Soruya Genel Bakış ve Çözüm
Soruda, altında çizili fiilimsilerin cümleye kattığı anlamları parantez içinde yazmamız istenmekte. Öğrencinin paylaştığı görselde örnek cümleler ve altı çizili kelimeler verilmiş durumda. Fiilimsi, bir fiilden türeyip isim gibi kullanılan ama fiil özelliğini koruyan kelimelerdir. İsim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil olarak 3 türe ayrılır. Her biri cümleye farklı bir anlam ve işlev katar.
Altı Çizili Fiilimsi Analizi
Aşağıdaki cümlelerin her birindeki fiilimsiye odaklanalım ve cümleye kattığı anlamları açıklayalım:
1. Bugüne kadar hiç yalan söylenmemiş.
- Fiilimsi Türü: Sıfat-fiil (çünkü -miş ekini almıştır ve isim sıfat olarak kullanılmıştır).
- Cümleye Katkısı: “Yalanın söylenmemiş olduğunu” belirtiyor. Yalanın niteliğini tanımlıyor.
(Olumsuz sıfat anlamı: Gerçek olduğu belirtiliyor.)
2. Çocukken bu sokakta her gün oynardık.
- Fiilimsi Türü: Bu fiilimsi değil, fiil olduğu için altı çizili olan bölgenin yanlış yorumlandığını düşünebiliriz.
3. Bu yıl şampiyon oluruz diye düşünmüştüm.
- Fiilimsi Türü: Zarf-Fiil (-tüm). Geçmişte bir eylemi düşün sonucu göster tekst de yapılan.
Sorunun Analizi ve Çözümü
Soruda, altı çizili fiilimsilerin cümleye kattığı anlamların parantez içinde yazılması isteniyor. Fiilimsi, bir fiilden türetilip isim gibi kullanılan, ancak fiil özelliğini koruyan kelimelerdir. Fiilimsi türleri isim-fiil (mastarlık), sıfat-fiil (ortak özellik belirten), zarf-fiil (eylemin niteliğini açıklayan) olarak sınıflandırılır ve her biri cümlede farklı anlam katmaktadır.
Aşağıdaki listede, görselde yer alan cümlelerdeki altı çizili fiilimsi örneklerine odaklanarak açıklamalar yapılmıştır:
Aşağıdaki Çözüm:
1. Bugüne kadar hiç yalan söylenmemiş.
- Türü: Sıfat-fiil (-miş eki almıştır).
- Cümleye Katkısı: Bu nitelik, geçmişe yönelik bir durumu tanımlar. “Yalanın bugüne kadar hiç söylenmemiş olduğunu” belirtiyor; bu, doğru bir geçmiş niteliği olduğu anlamını taşır.
(Olumsuz bir sıfat değerinde durum belirtir.)
2. Çocukken bu sokakta her gün oynardık.
- Türü: Fiilimsilik özelliği yoktur (fiil özelliği taşır, ekler bulunmaz). Bu yüzden doğru bir fiilimsi örneği olmadığını belirtebiliriz.
3. Bu yıl şampiyon oluruz diye düşünmüştüm.
- Türü: Zarf-fiil (-tüm eki geçmişteki düşünme olayı işaret eder).
- Cümleye Katkısı: Geçmiş bir düşünce veya ihtimali betimleme işlevi yüklenmiştir. “O düşüncenin gerçekleşip gerçekleşmediği” cümle bağlamında anlaşılabilir.
4. Bu konu burada kapanmış, artık susunuz.
- Türü: Sıfat-fiil (-mış eki konu hakkında net bir durum tanımlıyor).
- Cümleye Katkısı: Konunun kapanma durumunu kesin bir şekilde belirtiyor, geçmişle ilişkili bir sıfat değeri yükleniyor.
5. Bugünlerde bizim kasabaya kar yağmıştır.
- Türü: Fiil, fiilimsi özelliği yok.
6. Büyükbabam bu yıl da meyve ağaçları dikmiştir.
- Türü: Fiilimsi değil, fiil özelliği taşır.
7. Kar yağışı şiddetlenirse maç iptal edilecek.
- Türü: Zarf-fiil (-irse eki olası bir duruma dikkat çeker).
- Cümleye Katkısı: Kar yağışı “şiddetlenirse” şartına bağlı olarak maçın iptal edilmesini anlatır; ihtimal belirtiyor.
8. Orhan Veli’nin şiir kitabını okumalısınız.
- Türü: Fiilimsi değil, fiil özelliği taşır.
9. Sayfalar süren proje ödevini iki günde bitirmişsiniz.
- Türü: Fiilimsi değil, fiil özelliği taşır.
10. Süreniz dolmuştur, kalemleri bırakınız.
- Türü: Fiilimsi değil, fiil özelliğidir.
Sonuç: Görselde yer alan altı çizili kelimelerin çoğu fiilimsi türüne uygun değildir. Gerçek fiilimsi örnekleri arasında “söylenmemiş”, “düşünmüştüm”, “şiddetlenirse” öne çıkmaktadır. Fiilimsiler genellikle eylemlerin isim, sıfat ve zarf işlevlerini üstlenerek cümleye özellik kazandırmakta.
Aşağıdaki cümlelerde altı çizili ek fiillerin cümleye kattığı anlamları parantez içine yazınız.
Cevap:
Altı çizili ek fiillerin cümleye kattığı anlamları aşağıda, parantez içinde ve madde madde olarak bulabilirsiniz:
-
söylenmemişmiş
(Duyulan geçmiş zamanla olumsuzluk, başkalarından aktarılan bir bilginin bildirildiği, söylentinin belirtildiği cümle.) -
oynardık
(Şimdiki zamana göre geniş zamanın kullanıldığı, alışkanlık veya sürekliliği ifade eden ek fiil.) -
düşünmüştüm
(Yakın geçmişte gerçekleşmiş ve geçmişte kalmış bir düşünceyi, hikaye kipinde geçmiş zaman anlamı.) -
kapanmıştır
(Kesinlik ve tamamlanmışlık bildirir; işin gerçekleşip bitmiş olduğunu, sonuç anlamı verir.) -
yağmıştır
(Yine geçmişte olup bitmiş bir eylem; kesinlik ve sonuç bildiren, geçmiş zamanın hikayesi.) -
dikmiştir
(Geçmişte yapılan bir işin kesin olarak yapıldığını ve sonucun ortaya çıktığını ifade eder.) -
şiddetlenirse
(Koşul anlamı bildirir; eylemin gerçekleşmesinin başka bir şarta bağlı olduğunu gösterir.) -
okumalısınız
(Gereklilik, zorunluluk anlamı taşır; kişiye bir görev ya da gerekliliği belirtir.) -
bitirmişmiş
(Duyulan geçmiş zaman ve söylenti anlamı katar; işin başkası tarafından yapıldığı ve söylenildiği belirtilir.) -
dolmuştur
(Tamamlanma, kesinlik, olup bitmişlik ve sonuç anlamı ekler.)
Cümlelerdeki altı çizili ek fiillerin görevleri:
- -miş, -mış, -muş, -müş: Duyulan geçmiş zaman, bazen de rivayet veya söylenti bildirir.
- -dı, -di: Öğrenilen geçmiş zaman (kesin bilgi)
- -dır, -dir, -dur, -dür: Kesinlik, hüküm, bazen de genellik.
- -sa, -se: Koşul.
- -malı, -meli: Gereklilik, zorunluluk.
Her cümledeki ek fiilin hangi anlamı kattığını yukarıda parantez içinde ve kısa açıklamalarla bulabilirsin.
Başarılar dilerim!
15. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili ek fiillerin cümleye kattığı anlamları yazalım.
Aşağıda, her cümledeki altı çizili ek fiilin (veya kip ekinin) Türkçe dilbilgisinde cümleye kattığı anlam kısaca açıklanmıştır.
- “Bugüne kadar hiç yalan söylememiş.”
- Altı Çizili Kısım: söylememiş
- Yapı: söyle-(me)-miş
- Cümleye Kattığı Anlam:
• “-miş” → Duyulan/öğrenilen (rivayet) geçmiş zaman; bir kişinin bugüne kadar asla yalan söylemediğini, duyma veya öğrenme yoluyla ifade ediyor.
- “Büyükbabam bu yıl da meyve ağaçları dikmiştir.”
- Altı Çizili Kısım: dikmiştir
- Yapı: dik-miş-tir
- Cümleye Kattığı Anlam:
• “-miş” → Duyulan geçmiş zaman.
• Ek olarak “-dir” eki, resmî veya kesin yargı ifadesi verebilir.
• Genel olarak kural, resmiyet veya kesinlik bildiren bir anlatım (resmî ifade, onaylanmış gerçek gibi).
- “Kar yağışı şiddetlenirse maç iptal edilecektir.”
- Altı Çizili Kısım: iptal edilecektir
- Yapı: iptal et-(i)-lecek-tir
- Cümleye Kattığı Anlam:
• “-ecek” → Gelecek zaman.
• “-tir” eki burada yine resmiyet ve kesinlik katıyor.
• Anlam: “Maç kesin olarak iptal edilecek” → Kesin gelecek zaman ifadesi.
- “Orhan Veli’nin şiir kitabını okumalıymışsınız.”
- Altı Çizili Kısım: okumalıymışsınız
- Yapı: oku-ma-lı-(y)-mış-sınız
- Cümleye Kattığı Anlam:
• “-malı” → Gereklilik kipi (“Okumanız gerekiyor”).
• “-mış” → Rivayet / başkasından duyma.
• Birine duyulan veya söylendiği aktarılan bir gereklilik → “(Başkalarından duydum ki) okumanız gerekiyormuş.”
• Anlam: Başkası tarafından dile getirilmiş bir gereklilik.
- “Sayfalar süren proje ödevini iki günde bitirmişmiş.”
- Altı Çizili Kısım: bitirmişmiş
- Yapı: bitir-miş-miş
- Cümleye Kattığı Anlam:
• Türkçede “-miş” üstüne bir kez daha “-miş” eklenmesi → Çifte rivayet, “Bir başkasından duyduğumu, ben de yine başkasına aktarıyorum” anlamı.
• Cümledeki “bitirmişmiş” → “İki günde tamamladığını duymuşlar; ben de size anlatıyorum.”
• Anlam: Rivayetin bir başkasından duyularak tekrar aktarılması, “dedikodu” veya “baştan duyma.”
- “Süreniz dolmuştur, kalemleri bırakınız.”
- Altı Çizili Kısım: dolmuştur
- Yapı: dol-muş-tur
- Cümleye Kattığı Anlam:
• “-muş” → Duyulan/öğrenilen geçmiş zaman.
• “-tur” → Resmî, kesin bilgi veya yargı bildirir.
• Sınavlarda görebileceğiniz gibi “Süreniz dolmuştur.” ifadesi → Resmî ve kesin bir bildirim.
Answer:
Yukarıdaki cümlelerde altı çizili ek fiiller (ya da kip ekleri), Türkçede duyulan geçmiş zaman (rivayet), resmî-kesinlik bildirme (“-dir”), gelecek zaman, gereklilik (“-malı/-meli”) ve rivayetin rivayeti (“-mişmiş”) gibi anlam işlevleri taşıyarak cümlelerin anlamını güçlendirmiştir.
15. Altı çizili ek fiillerin cümleye kattığı anlamlar
-
Bugüne kadar hiç yalan söylenmemiş.
( duyulan/rapor edilen geçmiş zaman ) -
Çocukken bu sokakta her gün oyun oynardık.
( geçmişte alışkanlık; hikâye geçmiş zamanı ) -
Bu yıl şampiyon oluruz, diye düşünürüm.
( geniş zamanda tekrar/alışkanlık – genel düşünce ) -
Bu konu burada kapanmıştır, artık susunuz.
( tahminî/çıkarımsal geçmiş zaman ) -
Bugünlerde bizim kasabaya kar yağmıştır.
( tahminî/çıkarımsal geçmiş zaman ) -
Büyükanabam bu yıl da meyve ağaçları dikmiştir.
( tahminî/çıkarımsal geçmiş zaman ) -
Kar yağışı şiddetlenirse maç iptal edilecek.
( gelecek zaman ) -
Orhan Veli’nin şiir kitabını okunalı yorsunuz.
( eylemin gerçekleşmesinden beri süre geçtiğini gösterir ) -
Sayfalar süren proje ödevini iki günde bitirmişsiniz.
( duyulan/geç gelen haber kipi; şaşkınlık/çıkarımsal geçmiş zaman ) -
Süreniz dolmuştur, kalemleri bırakınız.
( tahminî/çıkarımsal geçmiş zaman )