31. Birinci Dünya Savaşı yıllarında İngiltere, Fransa, İtalya ve Rusya’nın başı çektiği İtilaf Devletleri, Osmanlı topraklarının paylaşımı için kendi aralarında gizli antlaşmalar imzalamışlardır. Bu antlaşmalarda aşağıdaki bölgelerden hangisinin paylaşımı konusunda bir karar alınmamıştır?
A) Boğazlar
B) İzmir
C) Suriye
D) Kırım
E) Irak
İçindekiler
- Genel Bakış
- Gizli Antlaşmalar ve Amaçları
- Bölgeler ve Paylaşım Kararları
- Kırım’ın Durumu
- Tablo: Gizli Antlaşmalar ve Hedef Bölgeler
- Sonuç ve Özet
1. Genel Bakış
Birinci Dünya Savaşı sırasında (1914–1918) İtilaf Devletleri (İngiltere, Fransa, Rusya ve daha sonra İtalya), savaşın sonunda Osmanlı Devleti topraklarını kendi aralarında nasıl paylaşacaklarını belirlemek üzere çeşitli gizli antlaşmalar imzalamışlardır. Bu antlaşmalar:
- Londra Antlaşması (1915)
- Petrograd Protokolü (1915) veya Boğazlar Antlaşması
- Sykes-Picot Antlaşması (1916)
- St. Jean de Maurienne Antlaşması (1917)
Bu gizli antlaşmalarda Osmanlı’nın Orta Doğu ve Anadolu’daki pek çok bölgesi (ör. Suriye, Irak, Güneydoğu Anadolu, Boğazlar ve İzmir) detaylı biçimde paylaşılmak istenmiştir.
2. Gizli Antlaşmalar ve Amaçları
- Londra Antlaşması (1915): İtalya’yı İtilaf Devletleri yanında savaşa çekmek için Trablusgarp’ta ve Güneybatı Anadolu’da bazı topraklar vaadi içeriyordu.
- Petrograd Protokolü (1915) ya da Boğazlar Antlaşması: Rusya’ya Boğazlar ve Doğu Anadolu’nun bir kısmını verme sözü.
- Sykes-Picot Antlaşması (1916): İngiltere ile Fransa arasında Orta Doğu (Suriye, Irak, Lübnan, Filistin) topraklarının nüfuz bölgelerine ayrılması.
- St. Jean de Maurienne Antlaşması (1917): İtalya’nın payının netleştirilmesi, özellikle Anadolu’nun güneybatısında (İzmir ve çevresi) nüfuz alanı sağlaması.
3. Bölgeler ve Paylaşım Kararları
- Boğazlar: Özellikle Rusya’nın sıcak denizlere inme hedefi nedeniyle önemliydi ve Petrograd Protokolü’nde Rus payı olarak öngörülmüştü.
- İzmir: St. Jean de Maurienne Antlaşması ile İtalya’ya vaat edildi ancak savaş sonrasında Yunanistan’ın işgaline açıldı.
- Suriye: Sykes-Picot Antlaşması ile büyük oranda Fransa’nın nüfuz alanı sayıldı.
- Irak: Sykes-Picot Antlaşması’nda İngiltere’nin etki alanı içine dahil edildi.
- (Seçeneklerde olmayan ama önemli) Filistin: Aynı şekilde İngiltere nüfuz alanı olarak görülmüştü.
4. Kırım’ın Durumu
Kırım, Osmanlı Devleti tarafından 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması sonrası (1783’te) tamamen kaybedilmiş ve zaten Rusya’nın kesin egemenliğine girmiş bir bölgeydi. Dolayısıyla Birinci Dünya Savaşı esnasında İtilaf Devletleri’nin, Osmanlı topraklarını paylaşma planları içerisinde Kırım’a dair bir talebi ya da paylaşım kararı mantıken söz konusu olmamıştır. Zaten Kırım, uzun süredir Osmanlı egemenliğinde bulunmuyordu.
Bu nedenle, gizli paylaşım antlaşmalarında Kırım’ın paylaşımı hakkında herhangi bir karar yer almamıştır.
5. Tablo: Gizli Antlaşmalar ve Hedef Bölgeler
| Antlaşma | Tarih | Hedef/Paylaşım Bölgeleri |
|---|---|---|
| Londra Antlaşması | 1915 | İtalya’ya Anadolu’nun güneybatısı ve bazı ek imtiyazlar |
| Petrograd Protokolü | 1915 | Rusya’ya Boğazlar ve Doğu Anadolu toprakları |
| Sykes-Picot Antlaşması | 1916 | İngiltere ve Fransa arasında Orta Doğu’nun (Suriye, Irak, Filistin, Lübnan) paylaşımı |
| St. Jean de Maurienne | 1917 | İtalya’ya İzmir ve çevresi (Anadolu’nun güneybatısı) |
| (Gizli Antlaşmalarda yok) | — | Kırım’ın ise bu paylaşım planlarında yeri yoktur, zira Rusya’nın uzun zamandır egemen olduğu bir bölgedir. |
6. Sonuç ve Özet
Birinci Dünya Savaşı sırasında imzalanan gizli antlaşmalarda Boğazlar, İzmir, Suriye ve Irak gibi bölgeler hakkında detaylı paylaşım kararları alınmış; ancak Kırım Osmanlı Devleti’nden çok daha önce (18. yüzyıl) kopmuş olduğu için bu gizli antlaşmaların konusu olmamıştır. Bu nedenle, soruda geçen seçenekler arasında “Kırım” için herhangi bir paylaşım kararı alınmamıştır.
Kısaca özetlemek gerekirse:
- Boğazlar, Rusya’ya bırakılmak üzereydi.
- İzmir, İtalya’ya vaat edildi.
- Suriye, Fransa nüfuz alanı idi.
- Irak, İngiliz nüfuz alanı altına girecekti.
- Kırım ise zaten Osmanlı Devleti’nin elinde olmadığı için paylaşımda yoktu.
Dolayısıyla doğru yanıt “Kırım” (D şıkkı) olarak kabul edilir.