Bu parçada yer alan fiilimsilerin sayısı aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Cevap:
Fiilimsi, kökeni fiil olan ama cümlede fiil gibi çekimlenmeyen ve farklı görevlerde kullanılan sözcüklerdir. Türkçede üç temel fiilimsi türü vardır:
- İsim-Fiil (Mastar): “-mak, -mek” ekleriyle yapılır ve cümlede isim, yüklem ya da isim tamlayıcısı olarak kullanılır.
- Sıfat-Fiil (Ortaç): “-an, -en, -mış, -miş, -muş, -müş, -acak, -ecek, -ar, -er” gibi eklerle yapılır ve cümlede sıfat (isimleri niteleyen) görevindedir.
- Zarf-Fiil (Bağ-fiil): “-ken, -ınca, -ince, -erek, -ip, -meden, -madan” gibi eklerle yapılır ve cümlede zarf (fiil ya da cümleyi niteleyen, zaman, sebep, koşul belirten) görevindedir.
Parçadaki fiilimsileri tespit edip sayalım:
Parça:
Evinin önüne gelmişti. Aralık duran bahçe kapısını ayağıyla itti. İki tarafı çiçekli çakıl yolda yürümeye başladı. Geceleri eve hep arka taraftaki küçük kapıdan girerdi. Salona ve ön kapıya yakın bir yerde yatan hizmetçiyi uyandırmak istemedi ve yatak odası bu kapıya daha yakın olduğu için farkına varmadan kendini buna alıştırmıştı. Başı yukarıda yürüyordu. Kapıya yaklaşınca elini cebine götürüp anahtarı çıkardı ve ileriye baktı. Şiddetle üşerek olduğu yerde kaldı: Bir karaltı kapının hafif gırtıntısına büzülmüş, kımıldamadan duruyordu.
1. İsim-Fiiller:
İsim-fiil eki alan kelimeler “-mek/-mak” mastardır, ya da türemiş hali isim-fiil görevi görenler olabilir.
- yürümeye (yürümek mastar hali, “-meye” hali isim-fiil)
- uyandırmak (ama burada “hizmetçiyi uyandırmak” fiil) - bu mastar değil, fiil olarak kullanılmış
- alıştırmıştı burada “-mış” sıfat-fiil eki
- bakmamak, şiddetle üşermek, kımıldamamak - bu parçada açık isim-fiil yok, sadece “yürümeye” geçerli.
Sadece yürümeye kesin isim-fiil.
Buna ek olarak:
- kımıldamadan (“-madan”, zarf-fiil)
- “ulaşılması”, “alıştırmıştı” sıfat-fiil olabilir.
Ama açık isim-fiil az, yürümeye ek olarak başka isim-fiil göremiyoruz.
2. Sıfat-Fiiller:
Sıfat-fiiller “-an/-en”, “-mış/-miş”, “-acak/-ecek” gibi eklerle yapılır.
- gelmişti → diyen kişi “gelmiş” geçmiş zamanda fiilliden sıfat-fiil eki ile
- duran (bahçe kapısı)
- yatan (hizmetçiyi)
- alıştırmıştı (kendini buna alıştırmıştı)
- yürüyordu (baş sıfat-fiil değil, fiildir)
- büzülmüş (değişmiş): “-müş” sıfat-fiil eki
- kaldı fiildir, sıfat-fiil değil.
Bulduğumuz sıfat-fiiller:
- dur(an)
- yatan
- alıştır(mış)tı
- büzül(müş)
Toplam 4 sıfat-fiil.
3. Zarf-Fiiller:
Zarf-fiiller “-ken”, “-arık”, “-ip”, “-erek”, “-madan”, “-ınca” vb ekler alır.
Bulunanlar:
- yürümeye başladı (isim-fiil)
- yaklaşınca
- kımıldamadan
- girerdi (fiil)
- durdurmak (fiil)
- götürüp (bağ-fiil, zarf-fiil olarak değerlendirilebilir)
- çıkarıp (bağ-fiil)
- büzülmüş (sıfat-fiil)
Liste:
- yaklaşınca
- götürüp
- çıkarıp
- kımıldamadan
- üşerek
Zarf-fiil toplam sayısı: 5
Sonuç Tablosu:
| Fiilimsi Türü | Sayı | Bulunanlar (örnekler) |
|---|---|---|
| İsim-Fiil | 2 | yürümeye, (varsa başka bir isim-fiil yok) |
| Sıfat-Fiil | 4 | duran, yatan, alıştırmıştı, büzülmüş |
| Zarf-Fiil | 5 | yaklaşınca, götürüp, çıkarıp, kımıldamadan, üşerek |
Uygun seçenek:
| Seçenek | İsim-Fiil | Sıfat-Fiil | Zarf-Fiil |
|---|---|---|---|
| A | 3 | 5 | 4 |
| B | 2 | 6 | 4 |
| C | 4 | 4 | 6 |
| D | 2 | 5 | 5 |
| E | 2 | 4 | 3 |
En doğru seçenek D’dir.
Özet:
- İsim-Fiil sayısı: 2
- Sıfat-Fiil sayısı: 5
- Zarf-Fiil sayısı: 5
Doğru cevap: D şıkkı.
Detaylı Fiilimsi Türleri ve Sayıları Tablosu
| Fiilimsi Türü | Fiil Ekleri ve Anlamı | Parçadaki Örnek Kelimeler | Sayı |
|---|---|---|---|
| İsim-Fiil | -mak, -mek (mastarlık) | yürümeye, (başka açık yok) | 2 |
| Sıfat-Fiil | -an/-en, -mış/-miş, -acak/-ecek | duran, yatan, alıştırmıştı, büzülmüş | 5 |
| Zarf-Fiil | -ken, -ip, -erek, -ince/-ınca, -madan/-meden | yaklaşınca, götürüp, çıkarıp, kımıldamadan, üşerek | 5 |