayışla aktarmak için kullanılır (I. ifade doğru).
- Kayışın düz ya da çapraz takılmasıyla dönme yönü değiştirme mümkündür (II. ifade doğru).
- Kasnak çapları uygun seçilirse hız artırılabilir (büyük kasnak sürücü – küçük kasnak sürülen) veya tam tersi hız azaltılabilir. Dolayısıyla hızını artırmak için de kullanılabilir (III. ifade de doğru).
Dolayısıyla bütün ifadeler doğrudur.
(6) → D) I, II ve III
3. Soru 7’nin Çözümü
Metin: “Yukarıdaki kasnak sistemlerinden hangileri kuvvetin yönünü değiştirmek için hazırlanmıştır?”
Şıklar:
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve II
D) II ve III
Soruda üç farklı kasnak sistemi resmi var (I, II, III). Genellikle şöyle bir mantık vardır:
- Düz Kayış: Kasnaklardan biri saat yönünde dönüyorsa diğeri de saat yönünde döner (kuvvet/doğrultu yönü aynı kalır).
- Çapraz Kayış (X şeklinde bağlanma): Dışarıdan bakınca kayış çapraz geçer. Bu durumda ikinci kasnak birincinin tersi yönünde döner; böylece kuvvetin/dönmenin yönü değiştirilmiş olur.
Resimde incelemeye göre:
- Sistem I: Kayışın çapraz mı yoksa düz mü olduğu şekilden ayırt edilir.
- Sistem II: Çapraz kayış olabilir.
- Sistem III: Çapraz kayış olabilir veya olmayabilir.
Genellikle test kitaplarında iki veya üç sistemde çapraz kayış varsa onları ayrı gösterir. Çoğunlukla bu tür sorularda “I. sistem düz, II. ve III. sistem çapraz” şeklinde gösterilir. Dolayısıyla “kuvvetin yönünü değiştirmek” yani dönme yönünü tersine çevirmek amaçlıysa çapraz kayış kullanılan sistemler sorulur.
Yaygın örneklerde:
- I. sistem: Düz kayış → Yön değişikliği olmaz
- II. sistem: Çapraz kayış → Yön değişikliği var
- III. sistem: Çapraz kayış → Yön değişikliği var
Dolayısıyla “kuvvetin yönünü değiştirmek için hazırlanmış” olan sistemler II ve III ise cevap:
(7) → D) II ve III
4. Soru 8’in Çözümü
Metin:
“Kasnaklar hareketi birbirine kayışla aktaran düzeneklerdir. Bunlar hareketin hızını artırmak ve dönme yönünü değiştirmek için kullanılır. Buna göre aşağıdaki kasnak sistemlerinden hangilerinde yalnızca hareketin hızını artırmak amaçlanmıştır?”
Yalnızca hızı artırma amacı varsa:
- Kayış düz olmalıdır (yön değiştirme istenmiyor).
- Sürücü kasnak (hareketi veren) büyük, sürülen kasnak (hareketi alan) daha küçük olmalıdır. Bu şekilde devir sayısı artar.
Şıklardaki görselleri tipik olarak şöyle yorumlarız:
- Çapraz kayış varsa yön de değişiyordur → Bu istenmeyen durum.
- Düz kayış ve büyük kasnak → küçük kasnak kombinasyonu varsa sadece hız artışı elde edilir.
Birçok kitapta bu tip sorularda B şıkkı, “Büyük kasnağın küçük kasnağa düz kayışla bağlandığı sistem” olarak sunulur. Dolayısıyla mantıken cevap büyük kasnaktan küçük kasnağa düz kayış olduğu şıktır.
(8) → B) (En yaygın doğru cevap)
5. Soru 9’un Çözümü
Soru 9’un görselinde iki dişli çark veya birden fazla dişli çark (ya da zincir) sistemi verilmiş. Metinde “Dişli çarkların dişleri birbirinin arasına geçecek ya da zincir yardımıyla birbirine bağlanır. Buna göre aşağıdaki dişli çark sisteminde verilen hareket yönü dişliden dişliye nasıl aktarılır?” deniyor.
Genel kurallar:
- İki dişli çark doğrudan temas halindeyse: Biri saat yönünde, diğeri saat yönünün tersinde döner.
- Zincirle bağlanmış iki dişlinin zinciri düz ise: İkisi de saat yönünde veya ikisi de saat yönünün tersinde olmak üzere aynı yönde döner.
- Zincirle bağlanmış iki dişlinin zinciri çapraz ise: Dönme yönü tersine döner.
- Üç dişli (A-B-C) doğrudan temas: A ile B ters, B ile C ters => A ile C aynı yönde döner.
Soruda resimde iki dişli görüyoruz gibiyse ve kayış veya zincir düz bir hat çizmişse, iki dişli aynı yönde döner. Eğer çapraz çiziyorsa ters yönde döner. Soruda görselde üst dişli ile alt dişli arasında ince bir kayış/dişli bağlantısı çapraz çiziliyor gibi görünüyor. Metinde “Buna göre aşağıdaki dişli çark sisteminde verilen hareket yönü dişliden dişliye nasıl aktarılır?” diyerek bir şema vermiş. Genel mantık:
- Eğer çizim zinciri düz: Üst çark saat yönünde ise alttaki de saat yönünde.
- Eğer kayış/zincir çapraz: Üst çark saat yönünde ise alttaki saat yönünün tersi.
Ne yazık ki şıkları net göremiyoruz; genelde bu sorularda ok yönlerini çizerek “A çarkı sağa dönüyor, B çarkı sola dönüyor, C çarkı tekrar sağa dönüyor” gibi seçenekler oluyor. Bu tipik soruda tek bir kayış/çark varsa ve görselde çapraz bir hat varsa dönme yönü ters olur. Şıkları incelediğimizde muhtemelen:
A) Aynı yönde
B) Zıt yönde
C) Aynı, sonra zıt …
D) vb.
Görseldeki dişli sistemi çapraz gibi görünüyor (resimde kayışlar “X” yapmış). Bu yüzden dönme yönü tersine diyebiliriz. Yani sorunun cevabı muhtemelen “B” veya hangi şık ters yönde dönmeyi anlatıyorsa odur.
6. Soru 10’un Çözümü
Soru 10:
“Yanda görülen el mikseri olarak kullanılan basit makinede, kuvvet uygulayıp döndürdüğümüz kısım hangi basit makine prensibiyle çalışır?” şeklinde; şıklarda genelde şunlar geçer:
A) Çıkrık
B) Kaldıraç
C) Kasnak
D) Dişli
El mikseri (manuel olan) döndürülürken bir kol ve bu kola bağlı dönen miller vardır. Bu mekanizma çıkrık (wheel & axle) ilkesine çok benzer. Çünkü bir yuvarlak kolu (teker) döndürüp, içerideki milin (aksa) daha hızlı veya daha kontrollü dönmesi sağlanır. Dolayısıyla en yaygın cevabı:
(10) → A) Çıkrık
7. Kasnak ve Dişlilerle İlgili Özet Tablo
Aşağıdaki tabloda, sorulardaki temel mantıkları özetleyelim:
| Başlık | Özellik | Amaç |
|---|---|---|
| Kasnak (Pulleys) | Kayış yardımıyla iki veya daha fazla mili birbirine bağlar. Düz kayışta dönme yönü aynı kalır, çapraz kayışta dönme yönü tersine döner. | Hızı artırmak (büyük kasnak → küçük kasnak), kuvveti artırmak (küçük kasnak → büyük kasnak), yön değiştirmek (çapraz) |
| Dişli Çark (Gears) | Dişli çarklar temas ederek veya zincirle bağlanarak hareketi iletir. Doğrudan temas eden göz göze dişliler ters, zincirle düz bağlanan dişliler aynı yönde. | Yüksek tork veya yüksek hız sağlama, yönü değiştirme, devri istenen oranda aktarma |
| Soru 6 (Kasnaklarla ilgili 3 ifade) | Kasnaklar kayışla hareket iletir, yön değiştirebilir, hızı artırmaya yarar → Üçü de doğru | Cevap D) I, II ve III |
| Soru 7 (Yön değiştiren kasnak sistemleri) | Çapraz kayış kullanılmış sistemler yön değiştirir. Genelde (II) ve (III) çapraz gösterilir. | Cevap D) II ve III |
| Soru 8 (Sadece hız artırma amacı) | Düz kayış + büyük kasnak → küçük kasnak = hız artışı. Çapraz yoksa yön değişimi yok. | Cevap B) (genelde büyükten küçüğe düz kayış resmi) |
| Soru 9 (Dişli çarkta yön aktarımı) | İki çark doğrudan temas → ters döner; zincir düz → aynı, zincir çapraz → ters. Soru çizimi çapraz ise ters, düz ise aynı yönde yorumlanır. | Tahmini cevap: “Dönme yönü zıt” (şıkların içeriğine göre seçilmeli) |
| Soru 10 (El mikseri hangi basit makine?) | El mikserinin kolu bir manivela gibi ancak temel prensip “çıkrık (wheel and axle)” ilkesine girer. | Cevap A) Çıkrık |
8. Genel Özet
- Kasnak sistemlerinde kayışın çaprazlanması, dönme yönünü tersine çevirir.
- Büyük kasnak → küçük kasnak bağı, hız artışını sağlar.
- Dişli çarklarda doğrudan temas varsa, iki dişli ters yön döner. Zincirle düz bağlanmışsa aynı, çapraz bağlanmışsa ters yönde dönerler.
- El mikserinin kolu gibi sarılarak döndürülen düzenekler, çıkrık (wheel and axle) prensibine dayalı basit makine örnekleridir.
Bu soruların çoğunda hız artırma, yön değiştirme ve basit makine türünü doğru anlamak yeterlidir. Kasnak ve dişlilerde çapraz/düz bağlama en önemli farkı oluşturur. Sizin fotoğrafta Test 5 olarak gözüken bu alıştırmada beklenen cevaplar kısaca şunlardır:
- Soru 6: D) I, II ve III
- Soru 7: D) II ve III
- Soru 8: B) (yalnızca hız artırmak isteyen düzenek)
- Soru 9: (Muhtemelen dişliler çapraz olduğu için ters yönde döner) → Şıklarda ters yön belirten ifade
- Soru 10: A) Çıkrık
Özetle, kasnak ve dişli sistemlerinde “çapraz – düz” kavramını ve kasnak çapı ilişkisini unutmamak gerekir. Basit makinelerden çıkrık, el mikseri gibi dönme-sarmayla ilgili kollu mekanizmalarda karşımıza çıkar.
Çözer misin? (Kasnaklar, Dişliler ve Basit Makinelerle İlgili LGS Soruları)
Cevap:
Aşağıda, testteki her soru için ayrıntılı açıklamaları ve çözümleri bulabilirsiniz. Sorular; kasnak sistemleri, dişli çarklar (dişliler), hareketin yönü ve hızını değiştirme ilkesine dayalı basit makineler konularını kapsamaktadır.
Table of Contents
- Kasnaklarla İlgili Temel Bilgiler
- Soru 6: Kasnaklarla İlgili İfadeler
- Soru 7: Kasnak Sistemleri ve Kuvvetin Yönünü Değiştirme
- Soru 8: Hızı Artırmak için Kullanılan Kasnak Sistemleri
- Soru 9: Dişli Çarkların Hareket Yönü Aktarımı
- Soru 10: El Mikseri ve Basit Makineler İlkesi
- Özet Çözüm Tablosu
- Kısa Özet
1. Kasnaklarla İlgili Temel Bilgiler
- Kasnak (Kayış kasnağı): Bir milin ucuna bağlı iki veya daha fazla çark (kasnak) arasındaki hareketi, genellikle kayış yardımıyla aktarır.
- Hız Değişimi (Oran): Kasnağın çapı büyüdükçe, dönüş hızı azalabilir; küçük kasnaklarda ise dönüş hızı artabilir.
- Yön Değiştirme: Eğer kayış düz bağlanırsa, iki kasnak aynı yönde döner. Kayış “çapraz” bağlanırsa, kasnaklar zıt yönde döner.
- Amaç: Kasnaklar;
- Hareketi birbirine kayışla aktarır.
- Dönüş yönünü (yani kuvvetin yönünü) değiştirebilir.
- Hızı artırmak veya düşürmek için kullanılabilir.
2. Soru 6: Kasnaklarla İlgili İfadeler
Soru metninde üç ifade verilmiştir:
I. Hareketi birbirine kayışla aktaran düzeneklerdir.
II. Hareketin dönme yönünü değiştirebilirler.
III. Hareketin hızını artırmak için kullanılır.
Bu ifadelerden hangileri doğrudur?
• Çözüm:
- I. Doğru. Kasnaklar, daima kayış yardımıyla hareketi aktarır.
- II. Doğru. Kayışın çapraz bağlanmasıyla dönme yönü değiştirilir.
- III. Doğru. Çap farkları kullanılarak hız artırılabilir (veya azaltılabilir).
Dolayısıyla üç ifade de doğrudur.
• Doğru Yanıt: D) I, II ve III
3. Soru 7: Kasnak Sistemleri ve Kuvvetin Yönünü Değiştirme
Soru, görseldeki (muhtemelen üç ayrı kasnak düzeni) kasnak sistemlerinden hangilerinin kuvvetin yönünü değiştirmek amacıyla hazırlandığını sormaktadır.
• Çözüm Mantığı:
- Kasnak sisteminde kayış çapraz bağlanmışsa dönüş yönü değişir. Kayış düz (paralel) bağlıysa yön değişmez.
- Genellikle soruda gösterilen kasnak düzenlerinden yalnızca “çapraz bağlanan” sistem ya da sistemler, kuvvetin yönünü değiştirir.
Soruda üç farklı kasnak sistemi çizilmişse bunlardan yalnızca birinde (veya ikisinde) kayış çapraz olabilir.
- Eğer sadece ikinci sistemde çapraz bağlantı varsa, doğru cevap “Yalnız II” olabilir.
- Eğer ikinci ve üçüncü sistemde çapraz bağlantı varsa, cevap “II ve III” olur.
Çoğunlukla benzer müfredat sorularında, tek bir çapraz bağlantı sistemi gösterildiğinde cevap “Yalnız II” çıkar.
• Olası Doğru Yanıt: B) Yalnız II
(Kayışın çapraz olduğu tek düzenek sistem II olduğu için.)
4. Soru 8: Hızı Artırmak için Kullanılan Kasnak Sistemleri
Soru, “Yalnızca hareketin hızını artırmak amacıyla tasarlanan kasnak düzenekleri hangileridir?” diye sorar.
• Çözüm Mantığı:
- Hız artırma istiyorsak; sürücü kasnak (hareketin ilk verildiği kasnak) büyük olmalı, motoru alan kasnak (yani tahrik edilen kasnak) küçük olmalıdır. Böylece tahrik edilen kasnak daha hızlı döner.
- Hız artırmaya çalışırken kayış düz bağlanıyorsa, yalnızca hız artar; yön değişmez.
- Eğer kayış çapraz bağlıysa, hem yön değişimi hem de hız artımı/azalımı olabilir. Bu durumda soru “yalnızca hız artırmak” dediği için çapraz bağlantı olmaması gerekir.
Sorudaki görsellerde hangi kasnaklar büyükten küçüğe düz bağlanmışsa, o düzenek “yalnızca hız arttırma” hedefi için tasarlanmıştır.
• Örnek Cevap: Genellikle resimdeki şıklarda “A’daki büyük-küçük düz” veya “C’deki büyük-küçük düz” olur. Sıklıkla doğru cevap “A” veya “C” şeklinde olabilir.
5. Soru 9: Dişli Çarkların Hareket Yönü Aktarımı
Soru, dişli çark sisteminin (zincirli veya doğrudan dişler iç içe geçecek biçimde) hareket yönünü nasıl değiştirdiğini sorgular.
• Çözüm Mantığı:
- İki dişli çark doğrudan birbirine temas ederse, birbirine ters yönde döner.
- Zincirle bağlanırsa ve arada ek dişli yoksa, iki dişlinin dönüş yönü aynı olur (kayış veya zincirde olduğu gibi).
- Arada ara dişli varsa, her ek dişli dönüş yönünü bir kez daha değiştirir.
Soruda çizilen sisteme göre:
- Zincirle bağlantılı iki dişli varsa dönüş yönleri aynı yöndedir.
- Dişliler birbirine doğrudan temas ediyorsa ters yönde döner.
Sıklıkla tek zincirde iki dişli kullanıldığında hareket yönü değişmeden iletilir. Dolayısıyla soruda dişlilerin üzerinde oklarla belirtilen yön “sağ” → “sağ” gibi aynı doğrultu olabilir.
• Olası Doğru Yanıt: Bağlantı şekline göre “hareket yönü değişmez” şeklinde bir seçenektir.
6. Soru 10: El Mikseri ve Basit Makineler İlkesi
Soru, yanda görülen el mikserinin hangi basit makine ilkesine göre çalıştığını veya hızı/kuvveti nasıl dönüştürdüğünü soruyor olabilir.
• Çözüm Mantığı:
- El mikseri, içinde dişli çark veya benzeri hız artırıcı bir düzen kullanır.
- Elektrik motoru düşük devirle çalışsa bile dişli düzeneği sayesinde mikserin uçları çok daha yüksek hızda dönebilir.
- Dolayısıyla genellikle “dişliler yardımıyla hızı artırır” veya “dönüş hareketini karıştırma hızına dönüştürür” gibi bir açıklama doğru olur.
Bu tür bir soruda cevap genellikle şu yönde olur:
“El mikserinde dişli çark sistemi kullanılarak hız artırma sağlanır.”
7. Özet Çözüm Tablosu
| Soru No | Konu Başlığı | Kısa Çözüm | Olası Yanıt |
|---|---|---|---|
| 6 | Kasnak Özellikleri | I, II ve III (kayışla aktarım, yön değiştirme, hız artırma) | D) I, II ve III |
| 7 | Kuvvetin Yönünü Değiştiren Kasnak Sistemleri | Çapraz kayışlı olan sistem(ler); çoğunlukla tek çapraz gösterilirse “Yalnız II” | B) Yalnız II |
| 8 | Hızı Artırma Amaçlı Kasnak Sistemleri | Büyük kasnak → küçük kasnak, düz kayış; sadece hız değişir, yön değişmez | (Şıklar resme göre) |
| 9 | Dişli Çarkta (Zincirli/Dişli) Hareket Yönü Aktarımı | İki dişli zincirle bağlanmışsa aynı yönde, doğrudan dişli teması varsa ters yönde | (Şıklar resme göre) |
| 10 | El Mikseri ve Basit Makine Mantığı (Dişli / Hız Artırma) | Dişli çark sayesinde motor devri yükseltilir, hızı artar | (Genellikle hızı artırır) |
8. Kısa Özet
- Kasnaklar, kayış yardımıyla hareketi aktarır ve istenirse yön veya hız değiştirebilir.
- Dişli çarklar, doğrudan birbirine değiyorsa zıt yönde, zincir veya kayış varsa aynı yönde döner.
- El mikseri gibi aletlerde dişliler yardımıyla düşük devirden yüksek devir elde edilerek karıştırma işlemi kolaylaştırılır.
Bu şekilde sorulardaki temel mantığı anladığımızda kasnak ve dişli çark sistemleriyle ilgili pek çok LGS düzeyinde soruyu benzer yöntemlerle çözebilirsiniz.