Eski Ve Yeni Ölçme Araçları. (Eskiden kullanılan ama Atatürk devrimleri ile değiştirilen ölçü aletlerini karşılaştırması)

YKS TYT
3

Eski Ve Yeni Ölçme Araçları. (Eskiden kullanılan ama Atatürk devrimleri ile değiştirilen ölçü aletlerini karşılaştırması)

Answer:

Aşağıda, Osmanlı Dönemi’nde kullanılan geleneksel ölçü aletlerinden başlayarak Atatürk Devrimleri sonrasında kabul edilen modern ölçü birimlerine geçişin detaylarını bulabilirsiniz. Ölçü sistemindeki bu değişim, Cumhuriyet’in çağdaşlaşma ve uluslararası ölçütlere uyum hedefinin önemli parçalarından biridir.

1. Osmanlı Dönemi’nde Kullanılan Eski Ölçü Aletleri

1.1 Uzunluk Ölçüleri

  • Arşın

    • Ortalama 68 cm olarak kabul edilen geleneksel uzunluk ölçüsüdür.
    • Kumaş ölçümü başta olmak üzere günlük hayatta sıkça kullanılmıştır.

  • Endaze

    • Yaklaşık 65 cm uzunluğunda bir başka Osmanlı uzunluk ölçüsüdür.
    • Yaygın olarak tekstil ve bez ölçümünde kullanılmıştır.

  • Kulaç

    • Genellikle su derinliklerini (denizcilik alanında) ölçmek için kullanılırdı.
    • Bir kişinin kollarını iki yana açtığında ölçülen mesafe olarak kabul edilirdi.

1.2 Ağırlık Ölçüleri

  • Okka

    • Yaklaşık 1,2829 kg ağırlığa denk gelen geleneksel bir ağırlık ölçüsü birimidir.
    • Özellikle pazar ve alışveriş işlemlerinde (tahıl, bakliyat vb.) yaygın kullanımı vardı.

  • Dirhem

    • 1 dirhem ortalama 3,207 gram ağırlığa denk gelirdi.
    • Eczacılık, baharat ölçümü gibi daha hassas ölçülerde tercih edilirdi.

1.3 Hacim / Sıvı Ölçüleri

  • Kile

    • Genellikle tahıl, un gibi katı gıdaların hacmini ölçmek için kullanılırdı.
    • Tam karşılığı bölgeden bölgeye değişiklik gösterirdi.

  • Kulak veya Çömek

    • Sıvılar ve kimi zaman katılar için kullanılan farklı ölçüler vardı.
    • Standartlaştırılmadığı için bölgeler arasında değişkenlik gösterebilirdi.

2. Atatürk Devrimleri ile Ölçü Sisteminde Yapılan Değişiklikler

2.1 Yeni Ölçü Sistemi ve Kanunlar

  • Uluslararası Sisteme Geçiş (Metrik Sistem)
    Türkiye Cumhuriyeti, 1931 yılında çıkarılan 1782 sayılı Ölçüler Kanunu ile Osmanlı Dönemi’nde kullanılan geleneksel ölçü birimlerini kaldırarak metrik sisteme geçiş yaptı. Bu reformun amaçları:

    1. Standartlaşmayı sağlamak
    2. Uluslararası ticareti kolaylaştırmak
    3. Eğitim ve bilimsel gelişmeyi desteklemek

  • Resmî Kabul ve Uygulama
    1933 yılında kanunun yürürlüğe tam olarak girmesiyle, metre (m), kilogram (kg), litre (L) gibi uluslararası birimler zorunlu hâle geldi.

2.2 Yeni Uzunluk Ölçüleri

  • Metre (m)

    • Artık standart uzunluk ölçüsü olarak kabul edildi.
    • 1 metre = 100 santimetre (cm), ölçümü kolay olduğu için eğitim sistemine de hızla entegre oldu.

  • Kilometre (km)

    • Yolların, şehirler arası mesafelerin ölçümünde standart hâline geldi.
    • 1 km = 1000 m.

2.3 Yeni Ağırlık Ölçüleri

  • Gram (g), Kilogram (kg)
    • 1 kilogram = 1000 gram; böylece okka ve dirhem gibi bölgeden bölgeye değişen değerler yürürlükten kaldırıldı.
    • Pazarda, ticarette ve günlük yaşamda ağırlık ölçümünde resmî geçerliliğe kavuştu.

2.4 Yeni Hacim / Sıvı Ölçüleri

  • Litre (L)
    • Sıvı ölçülerinde standart birim haline getirildi.
    • Günlük hayatta süt, su, yağ vb. maddelerin ölçümünde kullanılır.

3. Eski ve Yeni Ölçü Aletlerinin Karşılaştırması

Eski Sistem Yaklaşık Değeri Yeni Sistem Tam Değeri
Arşın ~ 68 cm Metre 1 m = 100 cm
Endaze ~ 65 cm
Okka ~ 1,2829 kg Kilogram 1 kg = 1000 g
Dirhem ~ 3,207 g Gram 1 g = 0,001 kg
Kile Bölgesel değişiklik Litre (hacim) 1 L = 1 dm³ (sıvılar ve katıların hacim ölçümünde)

  1. Standartlaştırma
    Eski sistem, Osmanlı coğrafyasında bölgesel farklar gösterebiliyordu (arşının veya endazenin kullanılma şekli, uzunluğu vs.). Yeni sistem, dünya çapında tanınmış ve tek tip ölçü birimleri getirerek karışıklıklara son verdi.

  2. Kolaylık ve Uluslararası Uyumluluk
    Metrik sistemin onlu tabana dayalı olması eğitim, bilim ve ticaret alanlarında büyük kolaylık sağladı. İhracat ve ithalat işlemlerinde Avrupa ve diğer dünya ülkeleriyle ortak bir dil oluşturuldu.

  3. Modernleşme ve Çağdaşlaşma Hedefi
    Atatürk Devrimleri’nin temel politikalarından biri olan “Batı ile eşgüdümlü modernleşme” kapsamında, bilim ve teknikte yükselmenin yolu uluslararası standartlara uyum olarak görüldü. Ölçüler Kanunu da bu dönüşümün en önemli simgelerinden biridir.

4. Ölçü Değişiminin Toplumsal Etkisi

  1. Eğitim
    Yeni ölçü birimleri, matematik ve fen derslerinde kullanılmaya başlandı. Okullarda tek tip sistemin öğretilmesi, çocukların temel bilimsel kavramları dünyayla uyumlu şekilde öğrenmesini sağladı.

  2. Ticaret ve Ekonomi
    Standardizasyon, iç ve dış ticareti kolaylaştırarak yabancı yatırımcılar ve uluslararası iş birlikleri için daha güvenilir bir ortam yarattı. Denetim mekanizmalarının gelişmesi de haksız kazancı önledi.

  3. Kültürel Değişim
    Halk arasında yaygın kullanımda olan “okka, dirhem, arşın, endaze” gibi kavramlar zaman içinde yerini “kilogram, gram, metre, santimetre” gibi yeni kavramlara bıraktı. Bu süreç ilk başta zorluk yaratsa da modernleşmenin sembollerinden biri olarak benimsendi.

Kısa Özet ve Sonuç

  • Eski ölçü aletleri: Arşın, endaze, okka, dirhem, kile gibi çoğu zaman bölgeden bölgeye farklılık gösteren, standart olmayan sistemlerdi.
  • Yeni ölçü aletleri (metrik sistem): Metre, kilogram, litre gibi uluslararası standartlara sahip, modern ölçü birimleridir. 1931’de çıkarılan yasayla yürürlüğe konuldu ve 1933’ten itibaren ülke genelinde zorunlu hâle getirildi.
  • Toplumsal etki: Eğitim, ticaret ve gündelik yaşam kolaylaştı; uluslararası alanda Türkiye’nin rekabet gücü arttı.

Bu ölçü reformu, Türkiye Cumhuriyeti’nin toplumsal modernleşmesinde ve uluslararası entegrasyonunda önemli bir basamak olmuştur. Günümüzde hâlâ kullanılan metrik sistem, bu geri dönüşü olmayan sürecin kalıcı eseridir.

Kaynak/Referans Önerisi:

  • Türk Dil Kurumu (TDK) ve Resmî Gazete’de yayımlanan 1782 sayılı Ölçüler Kanunu (1931).
  • MEB T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük ders kitapları.

@Gurbet_Sagir