Soru:
XVI. yüzyıl devlet adamlarından Lütfi Paşa, Âsafnâme adlı eserinde “Devlet hazinesi çok önemlidir çünkü devlet, hazine ile ayakta durur. Devlet gelirlerinin, giderlerden fazla olması için gereken yapılmalıdır. Bunu sağlamak için de ücretli memur sayısı belli bir düzeyde tutulmalıdır.” demiştir.
Buna göre Lütfi Paşa’nın aşağıdakilerden hangisindeki artışa karşı olduğu söylenebilir?
A) Tımarlı sipahiler
B) Reaya
C) Kapıkulu askerleri
D) Hanedan üyeleri
E) Hristiyan azınlıklar
Cevap ve Çözüm:
Lütfi Paşa’nın Âsafnâme adlı eserinde bahsettiği devlet gelirlerinin giderlerden fazla olması gerekliliği, özellikle devlet yapısının ekonomik dengesini vurgulamaktadır. Bu bağlamda “ücretli memur sayısının belli bir düzeyde tutulması gerektiği” ifadesi, devlet bütçesine ekstra yük getiren kapıkulu askerlerindeki artışa karşı olduğunu işaret etmektedir.
Açıklamalar:
-
Kapıkulu askerleri: Osmanlı döneminde maaşlı askerler olarak görev yapan Kapıkulu askerleri, hazineye ciddi bir yük oluşturuyordu. Lütfi Paşa’nın “ücretli memur sayısının belli bir düzeyde tutulması” vurgusu, Kapıkulu askerlerinin sayısının artışına karşı olduğunu göstermektedir.
-
Tımarlı sipahiler: Tımarlı sipahiler maaş almaz, belirli toprakların gelirini kullanarak hizmet ederlerdi. Bu grup devletin ekonomik dengesine yük olmadığı için artışlarına karşı olunması Lütfi Paşa’nın mantığına ters düşer.
-
Reaya: Reaya, üretim yapan ve vergi veren halk sınıfıdır. Reaya sayısındaki artış devlet için faydalıdır.
-
Hanedan üyeleri ve Hristiyan azınlıklar: Bu gruplar devlet hazinesi üzerinde doğrudan yük oluşturmaz ve metinde belirtilen ekonomik unsurlar ile ilişkili değildir.
Doğru Cevap:
C) Kapıkulu askerleri
Özet Tablo:
| Seçenek | Durum ve Etki | Lütfi Paşa’nın Tutumu |
|---|---|---|
| A) Tımarlı sipahiler | Devlet hazinesine ekstra yük oluşturmaz. | Karşı değildir. |
| B) Reaya | Vergi vererek devlete destek sağlar. | Karşı değildir. |
| C) Kapıkulu askerleri | Maaşlı askerlerdir ve devlet hazinesi için yük oluşturur. | Artışa karşıdır. |
| D) Hanedan üyeleri | Ekonomik bağlamda metinde bir ifade yoktur. | İlgisiz. |
| E) Hristiyan azınlıklar | Ekonomik bağlamda metinde bir ifade yoktur. | İlgisiz. |
30. Soru: XVI. yüzyıl devlet adamlarından Lütfi Paşa Âsafnâme adlı eserinde, “Devlet hazinesi çok önemlidir çünkü devlet, hazine ile ayakta durur. Devlet gelirlerinin, giderlerden fazla olması için gereken yapılmalıdır. Bunu sağlamak için de ücretli memur sayısı belli bir düzeyde tutulmalıdır.” demiştir.
Buna göre Lütfi Paşa’nın aşağıdakilerden hangisindeki artışa karşı olduğu söylenebilir?
A) Tımarlı sipahiler
B) Reaya
C) Kapıkulu askerleri
D) Hanedan üyeleri
E) Hristiyan azınlıklar
Cevap:
Lütfi Paşa, devlet gelir gider dengesinin korunabilmesi için “ücretli memur sayısının belli bir düzeyde tutulması” gerektiğinden söz etmektedir. Osmanlı’da kapıkulu askerleri merkezî hazineden maaş alan (salaried) asker sınıfını oluştururdu. Tımarlı sipahiler devlete doğrudan maaşla değil, kendilerine verilen tımar topraklarının gelirleriyle hizmet eder; reaya (halk) ise aksine vergi ödeyendi. Dolayısıyla devlet maliyesine doğrudan yüklenen ve maaş ile geçinen grup “kapıkulu askerleri”ydi. Lütfi Paşa’nın da devletin giderlerini büyüten ücretli asker (memur) sayısını sınırlamak istediğini belirttiği için burada “kapıkulu askerlerinin” sayısının artışına karşı olduğu sonucu çıkar.
Table of Contents
- Soru ve Metin Analizi
- Tarihi Arka Plan
- Kapıkulu Askerlerinin Özellikleri
- Tımarlı Sipahilerin Farkı
- Lütfi Paşa’nın Görüşü
- Cevabın Gerekçesi
- Özet Tablo
- Sonuç
1. Soru ve Metin Analizi
Metinde Lütfi Paşa, devletin varlığını sürdürmesi için hazinenin güçlü olması ve giderlerin kontrol edilmesinin önemine vurgu yapar. Ücretli memur (salaried official) sayısının artışını devlet gelirlerini aşındırabilecek bir unsur olarak belirtir.
2. Tarihi Arka Plan
Osmanlı Devleti’nde kapıkulu askerleri (Yeniçeriler, Kapıkulu süvarileri vb.), merkeze bağlı ve maaşlı bir asker sınıfıydı. Tımarlı sipahiler ise, doğrudan merkezden maaş almazlardı; gelir kaynakları tımar arazilerinden topladıkları vergi idi. Bu nedenle tımarlı sipahiler, devlet hazinesi üzerindeki yükü kapıkuluna kıyasla daha az artırırdı.
3. Kapıkulu Askerlerinin Özellikleri
- Merkezî hazineden düzenli maaş alırlar.
- Yeniçeri ocağı gibi zümreleri içerir.
- Özellikle XVII. yüzyılda sayılarının artması, devlet giderlerini yükseltip maliyeyi zor duruma sokmuştur.
4. Tımarlı Sipahilerin Farkı
- Devletten maaş almaz; kendilerine tahsis edilen tımarlardan vergi toplar.
- Bu sistem devlet için asker yetiştirmeyi kendi içinde finanse eder, merkezî bütçeden doğrudan ödeme gerektirmez.
5. Lütfi Paşa’nın Görüşü
- Hazinenin güçlü olması gerekir.
- Ücretli memur (veya maaşlı asker) sayısının belli bir seviyeyi aşmaması, hazinenin giderlerini kontrol altında tutar.
6. Cevabın Gerekçesi
Salarili (maaşlı) kesim Osmanlı’da en fazla kapıkulu askerlerini kapsamaktaydı. Bu nedenle Lütfi Paşa’nın artışına karşı çıktığı kesim, devletin gider kalemini büyütecek olan C) Kapıkulu askerleridir.
7. Özet Tablo
| Öge | Maaş Durumu | Hazineden Yük | Lütfi Paşa’nın Görüşü |
|---|---|---|---|
| Tımarlı Sipahiler | Maaş yok (tımar) | Düşük | Artışı doğrudan etkilemez |
| Reaya (Halk) | Vergi öder | Yok (gelir sağlanır) | Artış/azalış maliyeyi etkilemez (vergi kaynağı) |
| Kapıkulu Askerleri | Maaşlı | Yüksek | Artışına karşı (Cevap) |
| Hanedan Üyeleri | Devlet ailesi | Ayrı gelir/pay | Metinde açık atıf yok |
| Hristiyan Azınlıklar | Vergi öder | Yok (gelir sağlanır) | Ücretli memur sayısıyla ilişkili değil |
8. Sonuç
Lütfi Paşa’nın vurguladığı “ücretli memur sayısının dengede tutulması” ifadesi, doğrudan hazineden maaş alan kapıkulu askerlerinin sayısının artışına karşı bir uyarı niteliğindedir. Dolayısıyla doğru cevap: C) Kapıkulu askerleri.