Bu soru metniyle ilgili doğru cevabı analiz edebiliriz.
Parçanın İncelemesi
Parça, bir şikayet veya adalet arayışı tonunda yazılmış olup, güçlü bir eleştiri ve insani bir hesaplaşma içermektedir. Metinde geçen ifadelerden özellikle şunlar dikkat çeker:
-
“Dedüm vakf malın ziyâde tasarruf etmek vebâldür.”
Bu ifade, vakıf mallarının yanlış tasarruf edilmesinin vebal olacağına vurgu yapıyor. -
“Dediler bu hesab kıyamette alınur.”
Hesap günüyle ilgili bir ahlaki sorgulamadan bahsediliyor. -
“Katibleri râzı etmişüz.”
Bürokratik bir yazışma ya da bir açıklamanın yapıldığı anlaşılıyor. -
Son satırlar ise yazara yapılan bir haksızlık ve yazarın içsel bir geri çekilme (izletüm çekildüm) süreci yaşadığını gösteriyor.
Seçeneklerin İncelenmesi:
Aşağıdaki eserlerin bağlamlarına göre parçanın hangi eserden alınmış olabileceğini değerlendirelim:
| Seçenek | Eser ve Konu Özeti | Bağlantı |
|---|---|---|
| A) Şikâyetname | Fuzuli’nin kaleme aldığı bir eser olup, toplumda yaşanan adaletsizlikler ve bürokrasiye karşı şikayet içerir. | Parçada belirtilen şikayetler bu eserin özelliklerini taşır. |
| B) Harname | Şair Şeyhi’nin mizahi, hiciv dolu bir eseri. Hirfet ve günlük yaşam zorluklarını sembolik olarak işler. | Parçanın içeriği burada yer alan mizahi üsluba uymuyor. |
| C) Sihâm-ı Kaza | Nef’i’nin yazdığı hicivler ve eleştiri dolu bir eser. Bu eser genel olarak şiirlerde yüksek dille hiciv içerir. | Bu eser daha çok hiciv ve alay içerir, parça uygun değil. |
| D) İskendername | Ahmedî’nin yazdığı bir mesnevi olup, İskender’in maceralarını anlatır. Tarihsel yönü ağır basar. | Metin birey-toplum ilişkisini işliyor, eser uygun değil. |
| E) Beng ü Bade | Fuzuli’nin yazdığı bu eser, tasavvufun yoğun olduğu alegorik bir edebi eserdir. | Yazılanlar günlük şikayet tonu içeriyor, tasavvufi değil. |
Doğru Cevap: A) Şikâyetname
Metindeki şikayet tonları ve adalet sorgulamaları Fuzuli’nin Şikâyetname adlı eserine ait olabilir. Özellikle bürokrasi ve haksızlığa karşı bir insanın duyduğu rahatsızlık, bu eserin temalarını yansıtmaktadır.
Özet Tablo:
| İfade | Eser Bağlantısı |
|---|---|
| Vakıf ve hesap konuları | Şikâyetname’de sıkça işlenmiş. |
| Ahiret ve kıyamet vurgusu | Adalet sorgulamasıyla uyumlu. |
| Bürokratik şikayetler | Fuzuli’nin sıkça dile getirdiği sorunlar. |
Sonuç: Bu parça Şikâyetname eserinden alınmış olabilir.
19. Sorudur: “Bu parça aşağıdaki eserlerin hangisinden alınmış olabilir?”
A) Şikâyetname
B) Harname
C) Sihâm-ı Kaza
D) İskendername
E) Beng ü Bâde
Cevap: Metnin Şikâyetnâme (A) adlı eserden alınmış olması çok muhtemeldir.
İçindekiler
- Eserin Tanınmasında Etkili İpuçları
- Şikâyetnâme Hakkında Kısa Bilgi
- Diğer Eserlerle Karşılaştırma
- Önemli Alıntılar ve Anlamları
- Özet Tablo
- Sonuç ve Özet
1. Eserin Tanınmasında Etkili İpuçları
- Vakıf malı, tasarruf, muhâsebe (hisâb) gibi kavramlar: Parçada vakıf malına dair şikâyetlerden bahsedilmesi, eserin bir bürokratik sistem ve ilgisiz yöneticiler konusunu işlediğine işaret eder.
- Dedüm… Dediler… kalıpları: Yazıda sıkça “Dedüm, dediler” gibi diyalog tarzı anlatım kullanılması, yazarın başından geçenleri şikâyet tonu ile mizahi ve eleştirel biçimde aktardığını gösterir.
- Berât, kâtip, mücadale, uzlet vb. Osmanlı bürokrasisine özgü terimler: Fuzulî’nin “Şikâyetnâme”sinde de benzer biçimde memuriyetle ilgili sorunlarına değinilip çeşitli terimler kullanılır.
2. Şikâyetnâme Hakkında Kısa Bilgi
- Yazarı: Ünlü divan şairi Fuzulî (16. yüzyıl).
- Konusu: Devlet kademeleri ve memurlar tarafından şaire maaşının ödenmemesi ve bürokratik engeller.
- Üslup: Hem şikâyet hem de hiciv unsurları içerir. Yazar, kendine özgü zarif ve ironik bir dille haksızlıklara karşı tepkisini dile getirir.
- Önem: Divan edebiyatında, bir devlet kurumunu veya memurları doğrudan eleştiren nadir metinlerdendir; bu yönüyle Türk edebiyat tarihinde oldukça tanınır.
3. Diğer Eserlerle Karşılaştırma
-
Harname (Şeyhî)
- Donkey (eşek) alegorisiyle toplum ve saray çevresine mizahi eleştiriler getirir.
- Parçada gördüğümüz “vakıf malı” gibi doğrudan bürokrasiyle ilgili şikâyet öğeleri Harname’de bu biçimde vurgulanmaz.
-
Sihâm-ı Kaza (Nef’î)
- Ağır hiciv (satirik) şiirlerden oluşur.
- “Dedüm… Dediler…” tarzında düz yazıya özgü diyalog bulunmaz; daha çok şiir formundadır.
-
İskendername (Ahmedî)
- Tarihi-epik bir eser olup İskender’in hikâyesine dayanır.
- Parçadaki bürokrasi ve kişisel şikâyet teması, İskendername temasıyla uyuşmaz.
-
Beng ü Bade (Fuzulî)
- Alegorik bir manzum eser; “beng” (esrar) ve “bâde” (şarap) sembolleriyle iki farklı kavramı çatıştırarak insanî ve tasavvufî göndermeler yapar.
- Buradaki vakıf, kâtip, berât gibi bürokratik söylem Beng ü Bade’de görülmez.
4. Önemli Alıntılar ve Anlamları
- “Dedüm vakf malını ziyâde tasarruf etmek vebâldir.”
Bu ifade, vakfa ait malların kötüye kullanılmasının dinî ve ahlâkî açıdan da sorun olduğuna işaret eder. - “Dediler akçemizle satın almışuz bize helâldir.”
Burada bürokratların kendilerini haklı çıkarmaya çalışmalarına vurgu yapılarak ironik bir anlatım kullanılır. - “Gördüm ki su’âlüme cevâbdan gayrı nesne vermezler…”
Yazarın, derdine çare bulamadığından yakınıp sonunda uzlete çekilmesi, tam bir “şikâyet” hissi uyandırır.
5. Özet Tablo
| Eser | Yazar | Tür | Temel Konu |
|---|---|---|---|
| Şikâyetnâme | Fuzulî | Mektup / Düz yazı | Maaş alamayan şairin bürokrasiye ve rüşvet düzenine dair şikâyeti |
| Harname | Şeyhî | Alegorik hiciv (Mesnevi) | Eşek ve at üzerinden toplumsal/siyasal düzen eleştirisi |
| Sihâm-ı Kaza | Nef’î | Divan şiiri/hiciv | Hiciv tarzı şiirler; devlet büyüklerini, dönemin aksaklıklarını eleştirir |
| İskendername | Ahmedî | Mesnevi / Epope | Büyük İskender’in hayatı üzerinden destânî anlatı |
| Beng ü Bade | Fuzulî | Alegorik manzum eser | Esrar ve şarabı sembolleştirerek tasavvufî ve insanî özellikleri işler |
6. Sonuç ve Özet
Bu parçada vakıf mallarının kullanılması, bürokratların tutumu, resmî yazışmalardaki zorluklar gibi temalar ve sürekli tekrarlanan “Dedum… Dediler…” ifadesi, eserin bir şikâyet mektubu kurgusuyla yazıldığını açıkça göstermektedir. Divan şairi Fuzulî’nin “Şikâyetnâme”si, tam da bu niteliklere uyan bir eserdir. Diğer şıklar arasında bu içerik ve üslup bütünlüğünü karşılayan tek eser odur.
Özetle: Bu parça, Fuzulî’nin “Şikâyetnâme” adlı eserinden alınmış olmasıyla tanınır.