Bu parçadaki altı çizili sözcüklerden hangisinin kökü, türü bakımından ötekilerden farklıdır?
Cevap: Soruda altı çizili beş sözcük var ve bunların kök ve tür bakımından incelenmesi isteniyor.
1. Sorunun Anlamı ve Yaklaşımı
- Sözcüklerin kökü: Sözcüğün en küçük ve anlamlı temel birimidir.
- Sözcüğün türü: İsim, sıfat, fiil, zarf gibi türüdür.
Soru, verilen altı çizili sözlerden hangisinin kök olarak ve tür olarak diğerlerinden farklı olduğunu soruyor.
2. Altı çizili sözcüklerin analizi
| Sıra | Sözcük | Cümle içindeki hali | Kök | Tür | Açıklama |
|---|---|---|---|---|---|
| I | karanlık | “… cahil ve karanlık çevremizde …” | karan | Sıfat | Kar+an+lık ekiyle türemiş; isimden sıfata dönüşmüş sıfat sözücüğü |
| II | hayıflanıyordum | “hayıflanıyordum” (fiil, şikayet etmek anlamında) | hayıflan | Fiil | Hayıflan+ıyor+dum; türemiş bir fiil |
| III | yaşında | “on dört yaşında küçük bir uşağımız vardı” | yaş | İsim | Yaş (isim) + -ında (hal eki) |
| IV | sevda | “bir sevda yuvasıydı” | sevda | İsim | Sevda, kökü aynı olan isim (aşk anlamı) |
| V | ışığın | “loş bir ışığın altında” | ışık | İsim | Işık (isim) + -ın (tamlayan eki) |
3. Analiz ve Karşılaştırma
- I - karanlık: Aslında “karanlık” sözcüğünün kökü karan değil; Türkçede “karanlık” kelimesi “karan” değil, “karan” kelimesi yoktur. “Karanlık” kelimesi kök olarak “karan” değil, “karan-” diye bir kök bulunmaz. Ancak “karanlık” kelimesi sıfat olarak isimden türemiştir. Genel kabul edilen kökü karan-, karanlık değil denilemez çünkü “karan” kök değil. Bu yüzden kök olarak tamamen farklıdır. Dilbilimsel olarak “karanlık” kelimesi sadece “karan-” diye tek bir morfeme bölünmez.
- II - hayıflanıyordum: Fiildir, kökü “hayıflan”, diğer beşinden farklıdır çünkü diğer kelimeler isim ya da sıfatken bu kelime fiil türündedir.
- III - yaşında: “yaş” isim köküdür, “-ında” hal eki vardır. Türü isimdir.
- IV - sevda: İsim türü, kökü “sevda”
- V - ışığın: “ışık” isim kökün + -ın tamlayan eki
Burada açıkça II. sözcük (hayıflanıyordum) fiil türünde olup, diğerlerinden (I, III, IV, V) tür ve kök bakımından farklıdır. Çünkü diğerleri isim ya da isimden türetilmiş sıfattır.
4. Sonuç
| Sözcük | Kökü | Türü | Diğerlerinden farklı mı? |
|---|---|---|---|
| karanlık | karan(lık) | Sıfat | Hayır |
| hayıflanıyordum | hayıflan | Fiil | Evet |
| yaşında | yaş | İsim | Hayır |
| sevda | sevda | İsim | Hayır |
| ışığın | ışık | İsim | Hayır |
Doğru cevap: B) II
Özet: Altı çizili sözcüklerden “hayıflanıyordum” (II) fiil türündedir, diğerleri isim veya sıfattır. Bu nedenle kökü ve türü bakımından diğerlerinden farklıdır.