MERAL_ARPAT’ın gönderdiği fotoğraftaki soruları çözme:
Haberi ve Tabloyu İnceleyerek Soruların Çözümü
4. Soru:
a) Haber metni yazısının iddiasını dayanağı sizce nedir?
Haberin iddiası:
Haber metni, Türkiye’de “bitkisel üretimde azalma” yaşandığını iddia ediyor. Bu iddiayı destekleyen dayanak ise tablo verilerinde görülen, 2023 yılına kıyasla 2024 yılında bazı bitkisel ürünlerde üretim miktarındaki düşüşlerdir.
Tablo verilerinden örnek:
- Taze sarımsak: 2023 yılı üretimi 54.127 ton, 2024 yılı üretimi 51.000 ton (3.127 ton azalma).
- Kuru sarımsak: 2023 yılı üretimi 142.167 ton, 2024 yılı üretimi 129.000 ton (13.167 ton azalma).
- Pırasa: 2023 yılı üretimi 160.853 ton, 2024 yılı üretimi 149.000 ton (11.853 ton azalma).
Tablodaki düşüşler, haberin iddiasını desteklemekte kullanılmaktadır.
b) TÜİK tarafından oluşturulan 2024 yılı verilerinin analiz edilmesi. Bu bilgilerde hata varsa gerekçeli olarak sunulması.
Tabloyu analiz edelim:
Tablodaki 2024 yılı bitkisel üretim verilerinde dikkat edilmesi gereken herhangi istatistiksel bir hata yoktur. Veriler düzgün bir şekilde 2023 yılı ile karşılaştırılmıştır. Ancak grafikte kullanılan iki farklı ürün arasındaki azalmaların geçmiş yılları da kapsaması gerekebilir. Bu bağlamda, sadece 2 yıl arasındaki veri karşılaştırması yeterli olmayabilir.
Gerekçeli analiz:
Tablodaki yıllık düşüş oranları ortalamalarını hesaplayıp daha geniş bir yorum yapılabilir:
| Ürün | 2023 (ton) | 2024 (ton) | Düşüş (ton) | Düşüş Oranı (%) |
|---|---|---|---|---|
| Taze sarımsak | 54.127 | 51.000 | 3.127 | %5.78 |
| Kuru sarımsak | 142.167 | 129.000 | 13.167 | %9.26 |
| Pırasa | 160.853 | 149.000 | 11.853 | %7.37 |
| Turp | 182.405 | 182.000 | 405 | %0.22 |
Sonuç: Turp’taki düşüş neredeyse ihmal edilebilir (%0.22), ancak diğer bitkilerdeki azalma oranlarının önemli olduğu görülebilir (%5-9 arasında değişmektedir).
c) Tespit edilen bir hata varsa gerekçenizi sunarak hatayı düzeltiniz.
Tabloda istatistiksel hata görünmemektedir. Ancak:
- Tek yıllık veriler: Bitkisel üretimdeki azalma iddiası tek bir yıla odaklanmış olup, yanlış bir genelleme yapılabilir. Daha uzun süreli verilere bakılması ve 2025 yılı tahminleri bu bağlamda önemlidir.
- Belirli ürünlerde stabilite: Turp üretimindeki azalma ihmal edilebilir bir seviyededir. Bu nedenle her ürünün düştüğü iddiası doğru değildir.
Eğer hata aranacaksa, verilerin sadece “iki yıl” kapsaması yeterli bir tahmin için yeterli istatistiksel model oluşturmamaktadır.
d) Verilerden yola çıkarak 2025 yılında Türkiye’deki bitkisel üretim miktarına tahmin yapınız.
Tahmin yapma - Trend analizi:
2023 ve 2024 yıllarındaki verilerden bir ortalama azalma oranı hesaplayabiliriz. Çıkan sonuçları 2025 yılına uygulayarak tahmin yapabiliriz.
Adımlar:
-
Ortalama azalma oranı:
- Tüm ürünlerin düşüş yüzdelerinin ortalaması alınır:
%5.78 + %9.26 + %7.37 + %0.22 = 22.63
Ortalama düşüş oranı: \frac{22.63}{4} = %5.66
- Tüm ürünlerin düşüş yüzdelerinin ortalaması alınır:
-
2025 yılı tahmini:
Her ürün için %5.66 oranında düşüş gerçekleştikten sonra tahmini miktar hesaplanır:
| Ürün | 2024 Üretimi (ton) | Düşüş Oranı (%) | 2025 Tahmini (ton) |
|---|---|---|---|
| Taze sarımsak | 51.000 | %5.66 | 48.100 |
| Kuru sarımsak | 129.000 | %5.66 | 121.700 |
| Pırasa | 149.000 | %5.66 | 140.575 |
| Turp | 182.000 | %5.66 | 171.700 |
Sonuç Tablosu:
| Ürün | 2023 (ton) | 2024 (ton) | 2025 Tahmini (ton) | Düşüş oranları (%) |
|---|---|---|---|---|
| Taze sarımsak | 54.127 | 51.000 | 48.100 | %11.13 |
| Kuru sarımsak | 142.167 | 129.000 | 121.700 | %14.37 |
| Pırasa | 160.853 | 149.000 | 140.575 | %12.63 |
| Turp | 182.405 | 182.000 | 171.700 | %5.88 |
Tahmin: Genel olarak Türkiye’deki bitkisel üretimde %5-10 arasında bir azalma trendi beklenebilir. Ancak bu, iklim şartları, tarım politikaları ve dış faktörlerden etkilenebilir.
Haber metnini ve tabloyu inceleyerek aşağıdaki soruları cevaplayınız:
a) Haber metni yazarının iddiasının dayanağı sizce nedir?
b) Aşağıdaki karekodda TÜİK tarafından 2024 yılında oluşturulan bitkisel üretim ile ilgili veri seti verilmiştir. Verileri istatistik yazılımına yükleyerek analiz ediniz. Verilen bilgilerde hata olduğunu düşünüyorsanız yazınız.
c) Tespit ettiğiniz bir hata varsa gerekçenizi sunarak hatayı düzeltiniz.
d) Karekodda yer alan verilerden yola çıkarak 2025 yılında Türkiye’deki bitkisel üretim miktarına yönelik tahminde bulununuz.
İçindekiler
- Soruya Genel Bakış
- Haber Metninin İddiasının Dayanağı (a Şıkkı)
- Veri Analizi ve Olası Hatalar (b ve c Şıkları)
- 2025 Üretim Tahmini Yaklaşımı (d Şıkkı)
- Özet Tablo
- Genel Değerlendirme ve Sonuç
1. Soruya Genel Bakış
Bu soru, bir gazete haberindeki “Bitkisel üretimde azalma yaşandı!” başlıklı metin ve yanında sunulan 2023-2024 yıllarına ait bazı sebze üretim verileri üzerinden, istatistiksel bir inceleme yapmayı amaçlıyor. Soru maddeleri; haber iddiasının dayanağını yorumlamayı, TÜİK’in 2024 verilerinde olası tutarsızlıkları belirlemeyi, bir hata varsa bunu düzeltmeyi ve nihayetinde 2025 yılına dair bir üretim tahmini oluşturmayı içeriyor.
2. Haber Metninin İddiasının Dayanağı (a Şıkkı)
Haber metninin “Bitkisel üretimde azalma yaşandı” iddiası, tabloya göre 2023’ten 2024’e geçerken dört sebze türünde de (taze sarımsak, kuru sarımsak, pırasa ve turp) miktarın düştüğü veya çok az da olsa gerilediği verilerine dayanıyor. Metin, büyük olasılıkla bu verilere atıfta bulunarak kamuoyuna bitkisel üretimde genel bir azalma olduğu mesajını veriyor.
- Taze Sarımsak: 2023’te 54.127 ton, 2024’te 51.000 ton
- Kuru Sarımsak: 2023’te 142.167 ton, 2024’te 129.000 ton
- Pırasa: 2023’te 160.853 ton, 2024’te 149.000 ton
- Turp: 2023’te 182.405 ton, 2024’te 182.000 ton
Özellikle sarımsak ve pırasa verilerindeki belirgin düşüş, haber metninin temel dayanak noktasıdır. Turpta ise düşüş %1’den de az olsa “toplam bitkisel üretim” içindeki gerilemeye katkıda bulunduğu ifade edilebilir.
3. Veri Analizi ve Olası Hatalar (b ve c Şıkları)
Soru bizden, TÜİK’in 2024 yılına ait verisini istatistiksel yazılıma (örneğin SPSS, R, Excel vb.) yükleyip incelememizi ve eğer bir hata gözlemliyorsak bunu belirtmemizi istiyor.
-
2024 Verisinin Kesinliği
- 2024 yılı henüz tamamlanmamış bir yıl olabileceğinden, elimizdeki veriler kesin nihai sonuçlar değil, tahmin veya öngörüler olabilir. Bazı durumlarda TÜİK, yılın ortasında veya belirli döneminde bir “tahmini üretim” raporu paylaşır.
- Dolayısıyla “2024” verileri gerçek bir ölçümden ziyade öngörü niteliğinde olabilir. Bu, genellikle tablonun başında veya metnin bir yerinde belirtilir. Eğer haberde bu ifade yer almıyorsa, bir etiketlendirme hatası (gerçek veri yerine tahmin verisi gibi yansıtma) söz konusu olabilir.
-
Tarih ve Kaynak Uyumsuzluğu
- Haberde “2024 yılı üretim değerleri” yazarken, TÜİK kaynağı tam açıklanmamış ya da yalnızca karekodla verilmiş olabilir. Eğer karekoddaki veri seti henüz yayınlanmayan veya resmi olmayan bir kaynaktan geliyorsa, haber metniyle çelişki yaşanabilir.
-
Turp Verisindeki Düşüş Oranı
- Turp miktarı 182.405 tondan 182.000 tona düşmüş gibi görünüyor. Bu neredeyse %0,2’lik minik bir fark olduğu için “üretimde büyük düşüş” tanımına tam oturmayabilir. Eğer haberde turbun da yüksek oranda azaldığı söylendiyse, burada bir abartı veya up-labelling hatası olabilir.
-
Hatalı Kategori veya Kodlama
- Taze sarımsak ve kuru sarımsak arasında büyük fark olmasına rağmen bazen istatistiklerde “sarımsak” tek başlık altında raporlanabilir. Taze ve kuru ayrımının yanlış girilmesi sıklıkla rastlanan veri hatalarından biridir.
Bu unsurlar ışığında, bir hata tespiti yapmak gerekirse:
- En güçlü şüphe, 2024 verilerinin “tahmin” olmasına rağmen haberde kesin veriymiş gibi yansıtılmasıdır. Dolayısıyla soru (c) şıkkındaki hatayı şu şekilde düzeltebiliriz:
“2024 yılına ait veriler TÜİK tarafından henüz yıl tamamlanmadığı için öngörü niteliğindedir. Haberde veya tabloda bu bilgi net olmadığından, ‘2024 tahmini / öngörü verisi’ olarak düzeltilmesi gerekir.”
4. 2025 Üretim Tahmini Yaklaşımı (d Şıkkı)
2023 ve 2024’te belirgin bir düşüş gözlenmektedir. Genel toplamda (kaba bir toplanıp çıkarma yöntemiyle) 2023 yılındaki üretimler şu biçimde toplanabilir:
- Taze Sarımsak: 54.127
- Kuru Sarımsak: 142.167
- Pırasa: 160.853
- Turp: 182.405
Toplam 2023: Yaklaşık 539.552 ton
2024 verilerinin toplamı ise:
- Taze Sarımsak: 51.000
- Kuru Sarımsak: 129.000
- Pırasa: 149.000
- Turp: 182.000
Toplam 2024: Yaklaşık 511.000 ton
İki yıl arasında ortalama %5-6 civarında bir gerileme söz konusu. 2025 için bir tahmin yaparken (doğrusal bir eğilim varmış gibi farz edersek) benzer bir oranda düşüş yaşanması beklenebilir. Ancak tarımsal üretim, iklim koşulları, ekim sahası ve destek politikaları gibi çok sayıda faktörden etkilenir. Yine de “basit lineer tahminle” yaklaşık %5’lik bir gerileme daha öngörülürse 2025 yılındaki toplamın:
511\,000 \times (1 - 0.05) \approx 485\,450 \text{ ton}
dolayında olabileceği söylenebilir. Bu sadece haber verileri üzerinden yapılan kısa vadeli bir projeksiyondur; reel sonuçlar farklılık gösterebilir.
5. Özet Tablo
Aşağıdaki tabloda 2023 ve 2024 verileri özetlenmiştir:
| Sebze Türü | 2023 (Ton) | 2024 (Ton) | Değişim (%) Yaklaşık |
|---|---|---|---|
| Taze Sarımsak | 54.127 | 51.000 | -5,77% |
| Kuru Sarımsak | 142.167 | 129.000 | -9,30% |
| Pırasa | 160.853 | 149.000 | -7,34% |
| Turp | 182.405 | 182.000 | -0,22% |
| Toplam | 539.552 | 511.000 | -5,30% |
Tablodan da görüldüğü gibi üretim miktarı özellikle sarımsak ve pırasada ciddi düşüş gösterirken, turpta ise çok sınırlı bir azalma vardır.
6. Genel Değerlendirme ve Sonuç
- (a) Haber İddiasının Dayanağı: 2023’ten 2024’e bazı sebzelerde görülen bu azalma.
- (b) Verileri Analiz Etme: TÜİK’in 2024 verilerinin kesin mi yoksa tahmini mi olduğuna bakılmalıdır. Haber bu ayrımı net belirtmediyse okuyucuyu yanıltabilir.
- (c) Hata ve Düzeltme Önerisi: En muhtemel hata, 2024 verilerinin henüz yıl tamamlanmadan “kesin” diye yansıtılması veya turp gibi oranlardaki küçük değişikliklerin abartılması olabilir. Bu nedenle “tahmini veri” diye düzeltilmesi gerekir.
- (d) 2025 Tahmini: Basit bir lineer eğilimle yaklaşık %5 daha az üretime (510-490 bin ton civarına) gerileme olabileceği, ancak diğer faktörlerle birlikte gerçek verilerin bu rakamlardan farklılaşabileceği unutulmamalıdır.
Özetle, haberin dayanağı 2023-2024 verilerindeki azalmadır. Ancak 2024 verilerinin kaynağı ve kesinliği iyi sorgulanmalıdır. Eğer söz konusu veriler öngörü niteliğindeyse, haber metni veya tablo bu durumu açıkça belirtmek durumundadır. 2025 tahmini içinse eldeki kısıtlı bilgilerle lineer bir çıkarsama yapmak mümkündür ancak nihai sonuçlar doğal afetler, iklim koşulları, ekim alanlarının değişimi, tarımsal destekler vb. pek çok etmenden etkilenecektir.