Sorular resimde açıkça görülmektedir, bunları detaylı bir şekilde çözmek için her bir soruyu adım adım inceleyerek ilerleyeceğim. Soruların analizlerini ve çözümlerini aşağıda bulabilirsiniz:
9. Soru Çözümü
Sorunun Metni:
“Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?”
Dizeler:
Çekingen adımlarda sessiz ve ürkek
Bir gün uzaklardan bir giz gibi geldin
O büyülü şarkıları söyleyerek
Gençliğini geri getirdi ellerin
Seçenekler:
- A) Fiilden isim yapan yapım ekleri
- B) Gövdeden türemiş sözcük
- C) Hem yapım eki hem de çekim eki almış sözcükler
- D) Çekim eki
- E) Önce çekim sonra yapım eki almış sözcük
Çözüm Adımları:
-
Fiilden isim yapan yapım ekleri:
“Dizeler” içinde geçen sözcüklerde, çekim ekleri ve isimden türeyen yapım ekleri mevcuttur. Örnek: “sessiz”, fiilden türeyen bir isimdir. -
Gövdeden türemiş sözcük:
Burada gövde oluşturulan sözcükler belirgin bir şekilde bulunabilir. Örnek: “sessiz” sözcüğünde hem kök hem ek yapısı gövdeye ulaşır. -
Hem yapım eki hem çekim eki almış sözcükler:
Çekim ve yapım ekleri bir arada yer alan sözcükler var. -
Çekim eki:
Çekim ekleri, cümlelerin tamamında yer almakla birlikte net bir gramer biçiminde düzenlemiştir. Örneğin: “-i” eki ile belirtebilir. -
Önce çekim sonra yapım eki almış kelimeler:
Bu türden bir düzenleme dizeler içinde bulunmamaktadır. Dolayısıyla doğru seçenek E olacaktır.
Cevap: E
10. Soru Çözümü
Sorunun Metni:
“Numaralanmış cümleler, virgülün kullanımı amacı bakımından ilişkilendirildiğinde hangisi hatalıdır?”
Cümleler:
I. Dünyanın sadece kendi etrafında döndüğünü düşünen insanlar, aslında kibir zehrinin girdabında döndüklerinin farkında değildir.
II. Önceleri haklı olduğunu düşündüğümde karşımdaki anlayana kadar anlattım, artık hiç uğraşmayıp haklı olduğumu anlayınca susuyorum.
III. Bazı insanlar yaralandıklarını zaman kendilerini iyileştirmek zorundadır, hiç kimsenin yardımına muhtaç olmadıklarını bilirler çünkü muhtaçlık bir zincirdir.
IV. İnsan binlerce canlı içinde ego için öldüren tek varlıktır, insan dışındaki diğer canlılar, sadece doğanın gereği hayatta kalabilmek için dövüşür.
V. Zindana atılan mahkûmlar gibi titreyerek, haykırarak geri kaçmaya uğraşıyor.
Çözüm:
Virgülün kullanım hatalarını detaylı analiz ederek inceleyelim:
- I. Cümle: Doğru virgül kullanımıyla yazılmış.
- II. Cümle: Virgülden sonra bağlaç kullanımı uygundur.
- III. Cümle: Virgül kullanımı yerinde, problem yok.
- IV. Cümle: Virgül kullanımı doğru.
- V. Cümle: Virgülden sonra gereksiz bağlaç ve eklemeler uygulanmış. Bu nedenle V. Cümlede hata vardır.
Cevap: V
11. Soru Çözümü
Sorunun Metni:
“Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur?”
Parçada:
Ölçü, uyak dışı kalıplardır. Bir diğer kalıp olduğu gibi bir de iç kalıp vardır. Bugünkü galerimizi incelediğimiz zaman bulduğumuz ortak vantilatör iç kalıptır. Bu kalıp nasıl işlevle başka yapılar gibi değişir.
Çözüm:
“Ünsüz türemesi, ünlü türemesi vb.” verilen seçeneklerde bu ifadelerden eksik olanı analiz edebiliriz. Parça analiz edildiğinde ünsüz benzeşmesi görülmemektedir.
Cevap: E
12. Soru Çözümü
Sorunun Metni:
Bu parça numaralandırılmış yerlere aşağıdaki noktalama işaretlerinden hangisi sırasıyla getirilmelidir?
Cümle:
Seniha (I) avını bekleyen bir tazı gibi Naîm Efendi’nin üzerine atıldı ve karışmış kalın cildi Naîm Efendi’nin üzerine birkaç kuvvetli darbeyle indirerek şöyle dedi (II) “Büyükbaba (III) siz hayat kadar bunaltıcısınız (IV) Naîm Efendi, bir noktada kesip şakanın tonunun arkasından baktı (V) Lahive lahive, bu rüzgârcık bir hal var.”
Çözüm:
Noktalama işaretleri:
- I: Virgül
- II: İki nokta
- III: Ünlem
- IV: Virgül
- V: Nokta
Cevap: D (Virgül, iki nokta, ünlem, virgül, nokta)
Tablo ile Özet Çözüm:
| Soru No | Doğru Cevap |
|---|---|
| 9 | E |
| 10 | V |
| 11 | E |
| 12 | D |
Eğer ek yardım isterseniz, detaylı açıklamaları daha da genişletebilirim. 
@BET
Bu sorularda istenen çözümleri adım adım ele alalım. Elimizdeki fotoğrafta 9, 10, 11 ve 12. sorular görünmektedir. Her biri Türkçe’de hem sözcük yapısı/ekler hem de yazım-noktalama ve ses olayları gibi konuları kapsıyor. Aşağıda, ilgili soruların çözüm mantığını ve varsa doğru cevapları bulmak için izlenmesi gereken yöntemleri ayrıntılı biçimde inceleyeceğiz.
Table of Contents
- 9. Soru ve Çözümü
- 10. Soru ve Çözümü
- 11. Soru ve Çözümü
- 12. Soru ve Çözümü
- Özet Tablo
- Kısa Genel Özet
1. 9. Soru ve Çözümü
Soru metni (özetle):
“Çekingen adımlarda sessiz ve ürkek
Bir gün uzaklardan bir kız gibi geldin
O büyülü şarkıların söyleyerek
Gençliğini geri getirdi ellerin
Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?”
A) Fiilden isim yapan yapım ekleri
B) Gövdeden türemiş sözcük
C) Hem yapım eki hem de çekim eki almış sözcükler
D) Çekim fiili
E) Önce çekim sonra yapım eki almış sözcük
Adım Adım İnceleme
-
Fiilden isim yapan yapım ekleri (A)
- “Ürkek” sözcüğü “ürkmek” fiil kökünden “ürk”→ + “-ek” ile türemiştir. Bu, “fiilden isim yapan” bir yapım ekine örnek sayılabilir. Dolayısıyla (A) mevcuttur.
-
Gövdeden türemiş sözcük (B)
- “Büyülü” sözcüğünü ele alalım. “Büyü” (isim) + “-lü” (isimden sıfat/tümleme yapan ek). Bu doğrudan isimden türetilen bir sıfat olsa da “gövdeden türemiş” sözcük kategorisine girebilir. Dolayısıyla (B) de vardır.
-
Hem yapım eki hem de çekim eki almış sözcükler (C)
- “Gençliğini” → “genç” (sıfat/isim kökü) + “-lik” (yapım eki) → “gençlik” (isim); üstüne “-i” (3. tekil iyelik eki) → “gençliği”; en sonda “-n” (ara ses/bufffer) + “-i” (belirtme hâl eki) → “gençliğini.” Bu sözcük, önce yapım eki alıp sonra iyelik ve hâl (çekim) ekleri de aldığı için (C) gerçekleşiyor.
-
Çekim fiili (D)
- Burada kastedilen genellikle “ek fiil (imek)” ya da “-dir” vb. eklerin kullanımına bakılır. Dizelerde “geldin, getirdi, söyleyerek” gibi kip ve şahıs çekimleri mevcut ama “imek” fiilinin (idi, imiş, ise, dir) ek-fiil biçimi yoktur.
- Soru (D) “Çekim fiili” derken kimi kaynaklarca “ek-fiil” kastediliyorsa bu, mısralarda doğrudan gözükmemektedir. Yine de “gel-di-n”, “getir-di” kip şahıs ekleri fiil çekimleri olduğundan, “fiilin kip–şahıs çekimi” görülüyor. Ama tam olarak “ek-fiil” (imek) göremiyoruz. Yine de sıradan kip çekimi (geldin, getirdi) bir “fiil çekim ekine” örnektir. Burada “çekim fiili” ifadesi “ek fiil” anlamına geliyorsa yok denilebilir. Bu noktada soru kaynaklarına göre değiştiği için dikkat etmek gerek.
-
Önce çekim sonra yapım eki almış sözcük (E)
- Türkçede normalde yapım eki önce gelir, çekim ekleri sonra gelir. “Önce çekim sonra yapım” yaygın şekilde rastlanmaz. Metindeki sözcükler incelendiğinde çoğunlukla “kök + yapım eki + (varsa çekim ekleri)” biçimindedir. Dizelerde de “önce çekim eki, sonra yapım eki” alan bir sözcük görünmez.
- Dolayısıyla (E) yoktur yargısı güçlü bir olasılıktır.
Sonuç
Bu değerlendirmelerle 9. sorunun cevabı (E) “Önce çekim sonra yapım eki almış sözcük” yoktur.
2. 10. Soru ve Çözümü
Soru metninin özeti:
“1. Dünyanın sadece kendi etrafında döndüğünü düşünen insanlar, aslında kibir zehrinin girabında döndüklerinin farkında değillerdir.
2. …
3. …
4. …
5. …
…
Numaralanmış cümleler, virgülün kullanım amacı bakımından ilişkilendirildiğinde hangisi adı geçer?” (örnek bir ifade)
Bu tip soruda genellikle:
- Cümlelerdeki virgülün kullanım gerekçesi (sıralı cümleleri ayırma, eş görevli sözcükleri ayırma, ara söz vb.)
- Her bir cümlede virgülün hangi işlevde kullanıldığı
- Ardından hangi cümlelerin birbirinin kullanım amacıyla eşleştiği
sorgulanır.
Nasıl Çözülür?
- Her numaralı cümlede virgül hangi görevi üstlenmişse (örneğin ara söz ayırmak, eş görevli sözcükleri ayırmak, sıfat–tamlamayı vurgulamak vb.) not edilir.
- Ardından bu amaçlar eşleştirilerek soruda istenen “hangisi aynı sebeple virgül kullanmıştır” veya “hangisi farklı bir amaçla virgül kullanmıştır” gibi sorular cevaplanır.
İpucu: Metin içeriğine göre “kibir zehrinin girabında döndüklerinin farkında değillerdir” vb. cümlelerde virgüllerin yerleri yoksa ya da çok sınırlıysa, soru muhtemelen cümleleri genelleştirip, virgülün “özne/yüklem arasında, eş görevli kelimeler arasında, ara cümle vb.” ayrımı üzerinde duruyor olabilir.
Bu soru için muhtemel cevap, paragraf veya cümle analizi olmadan net verilemez. Ama yöntem, virgül işlevlerini tek tek inceleyip “aynı amaçlı kullanılan virgülleri” eşleştirmektir.
3. 11. Soru ve Çözümü
Soru metninin özeti:
“Ölçü, uyak dışı kalıplardır. Bir dış kalıp olduğu gibi bir de iç kalıp vardır. Bugünkü geleneğimiz incelendiğimiz zaman bulduğumuz ortak vurgular iç kalıptır…” diye devam eden parçada,
“Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur?”
A) Ünsüz türemesi
B) Ünlü türemesi
C) Ünlü daralması
D) Ünsüz değişmesi
E) Ünsüz benzeşmesi
Ses Olayları Kısa Hatırlatma
- Ünsüz türemesi: “his + etmek” → “hissetmek”, “af + etmek” → “affetmek” gibi çift ünsüz oluşumu.
- Ünlü türemesi: “kardeş + im” → “kardeşîm” (eski kullanım) gibi çok sınırlı örneklerde veya “o-a-cık” → “ocak” (dil tarihine ait) vs. Güncel metinlerde nadir görünür.
- Ünlü daralması: “etmek” → “ediyorum” derken “e → i” vb. “gitmek” → “gidiyorum”.
- Ünsüz değişmesi (yumuşaması): Kitap + ı → kitabı, ağaç + ı → ağacı, vb. Sert–yumuşak ünsüz geçişi.
- Ünsüz benzeşmesi (sertleşmesi): “et + -ti” → “etti”, “çak + -dı” → “çaktı” vb.
Parçadaki sözcükleri tek tek inceleyerek (örn. “bugünkü”, “incelendiğimiz”, “geleneğimiz”, “söyledikleri”, “yaşamak”, “duyulan” vb.) bakılır. Genellikle “incelendiğimiz” gibi yapılarda “n → nd” vurgusu, “g” → “ğ” yumuşaması, “-dir, -tir” eklerinde sertleşme vs. aranır. Yazıdaki örneklerde “ünsüz türemesi veya ünlü türemesi” çoğunlukla ortaya çıkmaz. Çoğu zaman böyle sorularda “üyelik = ünlü daralması” (“yapıyor” → “yapıyo” şeklinde yazımdan gelebilir) pek metinde görülmezse “C) Ünlü daralması yoktur” diyebiliriz. Ama tam cümleleri harf harf çözmek gerekir.
Büyük olasılık: Sorularda en sık “ünlü türemesi” ve “ünsüz türemesi”nın metinde bulunmaması muhtemeldir. Muhtemelen bunlardan biri “yoktur” cevabıdır. Kaynak çözümlerde genelde “Ünlü türemesi / ünsüz türemesi metinde yoktur.”
4. 12. Soru ve Çözümü
Soru metninin özeti:
“Seniha (I) avını bekleyen bir tazı gibi Naim Efendi’nin üzerine atıldı ve karmaşık kalın ciltli kitabın üstüne birkaç kuvvetli darbe indirerek şöyle dedi (II) ‘Büyükbaba (III) siz hayat kadar bunaltıcısınız (IV) Nâim Efendi, biri geldiğinde şapka torununun arkasından bakın’ (V) ‘Lâhive lâhive, bu ruza acayip bir hâl var!’
Bu parçada numaralanmış yerlere aşağıdaki noktalama işaretlerinden hangisi sırasıyla getirilmelidir?
Nasıl Çözülür?
- Cümleyi önce normal akış halinde okuyup nerelerde virgül, nerede iki nokta, nerede tırnak, nerede kesme işareti vb. gerektiğini belirlemek gerekir.
- Diyalog veya alıntı cümlelerinin başına–sonuna tırnak işareti ya da konuşma çizgisi konabilir.
- Ünlem, soru işareti vs. cümlenin anlamına göre seçilir.
- Parantez, kesme, nokta vb. ekseninde sıralama yapılır.
Örneğin:
- (I) sonrasında genelde virgül veya kısa bir duraklama olabilir.
- (II) iki nokta (
ya da virgül (,) alıntı veya konuşma devreye gireceği için gelebilir. - (III) virgül veya kısa çizgi olabilir.
- (V) cümlenin sonunda ünlem “!” vs.
Yapılan resmi cevap anahtarında genellikle “(I) virgül, (II) iki nokta, (III) virgül, (IV) virgül, (V) ünlem” gibi bir sıralama çıkabilir.
Elinizdeki yayında verilen şıklara göre en mantıklı dizilim seçilecektir.
5. Özet Tablo
| Soru No | Konu | Çözüm Özeti / İpucu | Muhtemel Cevap |
|---|---|---|---|
| 9 | Yapım-çekim ekleri, sözcük yapısı | Fiilden isim yapan ek (ürkmek→ürkek), gövdeden türeme; “gençliğini” örneği (yapım+çekim) var. Aranan “yok” = E | (E) Önce çekim sonra yapım eki yok |
| 10 | Virgülün kullanım amaçları | Num. cümlelerin virgül işlevlerini kıyasla; hangi cümle aynı/d farklı işlevde kullanır. Metin okunmalı. | Metnin içeriğine göre değişir |
| 11 | Ses olayları (ünsüz değişimi, benzeşme vb.) | Metindeki sözcüklerde hangi ses olayları var/yok incelenir; genelde “Ünlü türemesi” ya da “Ünsüz türemesi” yok | Kaynağa göre “Ünlü türemesi yoktur” vb. |
| 12 | Noktalama sırası (konuşma, aktarma, ünlem) | Cümlenin akışına göre (,) (:)(!) vb. yerleştirilir. Sıralama şıklardan seçilir. | Örn. (,) - ( - (,) - (,) - (!) |
6. Kısa Genel Özet
• 9. Soru: Dizelerde “fiilden isim yapan ek”, “gövdeden türemiş sözcük”, “hem yapım hem çekim eki almış sözcük” gibi unsurlardan en bulunmayan “(E) Önce çekim sonra yapım eki almış sözcük”tür. Cevap (E).
• 10. Soru: Virgül kullanımıyla ilgili bir paragraf eşleştirme sorusu; her cümlenin virgül kullanım amacını bularak eşleştirme yapılır. Metin tam incelenmeden net şık verilemez.
• 11. Soru: Ses olayları sorusu; büyük ihtimalle “ünlü türemesi” veya “ünsüz türemesi” metinde yoktur. Soru metni tam analiz edildiğinde netleşir.
• 12. Soru: Noktalama sırası sorusu; konuşma/alıntı cümlelerine göre (virgül, iki nokta, tırnak, ünlem vb.) uygun şık seçilir.
Başarılar dilerim, umarım bu açıklamalar soruları çözerken rehberlik eder. Her bir sorunun net cevabı yayınlandığında, özellikle 10, 11 ve 12. sorularda kesin cevaplar soru metnindeki cümleleri tek tek inceleyerek belirlenmelidir.
Bu konuşmanın konusu: Neyse
Soru (Resimdeki Test Soruları):
Resimde 9., 10., 11. ve 12. sorular görünmektedir. Bu sorular, Türkçe dilbilgisi ve noktalama konularını kapsayan, sözcükte yapı (yapım çekim ekleri), virgülün kullanım amaçları ve noktalama işaretleri gibi konuları içermektedir. Aşağıda her soruyu ayrıntılı biçimde ele alacak, çözüm mantıklarını açıklayacak ve adım adım işlenecek yolu göstereceğiz.
İçindekiler
- 9. Soru: Sözcükte Yapı Analizi
- 10. Soru: Virgülün Kullanım Amaçları
- 11. Soru: Ses Olayları (Ünlü ve Ünsüz Değişimleri)
- 12. Soru: Noktalama İşaretleri
- Örnek Çözüm Tablosu
- Genel Değerlendirme ve Özet
1. 9. Soru: Sözcükte Yapı Analizi
Soru metni (şiir dizeleri) şu şekilde verilmektedir:
“Çekingen adımlarda sessiz ve ürkek
Bir gün uzaklardan bir kız gibi geldin
O büyülü şarkıların söyleyerek
Gençliğini geri getirdi ellerin
Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisi yoktur?
A) Fiilden isim yapım eki almış sözcük
B) Gövdeden türemiş sözcük
C) Hem yapım eki hem çekim eki almış sözcükler
D) Çekim fiili
E) Önce çekim sonra yapım eki almış sözcük”
1.1 Dizelerdeki Sözcük Analizi
- “Çekingen”
- Kökeni “çekin-” (fiil) olup “-gen” ekiyle sıfat veya isim soylu bir türev oluşturur. Dolayısıyla fiilden isim (ya da sıfat) yapım eki vardır.
- “sessiz”
- “ses” (isim) + “-siz” (yapım eki) → isimden sıfat türetme. Dolayısıyla burada yapım eki kullanılarak bir sıfat oluşturulur. Bu da bir “gövde” olmaksızın doğrudan isimden türemiştir.
- “sessiz ve ürkek”
- “ürkek”, “ürk-” fiil kökünden “-ek” yapım ekiyle sıfat türemiştir. Yine fiilden isim yapım eki örneğidir.
- “gençliğini”
- “genç” (sıfat/isim) + “-lik” (yapım eki) → “gençlik” (isim). Ardından “-i” (iyelik eki) + “-ni” (belirtme durumu eki) → hem yapım hem de çekim eki almıştır.
- “söyleyerek”
- “söyle-” fiil köküne “-yerek” zarf-fiil eki eklenmiş (bir çekim eki). Bu “zarf-fiil”dir; ancak “çekim fiili” (ek fiil) dediğimiz “-idi, -imiş, -ise, -dir” gibi yapılar gözlemlenmemektedir.
- “geldin”, “getirdi” vb. fiillerde zaman kipi ve kişi ekleri vardır; ancak bunlar ek fiil (idi, imiş, ise, -dir) şeklinde görülmez. Zaman kipi veya kişi eki olduğu için “çekim fiili” ifadesi genellikle “ek fiil” kullanımını (idi, imiş, ise, -dir) hedefler. Metinde ek fiile rastlanmamıştır.
1.2 Seçeneklerin Kontrolü
A) Fiilden isim yapım eki almış sözcük => Var (“çekingen”, “ürkek”).
B) Gövdeden türemiş sözcük => Gövdeden türemiş sözcük, önce bir yapım eki almış gövde üstüne tekrar bir yapım eki eklenerek oluşan sözcüğü anlatır. Metinde doğrudan iki aşamalı türetilmiş (örneğin “yaşlılık” gibi) bir sözcük görülmemektedir. Ancak “gövdeden türeyen” ifadesi bazen farklı yorumlanabilse de şiirde bu tip açık bir örnek yok denecek kadar zayıftır. Yine de kesin karar için diğer maddelere de bakmak gerekir.
C) Hem yapım eki hem çekim eki almış sözcükler => “gençliğini” örneği kesinlikle var.
D) Çekim fiili (ek fiil) => “idi, imiş, ise, -dir” vb. yoktur. Ama bazı müfredata göre “çekim fiili” ifadesi, fiillere eklenen kip/kişi eklerini de kapsayabilir. Genellikle soru “ek fiil” anlamında kullanır. Bu noktada biraz terminoloji karışıklığı olabilse de çoğunlukla “çekim fiili” ifadesi “ek fiil”i kasteder. Şiirde “idi, ise, imiş, -dir” gibi ek fiil içerikli kullanım yoktur.
E) Önce çekim sonra yapım eki almış sözcük => Türkçede genellikle önce yapım eki, sonra çekim eki gelir. Metinde “gençliğini” sözcüğünde önce “-lik” yapım eki sonra “-i”, “-ni” çekim ekleri gelmiştir. “Önce çekim, sonra yapım” sıralaması yoktur.
Bu analiz sonucunda, bu şiir dizelerinde “Önce çekim, sonra yapım eki almış sözcük” (E) yoktur.
2. 10. Soru: Virgülün Kullanım Amaçları
Soruda 5 cümle numaralanmış ve bunların içerisinde virgülün kullanım yeri/amacı sorgulanmaktadır. Metin özetle şu cümlelerden oluşuyor:
- “Dünyanın sadece kendi etrafında döndüğünü düşünen insanların, aslında kibir zehrinin girdabında döndüklerinin farkında değillerdir.”
- “Önceleri haklı olduğumu düşündüğümde karşımdaki anlayana kadar anlatırdım, artık hiç uğraşmayıp haklı olduğumu anladığım an susuyorum.”
- “Bazı insanlar yaralandıklarını zaman kendilerini iyileştirmek zorundadır, hiçbir kimsenin yardımına muhtaç olmadıklarını bilirler çünkü muhtaçlık bir zincirdir.”
- “İnsan binlerce canlı içinde ego için öldüren tek varlıktır, insan dışındaki diğer canlılar, sadece doğalın gereği hayatta kalabilmek için öldürür.”
- “Zindana atılan mahkûmlar gibi titreyerek, haykırarak geri kaçmaya uğraşıyordur.”
2.1 Virgül Kullanım Amaçlarının İncelenmesi
- Cümle 1 (I): Özne (“Dünyanın sadece kendi etrafında döndüğünü düşünen insanlar”) ile yüklem (“farkında değillerdir”) arasına açıklayıcı bir ek bilgi (“aslında kibir zehrinin girdabında döndüklerinin”) sıkıştırılmış ve virgülle ayrılmıştır. Bu, ara açıklama/ek bilgi kullanımına örnek olabilir.
- Cümle 2 (II): İki temel cümle sıralı biçimde virgülle ayrılmıştır (“… anlatırdım, artık hiç uğraşmayıp…” şeklinde). Bu, sıralı cümleleri ayırma amaçlı virgül.
- Cümle 3 (III): Yine sıralı cümle kullanımı söz konusu (“… zorundadır, hiçbir kimsenin yardımına muhtaç…”). Virgül burada da sıralı cümleleri ayırıyor.
- Cümle 4 (IV): “… tek varlıktır, insan dışındaki diğer canlılar, sadece doğalın gereği…” şeklinde birden fazla virgül var: Biri sıralı cümle ayırmada (“… varlıktır, insan …”), diğeri “insan dışındaki diğer canlılar” ifadesinden sonra yine açıklama veya ikinci bir cümleyi ayırma amacıyla kullanılıyor.
- Cümle 5 (V): “Zindana atılan mahkûmlar gibi titreyerek, haykırarak geri kaçmaya…” Burada virgül eş görevli sözcükleri (ya da eş görevli zarf-fiilleri: “titreyerek, haykırarak”) ayırma amacıyla kullanılmıştır.
Yukarıdaki farklı kullanım örneklerinden anlaşılacağı üzere, cümlelerin bir kısmında virgül sıralı cümleleri ayırmak için, bir kısmında ara açıklamayı belirtmek için, son cümlede ise eş görevli unsurları ayırmak (örneğin iki zarf-fiil) için kullanılmıştır.
Sınav sorusu muhtemelen “Bu cümleler, virgülün kullanım amacı bakımından eşleştirildiğinde hangisi birlikte değerlendirilmelidir?” ya da “Hangisinde virgül farklı amaçla kullanılmıştır?” gibi bir formatta olabilir. Tipik olarak:
- (II), (III), (IV) → sıralı cümle.
- (I) → ek açıklama, ara cümle/özne-yüklem ayrılması.
- (V) → eş görevli zarf-fiil eklerini ayırma.
Dolayısıyla (V)’de virgülün kullanım amacı diğerlerinden ayrı olabilir veya (I) de daha farklı bir kullanım örneği olabilir. Sınavın özgün şıklarına göre cevap değişebilir ancak en sık görülen ayrım, (V)’in “eş görevli ögeleri ayırma” ile diğerlerinin “sıralı cümle/yan cümleciği ayırma” şeklinde olmasıdır.
3. 11. Soru: Ses Olayları (Ünlü ve Ünsüz Değişimleri)
Metin, “Ölçü, uyak dışı kalıplardır. Bir dış kalıp olduğu gibi bir de iç kalıp vardır…” şeklinde devam eden cümleleri içeriyor ancak tam hâli soruda kısmen okunuyor. Soru “Bu parçada aşağıdakilerden hangisi yoktur?” diye soruyor ve seçeneklerde şu ses olayları var:
A) Ünsüz türemesi
B) Ünlü türemesi
C) Ünlü daralması
D) Ünsüz değişmesi
E) Ünsüz benzeşmesi
3.1 Ses Olaylarını Kısaca Anımsama
- Ünsüz Türemesi: “affetmek” (af + et → affet), “his + etmek → hissetmek” gibi bir ünsüzün ortaya çıktığı örnekler.
- Ünlü Türemesi: “korku” → “korkulu” gibi yapılarda yeni bir ünlü oluşmaz ama “Pazartesi” → “Pazartesileri” vb. yerlerde veya “annesinin” (ana + s + ı??). Nadir görülür.
- Ünlü Daralması: Söyle- → söylerken → söylerken (e → i) vs. “De-” fiilinde “diyor” (de + yor) → “diyor”, “ye-” → “yiyor” (e → i).
- Ünsüz Değişmesi(Yumuşama): “kitap” → “kitabı” (p → b), “ağaç” → “ağacı” (ç → c).
- Ünsüz Benzeşmesi(Sertleşme): “d ç k f h p s ş” gibi sert ünsüzlerden önce ya da sonra bir yumuşak ünsüzün sertleşmesi: “kaçtı” (ç → ç yine), “etüt + de” → “etütte” (d → t) gibi.
Metindeki örnekler net görülmediğinden tipik sınav mantığına göre, “Ünlü türemesi” en az rastlanan olaydır ve pek çok paragrafta özgül örnek göremeyiz. Genellikle “bu parçada ünlü türemesi yoktur” tarzı bir cevap çıkar. Çoğu zaman “ünlü daralması”, “ünsüz yumuşaması” veya “ünsüz benzeşmesi” gibi durumlar çeşitli kelimelerde bulunur. Nitekim sorunun cevabı da büyük olasılıkla “Ünlü türemesi yoktur.” (B) şeklindedir.
4. 12. Soru: Noktalama İşaretleri
Metinde numaralanmış beş nokta (I), (II), (III), (IV), (V) vardır ve hangi noktalama işaretlerinin geleceği sorulur. Parça özetle:
“Seniha (I) avını bekleyen bir tazı gibi Nâim Efendi’nin üzerine atıldı ve karmaşık kalın ciltli kitabın üstüne birkaç kuvvetli darbe indirerek şöyle dedi (II) “Büyükbaba (III) siz hayat kadar bunaltıcısınız (IV) Nâim Efendi, birdenbire kesik şapkasını torununun arkasından bakıp (V) dedim ki: ‘Lâhve lâhve, bu ruza acayip bir hal var!’”
4.1 Noktalama Kuralları
- (I) muhtemelen virgül (,). Çünkü “Seniha, avını bekleyen bir tazı gibi…” şeklinde özneden sonra veya hitap sonrası virgül gelebilir.
- (II) çoğunlukla “şöyle dedi” ifadesinden sonra iki nokta ( gelir, akabinde tırnak açılır.
- (III) “Büyükbaba,” ya da “Büyükbaba!” diye seslenme olabilir. Genelde virgül kullanılır: “Büyükbaba, siz hayat…”
- (IV) “…bunaltıcısınız, Nâim Efendi,” şeklinde bir seslenme ifadesi olabilir. Burada da virgül söz konusu olabilir.
- (V) Genellikle “dedim ki:” → ki’den sonra iki nokta (. İç konuşma ya da alıntı yapıldığında “dedim ki: ‘…’” şekline sık rastlanır.
Bu nedenle tipik bir sıralama şu olur:
(I) ,
(II) :
(III) ,
(IV) ,
(V) :
Sınavın şıkları genellikle “(, : , , :)” gibi sıralamalarla verilir. Büyük olasılıkla doğru cevap bu düzendedir.
5. Örnek Çözüm Tablosu
Aşağıdaki tabloda her soruya ilişkin özet bir bakış sunulmuştur:
| Soru No | Konusu | Kısa Çözüm Özeti | Olası Cevap |
|---|---|---|---|
| 9 | Sözcükte yapı (yapım-çekim ekleri) | “Şiirde hangi yapı unsuru yoktur?” İnceleme sonucunda “Önce çekim, sonra yapım eki” yok |
E |
| 10 | Virgülün kullanım amacı | Metindeki 5 cümlenin virgül işlevlerini karşılaştırma (I) ek bilgi, (II)-(III)-(IV) sıralı cümle, (V) eş görev |
Sınavın şıklarına göre değişebilir |
| 11 | Ses olayları (ünlü-ünsüz) | Genelde “ünlü türemesi” en az rastlanan. Parçada yok kabul edilir | B (Ünlü türemesi yoktur) |
| 12 | Noktalama işaretleri (parantezli boşluklar) | (I) virgül, (II) iki nokta, (III) virgül, (IV) virgül, (V) iki nokta | Genelde “(, : , , :)” |
6. Genel Değerlendirme ve Özet
Bu dört soru, Türkçe dilbilgisinin farklı alanlarını kapsamaktadır:
- Sözcükte Yapı (yapım ekleri, çekim ekleri) – 9. soruda, dizede yer alan kelimelerin ek alma sırası ve türü incelenmiştir. Türkçede çoğunlukla önce yapım eki, sonra çekim eki gelir. Soruda aranılan yokluk da “Önce çekim, sonra yapım eki” dir.
- Virgülün Kullanım Amaçları – 10. soruda cümle içinde virgülün hangi görevlerle kullanıldığına bakılır: sıralı cümle, ara cümle/ek bilgi, eş görevli sözcükler vb.
- Ses Olayları – 11. soruda ünlü daralması, ünsüz yumuşaması, ünsüz benzeşmesi gibi olaylar Türkçede sık görülür. “Ünlü türemesi” ise daha nadir bir durumdur; parçada olmadığı sonucu çıkar.
- Noktalama İşaretleri – 12. soruda özellikle “dedi, dedi ki, konuşma cümlesi başlatma” vb. durumlarda sık görülen iki nokta ( ve seslenme için virgül (,) kullanımı gündeme gelir.
Özetle:
-
- sorunun cevabı büyük olasılıkla E’dir (Önce çekim, sonra yapım eki almış sözcük yok).
-
- soruda virgülün kullanım amaçları detaylıca incelenmeli; soru formatına göre “farklı kullanım” ya da “aynı kullanım” arayışı bulunabilir.
-
- sorunun cevabı çoğunlukla “Ünlü türemesi yoktur.” (B) şeklindedir.
-
- soruda noktalamalar büyük ihtimalle “(, : , , :)” kalıbındadır. Şıklarda bu dizilim genellikle A seçeneği vb. olabilir.
Bu tür Türkçe soruları çözerken, her seçenekte istenen ek veya ses olayı metinde tek tek aranmalı, örnek bulunmuyorsa “yoktur” sonucuna ulaşılmalıdır. Noktalama ve virgül sorularında da cümlelerin hangi amacı güttüğü (eş görev, sıralı cümle, ara söz, seslenme vb.) sistematik biçimde analiz edilmelidir.