- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük ünlü uyumunun bozulmasının sebebi farklıdır?
A) Gidiyorsan bir daha bakma ardına!
B) Onun aklındakini bir tek ben çözerim.
C) Mavimtırak gözleriyle beni benden aldı.
D) Biz, artık onunla meslektaşız.
E) Ben çalışırken kimseyi düşünemem.
1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük ünlü uyumunun bozulmasının sebebi farklıdır?
Cevap:
Büyük ünlü uyumu, Türkçede bir kelimenin ilk hecesindeki ünlünün diğer hecelerdeki ünlülerle uyumlu olması kuralıdır. Katı bir kural değildir ve bazı istisnalar vardır. Örneğim, yabancı kökenli kelimeler veya eklerin değiştirdiği kelimelerde uyum bozulabilir.
Cümleleri İnceleyelim:
A) Gidiyorsan bir daha bakma ardına!
- “Gidiyorsan” kelimesi tamamen Türkçe ve uyum kurallarına uygun.
B) Onun aklındakini bir tek ben çözerim.
- “Aklındakini” kelimesinde uyum vardır.
C) Mavimtırak gözleriyle beni benden aldı.
- “Mavimtırak” kelimesindeki “-mtırak” eki Türkçede kullanılan sıfat yapan bir ektir. Bu tür ekler geleneksel ünlü uyumuna uymayabilir çünkü özeldirler.
D) Biz, artık onunla meslektaşız.
- “Meslektaş” kelimesi, Türkçe kökenli olmayıp, dilimize Batı dillerinden geçmiştir ve bu yüzden uyum bozulmuştur.
E) Ben çalışırken kimseyi düşünemem.
- “Çalışırken” kelimesinde uyum vardır.
Farklı Sebep:
D seçeneğinde “meslektaş” kelimesi, yabancı kökenli olduğu için büyük ünlü uyumu kurallarına uymaz. Diğer örneklerde ise Türkçe ek veya yapıdan kaynaklanmayan durumlar söz konusu değildir. Bu nedenle doğru cevap D seçeneğidir.
Özet: Büyük ünlü uyumunun bozulmasının sebebi, “meslektaş” kelimesinin yabancı kökenli olmasıdır.