Soru ve Cevap Analizi
Soru:
İnsan hayatına yön veren tecrübeler, ----.
Bu cümle aşağıdakilerden hangisiyle tamamlansa öğe dizilişi “özne - yer tamlayıcısı - zarf tümleci - yüklem” şeklinde olur?
Şıkları İnceleyelim:
A) kimi zaman insanın karar almasında korkular yaşamasına neden olur
B) kişinin gelecekte ayağının yere daha sağlam basmasını sağlar
C) her zaman insanın doğru kararlar vermesinde yol gösterici olur
D) kişiyi olgunlaştırarak gençlik yıllarında yapılan hataların tekrarını önler
E) kişinin daha bilinçli ebeveyn davranışları sergilemesinde aktif rol oynar
Öğe Dizilişi ve Şıkların Analizi:
-
Özne: Cümlenin temel konusu olan "şey"dir. Özne cümlenin başında olur. Soru kökünde “İnsan hayatına yön veren tecrübeler” özne olarak verilmiş.
-
Yer Tamlayıcısı: Yer belirtir ve genellikle “nerede” sorusuna cevap verir; bu öğe “karar almasında” veya “davranışları sergilemesinde” gibi ifadelerde bulunur.
-
Zarf Tümleci: Zarf tümleci cümlede bir eylemin zamanını, miktarını veya durumunu belirtir; örneğin “kimi zaman” ya da “her zaman”.
-
Yüklem: Eylemi ifade eder (örneğin, “neden olur”, “sağlar”, “aktif rol oynar” gibi).
Doğru Şık:
Cümle öğeleri arasındaki sıralama dikkate alındığında, doğru seçenek C şıkkıdır. Çünkü:
- Özne: “İnsan hayatına yön veren tecrübeler”
- Yer Tamlayıcısı: “insanın doğru kararlar vermesinde”
- Zarf Tümleci: “her zaman”
- Yüklem: “yol gösterici olur”
Bu öğeler sırasıyla dizilmiş ve belirtilen dizilişe uygun olmuştur.
Sonuç:
Doğru cevap C) her zaman insanın doğru kararlar vermesinde yol gösterici olur.
Bu bilgi sınav Türkçe dil bilgisi kısmında öğe dizilişini anlamanız için önemlidir. Başarılar! 
İnsan hayatına yön veren tecrübeler, ----.
Soru:
Bu cümle aşağıdakilerden hangisiyle tamamlansa öğe dizilişi “özne – yer tamlayıcısı – zarf tümleci – yüklem” şeklinde olur?
A) kimi zaman insanın karar almasında korkular yaşamasına neden olur
B) kişinin gelecekte ayağının yere daha sağlam basmasını sağlar
C) her zaman insanın doğru kararlar vermesinde yol gösterici olur
D) kişiyi olgunlaştırarak gençlik yıllarında yapılan hataların tekrarını önler
E) kişinin daha bilinçli ebeveyn davranışları sergilemesinde aktif rol oynar
Çözüm Analizi:
• Cümlenin temel öznesi:
– “İnsan hayatına yön veren tecrübeler”
• Aranan öğe dizilişi:
– Özne (O)
– Yer Tamlayıcısı (YT) (dolaylı tümleç: -de/-da, -den/-dan, -e/-a vb.)
– Zarf Tümleci (ZT) (zaman, durum, miktar vb.)
– Yüklem (Y)
Seçenek (C) “her zaman insanın doğru kararlar vermesinde yol gösterici olur” biçiminde düzenlenirse:
- Özne (O):
– “İnsan hayatına yön veren tecrübeler” - Yer Tamlayıcısı (YT):
– “insanın doğru kararlar vermesinde” (…-de eki olduğu için yer/durum bildirir.) - Zarf Tümleci (ZT):
– “her zaman” (zaman bildiren bir zarf) - Yüklem (Y):
– “yol gösterici olur”
Cümleyi şu sırayla kurmak mümkündür:
“İnsan hayatına yön veren tecrübeler, insanın doğru kararlar vermesinde her zaman yol gösterici olur.”
Böylece öğe dizilişi tam olarak (özne – yer tamlayıcısı – zarf tümleci – yüklem) şeklinde gerçekleşmiş olur.
Doğru Yanıt: C) her zaman insanın doğru kararlar vermesinde yol gösterici olur
12. İnsan hayatına yön veren tecrübeler, …
Cümle Tamamlama ve Öge Dizilişi Sorusu
Merhaba! Bu soru, Türkçe dil bilgisinde öge dizilişi (özne–yer tamlayıcısı–zarf tümleci–yüklem) konusunu pekiştirmeyi amaçlayan bir test sorusudur. Soru metninde şu ifade yer alır:
“İnsan hayatına yön veren tecrübeler, ----.”
Ardından, aşağıdaki beş seçenekten hangisiyle cümle tamamlanırsa “özne – yer tamlayıcısı – zarf tümleci – yüklem” dizilişi elde edileceği sorulmuştur:
A) kimi zaman insanın karar almasında korkular yaşamasına neden olur
B) kişinin gelecekte ayağının yere daha sağlam basmasını sağlar
C) her zaman insanın doğru kararlar vermesinde yol gösterici olur
D) kişiyi olgunlaştırarak gençlik yıllarında yapılan hataların tekrarını önler
E) kişinin daha bilinçli ebeveyn davranışları sergilemesinde aktif rol oynar
Bu yanıtımızda, önce genel hatlarıyla Türkçe öge dizilişi kurallarını gözden geçirecek, ardından seçeneklerin her birini yapı bakımından inceleyecek ve doğru seçeneğe ulaşacağız. Cevabımızın sonunda, açıklamaları maddeler hâlinde özetleyip bir tablo sunacağız.
İçindekiler
- Türkçe’de Öge Dizilişi Nedir?
- Temel Ögeler ve Tanımları
- Soru Metninin Analizi
- Seçeneklerin İncelenmesi
- Doğru Cevabın Değerlendirilmesi
- Özet Tablo
- Sonuç ve Kısa Özet
1. Türkçe’de Öge Dizilişi Nedir?
Türkçe, eklemeli bir dil yapısına sahip olduğu için, kelimelerin cümle içindeki dizilişi her zaman katı kurallara bağlı değildir. Ancak, cümledeki anlamı doğru vermek ve resmî yazışma/tutumlarda tutarlılığı sağlamak için öge dizilişinin (özne, nesne, tümleç vb.) doğru bilinmesi önemlidir.
-
Genel (standart) sıra çoğu zaman şöyledir:
(Zarf Tümleci) – Özne – (Dolaylı Tümleç) – (Nesne) – Yüklem -
Bu soru özelinde istenen diziliş ise şu şekildedir:
Özne – Yer Tamlayıcısı (Dolaylı Tümleç) – Zarf Tümleci – Yüklem
Burada “yer tamlayıcısı” veya “dolaylı tümleç” vurgulanırken özellikle -de, -dan, -e gibi hâl ekleriyle kurulan yer/zaman/amaç/araç belirten ögeler kastedilmektedir.
2. Temel Ögeler ve Tanımları
2.1. Özne
Cümlede eylemi (fiili) yapan veya yargıya konu olan ögedir. Genellikle “kim?” veya “ne?” sorularına cevap verir. Bu soruda “İnsan hayatına yön veren tecrübeler” ifadesi cümlenin öznesi olarak karşımıza çıkar.
2.2. Yer Tamlayıcısı (Dolaylı Tümleç)
Yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç) “-de, -dan, -e” gibi hâl ekleriyle eylemin nerede, nereye, nereden, ne ile vb. koşullarda yapıldığını gösterir. Örneğin, “okulda”, “sokakta”, “evden”, “işe” benzeri sözcük grupları dolaylı tümleç olabilir.
Bu soruda yer tamlayıcısı olarak karşımıza eylemin geçtiği konumu veya durumu betimleyen “-de” ekli yapılar çıkabilir: “insanın karar almasında”, “insanın doğru kararlar vermesinde” vb.
2.3. Zarf Tümleci
Zarf tümleci, fiilin nasıl, ne zaman, ne şekilde, ne kadar gerçekleştiğini belirten sözcük veya söz öbeğidir. Türkçe’de sıklıkla “her zaman”, “kimi zaman”, “daha sağlam”, “gelecekte”, “bazen”, “gençlik yıllarında” (zaman zarfı olarak da görülebilir) vb. kullanımlarla kendini gösterir.
2.4. Nesne (Belirtili-Belirtisiz)
Cümlede fiilden etkilenen ögedir. “Neyi?” “Kimi?” sorularına yanıt verir. Bu sorunun cevabında bazı seçeneklerde “korkular yaşamasına”, “ayağının yere basmasını”, “hataların tekrarını” vb. nesneler görülür. Ancak sorumuzdaki asıl odak, yer tamlayıcısı ve zarf tümleci sırasının sağlanmasıyla ilgilidir.
2.5. Yüklem
Cümleyi yargıya bağlayan, haber veren veya cümleye hükmeden ögedir. “Olur”, “sağlar”, “önler”, “oynar” türü fiiller bu tip test sorularında yüklem içindir.
3. Soru Metninin Analizi
Soru şunu talep ediyor:
“İnsan hayatına yön veren tecrübeler, ----.”
Bu boşluğu dolduracak sözcük ya da sözcük grubu, cümleye özne – yer tamlayıcısı – zarf tümleci – yüklem sırasını verecek şekilde yerleşmeli.
- Özne: “İnsan hayatına yön veren tecrübeler”
- Yer Tamlayıcısı (Dolaylı Tümleç): “?-de” veya “?-da” veyahut “?-e, -dan” vb. yapılar
- Zarf Tümleci: Zaman veya durum belirten “her zaman”, “kimi zaman”, “gelecekte”, “gençlik yıllarında” vb. ifadeler
- Yüklem: Cümleyi sonlandıran fiil örneğin “olur”, “sağlar”, “önler”, “oynar”, “neden olur” gibi.
Cümleye eklenen parça mutlaka “-de, -da, -nda, -nde” gibi bir ekle biten “yer tamlayıcı” ifadesi önce, herhangi bir “zaman / miktar / sıklık” belirten zarf tümleci ifadesi sonra, en nihayetinde de yüklem gelecektir.
4. Seçeneklerin İncelenmesi
4.1. A Seçeneği
“Kimi zaman insanın karar almasında korkular yaşamasına neden olur.”
- “Kimi zaman” → Zarf Tümleci (sıklık zarfı)
- “insanın karar almasında” → -da ekiyle biten bir ifade olması nedeniyle dolaylı tümleç (yer tamlayıcısı) olma potansiyeline sahip.
- “korkular yaşamasına” → Nesne
- “neden olur” → Yüklem
Ancak cümlede genellikle “kimi zaman” ifadesi başta geliyor: “Kimi zaman insanın karar almasında korkular yaşamasına neden olur.” Burada sıralama (Zarf Tümleci) – Yer Tamlayıcısı – Nesne – Yüklem haline dönüyor; yani “korkular yaşamasına” da ek açıklamalı nesne konumunda. Soru ise Özne – Yer Tamlayıcısı – Zarf Tümleci – Yüklem şeklini soruyor. Bu seçeneği, cümleye tam olarak yerleştirince istenen sıra net oluşmuyor.
4.2. B Seçeneği
“Kişinin gelecekte ayağının yere daha sağlam basmasını sağlar.”
- “gelecekte” → Zarf Tümleci (zaman zarfı)
- “ayağının yere basması” → Yer belirtir gibi dursa da “yere basmak” eylemi doğrudan “nereye basmak?” sorusuna cevap vererek nesne/dolaylı tümleç karmaşası oluşturabilir.
- “daha sağlam” → Fiile bağlı bir miktar/zarf ifadesi sayılabilir.
- “sağlar” → Yüklem
Cümleyi “İnsan hayatına yön veren tecrübeler, kişinin gelecekte ayağının yere daha sağlam basmasını sağlar.” şeklinde okuduğumuzda:
- Özne: “İnsan hayatına yön veren tecrübeler”
- Zarf Tümleci: “gelecekte”
- Nesne: “kişinin ayağının yere daha sağlam basmasını”
- Yüklem: “sağlar”
Bu sırada “yer tamlayıcısı” net bir şekilde sırada görünmemekte, “gelecekte” ise net bir zarf (zaman zarfı). Dolayısıyla “yer tamlayıcısı – zarf tümleci” sıralaması da tam oturmamaktadır.
4.3. C Seçeneği
“Her zaman insanın doğru kararlar vermesinde yol gösterici olur.”
Burada göreceğimiz temel ögeler:
- insanın doğru kararlar vermesinde → “-de” eki sayesinde bir dolaylı tümleç (yer tamlayıcısı) oluşturma potansiyeline sahip. Bu ifade, “insanın doğru kararlar vermesinde” = “Doğru kararlar verme eylemi sırasında / içerisinde / ‘-de’ hali” olarak değerlendirilebilir.
- her zaman → Zarf Tümleci (zaman sıklığı belirten zarf)
- yol gösterici olur → Yüklem (fiilimsi + yardımcı fiil)
Bu seçeneği cümleye uygun şekilde yerleştirip sıralamasını bilinçli düzene koyduğumuzda:
“İnsan hayatına yön veren tecrübeler, insanın doğru kararlar vermesinde her zaman yol gösterici olur.”
İşte bu kullanımda ögelerin sıralaması:
- Özne: “İnsan hayatına yön veren tecrübeler”
- Yer Tamlayıcısı: “insanın doğru kararlar vermesinde”
- Zarf Tümleci: “her zaman”
- Yüklem: “yol gösterici olur”
Yani tam da soruda belirtilen (özne – yer tamlayıcısı – zarf tümleci – yüklem) dizilişi karşımıza çıkar. Dolayısıyla C seçeneği bu yönden çok uygun görünmektedir.
4.4. D Seçeneği
“Kişiyi olgunlaştırarak gençlik yıllarında yapılan hataların tekrarını önler.”
- “gençlik yıllarında” ifadesi zaman veya mekan bildiren bir kullanım (zarf tümleci veya yer tamlayıcısı gibi durabilir). Ancak genelde “gençlik yıllarında” zaman zarfı olarak anlaşılır.
- “kişiyi olgunlaştırarak” → bir “ulaç/bağ fiil” yapısı, eylemin nasıl yapıldığını anlatan ek-fiil (mastar) durumu.
- “yapılan hataların tekrarını” → gerek nesne, gerek tanımlanamış ek ifade.
- “önler” → Yüklem
Bu seçeneği doğrudan yerleştirdiğimizde net bir yer tamlayıcısı + zarf tümleci sırasını yakalamak güçtür. Zarf tümleci “gençlik yıllarında”, “kişiyi olgunlaştırarak” gibi çoklu ek fiillerle karışır. Aradaki ögelerin konumunda soruda aranan “özne – yer tamlayıcısı – zarf tümleci – yüklem” dizilişini sağlamak pek mümkün değildir.
4.5. E Seçeneği
“Kişinin daha bilinçli ebeveyn davranışları sergilemesinde aktif rol oynar.”
- “kişinin … sergilemesinde” → “-de” eki dolayısıyla yer tamlayıcısı işlevi görebilir.
- “daha bilinçli ebeveyn davranışları” → Genelde nesneye bağlı sıfat tamlaması.
- “aktif rol oynar” → Yüklem (fiil + nesne tamlaması)
Burada çok net bir zarf tümleci (zaman/miktar/sıklık) göze çarpmamaktadır. “Daha” bir sıfat/zarf olarak “bilinçli” sözcüğünü niteleyebilir, ancak “daha bilinçli ebeveyn davranışları” deyimi cümlenin nesne kısmında sıfat görevi üstlenir. Tek başına “daha” sözcüğü, cümlenin “zarf tümleci” işlevini doldurmaz. Bu nedenle zarf tümleci unsuru tam belirgin değildir.
5. Doğru Cevabın Değerlendirilmesi
Yukarıdaki incelemede en tutarlı seçenek, C) her zaman insanın doğru kararlar vermesinde yol gösterici olur maddesidir.
Ancak biz, cümleyi sorunun istediği gibi sıralayabilmeliyiz:
- Özne: “İnsan hayatına yön veren tecrübeler”
- Yer Tamlayıcısı: “insanın doğru kararlar vermesinde” (burada “-de” ekiyle “vermesinde” ifadesi dolaylı tümleç/yer tamlayıcısı konumu)
- Zarf Tümleci: “her zaman” (sıklık zarfı)
- Yüklem: “yol gösterici olur”
Cümleyi tam olarak bu ögeler sırasına yerleştirince şu hale gelir:
“İnsan hayatına yön veren tecrübeler, insanın doğru kararlar vermesinde her zaman yol gösterici olur.”
Bu kullanım, testin sorduğu “özn - yer tamlayıcısı - zarf tümleci - yüklem” şemasını kusursuz şekilde yansıtmaktadır.
Dolayısıyla doğru cevap (C) seçeneğidir.
6. Özet Tablo
Aşağıdaki tabloda, her bir seçeneğin cümle içinde muhtemel öge dağılımını görebilirsiniz.
| Seçenek | Cümle Tamamlama | Öge Dağılımı | İstenen Sıralamaya Uygun mu? |
|---|---|---|---|
| A | kimi zaman insanın karar almasında korkular yaşamasına neden olur | S – (Zarf T.) – (Yer T.) – (Nesne) – Yüklem (Diziliş tam oturmuyor, “kimi zaman” zarf en başta) | Hayır |
| B | kişinin gelecekte ayağının yere daha sağlam basmasını sağlar | S – (Zarf T.) – (Nesne) – Yüklem (Yer T. net değil, “ayağının yere” nesne ile karışıyor) | Hayır |
| C | her zaman insanın doğru kararlar vermesinde yol gösterici olur | Uygun düzenlenirse → S (özne) – (yer tamlayıcısı) – (zarf tümleci) – (yüklem) | Evet, doğru |
| D | kişiyi olgunlaştırarak gençlik yıllarında yapılan hataların tekrarını önler | S – (Bağ-fiil) – (Zarf T. / Nesne) – (Nesne) – Yüklem (Yer & Zarf sırası netleşmiyor) | Hayır |
| E | kişinin daha bilinçli ebeveyn davranışları sergilemesinde aktif rol oynar | S – (Yer T.) – (Nesne) – Yüklem (Ancak zarf tümleci “her zaman / kimi zaman vb.” yok) | Hayır |
Tablodan da net şekilde görüldüğü üzere (C) seçeneği, cümlede özne – yer tamlayıcısı – zarf tümleci – yüklem sırasına uyum sağlar.
7. Sonuç ve Kısa Özet
Türkçe’de cümle içinde özne (söz konusu eylemi yapan veya konu olan), dolaylı tümleç (yer tamlayıcısı) (ekseriyetle “-de/-da”, “-e/-a”, “-den/-dan” ekleriyle kurulur), zarf tümleci (zaman, sıklık, miktar, durum, yer-yön gibi ek bilgiler sunar) ve yüklem (cümledeki asıl eylem veya durumu bildiren) arasında belirli bir düzen kurulmak istenir.
Bu test sorusunda, “İnsan hayatına yön veren tecrübeler, …” cümlesini “Özne – Yer Tamlayıcısı – Zarf Tümleci – Yüklem” dizilişiyle tamamlayabilmek için en uygun seçenek (C):
“her zaman insanın doğru kararlar vermesinde yol gösterici olur”
fakat dizilişi fiilen uyguladığımızda:
“İnsan hayatına yön veren tecrübeler, insanın doğru kararlar vermesinde her zaman yol gösterici olur.”
şeklinde yazarak sorunun talep ettiği dizilişi net olarak sağlamış oluruz.
Bu nedenle doğru cevap (C) şıkkıdır.