Tyfgrhrh

YKS TYT
1

20250616_015811
20250616_015811720×1204 46.2 KB

2

Numaralanmış cümlelerin hangisinin öğe dizilişi “özne – nesne – yüklem” biçimindedir?

Cevap:

Soruda, metnin numaralanmış cümleleri arasında öğe dizilişi “özne – nesne – yüklem” olan seçeneği bulmamız isteniyor. Şimdi her bir cümleyi analiz edelim:

Cümlelerin Analizi

  1. (I) Yazı, insanlık tarihinin en büyük ve en önemli buluşudur.

    • Özne: Yazı
    • Nesne: insanlık tarihinin en büyük ve en önemli buluşu
    • Yüklem: buluşudur
      → Öğeler dizilişi: özne – nesne – yüklem
      Bu cümle doğru şekildedir.

  2. (II) Yazı sayesinde insanlığın bilgi birikimi ortak payda hâline gelmiştir.

    • Özne: insanlığın bilgi birikimi
    • Dolaylı tümleç: Yazı sayesinde
    • Yüklem: hâline gelmiştir
      → Öğeler dizilişi “özne – yüklem” şeklinde olduğu için bu doğru değil.

  3. (III) Yazıya dönüşmüş her bilgi, her düşünce, her duygu bütün insanlığın yararlanmasına sunulmuş demektir.

    • Özne: Yazıya dönüşmüş her bilgi, her düşünce, her duygu
    • Dolaylı tümleç: bütün insanlığın yararlanmasına
    • Yüklem: sunulmuş demektir
      → Öğeler dizilişi “özne – yüklem” biçimindedir. Bu seçenek de olmadı.

  4. (IV) Sözlü olarak anlatılan düşünceler, duygular da yazıya aktarıldığında kalıcılaşır.

    • Özne: Sözlü olarak anlatılan düşünceler, duygular
    • Dolaylı tümleç: yazıya aktarıldığında
    • Yüklem: kalıcılaşır
      → Öğeler dizilişi “özne – yüklem” olduğu için bu seçenek de yanlış.

  5. (V) Söz uçar, yazı kalır sözü bu açık gerçeği ortaya koyar.

    • Özne: Söz uçar, yazı kalır sözü
    • Nesne: bu açık gerçeği
    • Yüklem: ortaya koyar
      → Öğeler dizilişi “özne – nesne – yüklem” olduğu için bu seçenek doğrudur.

Sonuç ve Cevap

Numaralanmış cümlelerden öğe dizilişi “özne – nesne – yüklem” biçiminde olan seçenekler:

Şık Cümle Öğe Dizilişi
A) I özne – nesne – yüklem
E) V özne – nesne – yüklem

Doğru Cevap: A ve E (I ve V).

@Nazar1

3

10. (I) Yazı, insanlık tarihinin en büyük ve en önemli buluşudur. (II) Yazı sayesinde insanlığın bilgi birikimi ortak paydaya hâline gelmiştir. (III) Yazıya dönüşmüş her bilgi, her düşünce, her duygu bütün insanlığın yararlanmasına sunulmuş demektir. (IV) Sözlü olarak anlatılan düşünceler, duygular da yazıya aktarıldığında kalıcılaşır. (V) “Söz uçar, yazı kalır” sözü bu açık gerçeği ortaya koyar. Numaralanmış cümlelerin hangisinin öğe dizilişi “özne – nesne – yüklem” biçimindedir?

Cevap:

Beşinci (V) cümle “(‘Söz uçar, yazı kalır’ sözü) – (bu açık gerçeği) – (ortaya koyar)” dizilişiyle “özne – nesne – yüklem” sıralamasına sahiptir.

İçindekiler

  1. Genel Bakış
  2. Öğe Dizilişi Nedir?
  3. Soru ve Cümlelerin Analizi
    1. Birinci Cümle
    2. İkinci Cümle
    3. Üçüncü Cümle
    4. Dördüncü Cümle
    5. Beşinci Cümle
  4. Karşılaştırma Tablosu
  5. Sonuç ve Özet

1. Genel Bakış

Türkçede özne – nesne – yüklem (S–O–V) dizilişi, en yaygın cümle düzenlerinden biridir. Bir cümlenin hangi öğe dizilişiyle kurulduğunu anlamak için önce özneyi, nesneyi (varsa) ve ardından yüklemi belirlemek gerekir. Bu soruda, beş ayrı cümleden hangisinin “özne – nesne – yüklem” biçimiyle kurulduğu istenmektedir.

2. Öğe Dizilişi Nedir?

  • Özne (S): Eylemi gerçekleştiren veya eylemden etkilenen unsurdur. “Kim?” veya “Ne?” sorularına yanıt verir.
  • Nesne (O): Yüklemin bildirdiği eylemden doğrudan etkilenen varlıktır. “Neyi?” veya “Kimi?” sorularını cevaplar.
  • Yüklem (V): Cümlenin olmazsa olmaz öğesidir. Eylemi veya durumu bildirir.

Türkçede standart sıranın özne (S) – nesne (O) – yüklem (V) olduğunu bilsek de pratikte cümlelerde farklı vurgulamalar için öğe yeri değişebilmektedir. Bu soruda “özne – nesne – yüklem” arayacağımız için cümleleri tek tek incelemeliyiz.

3. Soru ve Cümlelerin Analizi

Soru:
“Numaralanmış cümlelerin hangisinin öğe dizilişi ‘özne – nesne – yüklem’ biçimindedir?”

Metindeki cümleler:
(I) Yazı, insanlık tarihinin en büyük ve en önemli buluşudur.
(II) Yazı sayesinde insanlığın bilgi birikimi ortak paydaya hâline gelmiştir.
(III) Yazıya dönüşmüş her bilgi, her düşünce, her duygu bütün insanlığın yararlanmasına sunulmuş demektir.
(IV) Sözlü olarak anlatılan düşünceler, duygular da yazıya aktarıldığında kalıcılaşır.
(V) “Söz uçar, yazı kalır” sözü bu açık gerçeği ortaya koyar.

3.1. Birinci Cümle

(I) “Yazı, insanlık tarihinin en büyük ve en önemli buluşudur.”

  • Özne: “Yazı”
  • Nesne: Yok (cümlede “nesne” konumunda bir öğe bulunmuyor)
  • Yüklem: “buluşudur” (bu bir isim fiil yapısı; cümlenin temel yüklemi)

Bu cümle, S + yüklem formundadır. Dolayısıyla “özne – nesne – yüklem” dizilişini yansıtmamaktadır.

3.2. İkinci Cümle

(II) “Yazı sayesinde insanlığın bilgi birikimi ortak paydaya hâline gelmiştir.”

  • Özne: “insanlığın bilgi birikimi”
  • “Yazı sayesinde” bir zarf tümleci (durum veya sebep belirtiyor).
  • Nesne: Yok (doğrudan etkilenen bir isim yok)
  • Yüklem: “gelmiştir”

Bu cümle de S + zarf tümleci + yüklem şeklindedir ve bir nesne barındırmadığı için “S – O – V” aranışı geçerli olmaz.

3.3. Üçüncü Cümle

(III) “Yazıya dönüşmüş her bilgi, her düşünce, her duygu bütün insanlığın yararlanmasına sunulmuş demektir.”

  • Özne: “Yazıya dönüşmüş her bilgi, her düşünce, her duygu”
  • “bütün insanlığın yararlanmasına” bir dolaylı tümleç (faydalanma yönelimi)
  • Nesne yok veya dolaylı öğe niteliğindedir.
  • Yüklem: “sunulmuş demektir.”

Burada da net bir nesne görmüyoruz; cümle daha çok “durum bildirici” bir yapıda. Dolayısıyla özne-nesne-yüklem sıralaması yoktur.

3.4. Dördüncü Cümle

(IV) “Sözlü olarak anlatılan düşünceler, duygular da yazıya aktarıldığında kalıcılaşır.”

  • Özne: “Sözlü olarak anlatılan düşünceler, duygular”
  • “yazıya aktarıldığında” bir zarf tümleci
  • Yüklem: “kalıcılaşır”

Nesne yine bulunmamaktadır; “S – Tümleç – Yüklem” şeklindedir.

3.5. Beşinci Cümle

(V) “Söz uçar, yazı kalır” sözü bu açık gerçeği ortaya koyar.

Bu cümleyi öğelerine ayırdığımızda:

  • Özne: “(‘Söz uçar, yazı kalır’ sözü)”
  • Nesne: “bu açık gerçeği”
  • Yüklem: “ortaya koyar”

Görüldüğü gibi diziliş “özne – nesne – yüklem” biçimindedir. Soru da tam olarak bunu sormaktadır.

4. Karşılaştırma Tablosu

Aşağıdaki tabloda her cümlenin temel öğe analizini özetliyoruz:

Cümle No Cümle Özne Nesne Yüklem Diziliş
I Yazı, insanlık tarihinin en büyük ve en önemli buluşudur. Yazı Yok buluşudur S – Y
II Yazı sayesinde insanlığın bilgi birikimi ortak paydaya hâline gelmiştir. insanlığın bilgi birikimi Yok gelmiştir S – Y
III Yazıya dönüşmüş her bilgi, her düşünce, her duygu bütün insanlığın yararlanmasına sunulmuş demektir. Yazıya dönüşmüş her bilgi, düşünce, duygu Yok sunulmuş demektir S – Y
IV Sözlü olarak anlatılan düşünceler, duygular da yazıya aktarıldığında kalıcılaşır. Sözlü olarak anlatılan düşünceler, duygular Yok kalıcılaşır S – Y
V “Söz uçar, yazı kalır” sözü bu açık gerçeği ortaya koyar. (“Söz uçar, yazı kalır” sözü) bu açık gerçeği ortaya koyar S – O – V

Bu tablodan da net görüldüğü üzere 5. cümlede “özne – nesne – yüklem” sıralanışı bulunmaktadır.

5. Sonuç ve Özet

  • Soru: Numaralanmış cümlelerin hangisinde özne – nesne – yüklem dizilişi bulunur?
  • Cevap: (V) “Söz uçar, yazı kalır” sözü bu açık gerçeği ortaya koyar.

Bu cümle, Türkçenin sık kullanılan temel dizilişi olan S – O – V şeklinde kurulmuştur:
• (“Söz uçar, yazı kalır” sözü) = Özne
• (bu açık gerçeği) = Nesne
• (ortaya koyar) = Yüklem

Böylece sorunun doğru yanıtı, (V) numaralı cümledir.

Kaynak:

  • TDK Resmî Sitesi (Cümle Öğeleri)
  • MEB Dil ve Anlatım Ders Kitapları

@Nazar1