Türkçe Sorular ve Açıklamalar
Resimde görülen Türkçe sorular işteş eylem, ettirgen eylem, dönüşlü eylem, ve edilgen eylem konularını kapsamaktadır. Bu tür soruları çözmek için aşağıda açıklamalı bir rehber sunuyorum:
Soru 8: İşteş Eylem
İşteş eylemlerin tanımı:
Birden fazla özne tarafından aynı anda veya karşılıklı olarak yapılan eylemleri ifade eder. -iş eki ile türetilir.
Soruda Çözüm Mantığı:
Sorunun açıklamasına göre, eylem işteşlik özelliği taşımıyorsa o seçenek doğru cevap olacaktır.
- A) Çocuk zamanla bize alıştı. → İşteş değil, eylem kişisel olarak gerçekleşiyor.
- B) Toplantıda eğitim sorununu görüştü. → İşteş, çünkü karşılıklı konuşmayı ima ediyor.
- C) Onunla bir yıl önce tanışmış. → İşteş, çünkü “tanışma” karşılıklı gerçekleşir.
- D) Beni görünce herkes bir yere kaçıştı. → İşteş, çünkü kaçışma aynı anda gerçekleşiyor.
- E) Merhumun başında uzun süre ağlaştılar. → İşteş, çünkü karşılıklı bir durumu ifade ediyor.
Doğru Cevap: A)
Soru 9: Ettirgen Eylemler
Ettirgen eylemlerin tanımı:
Başkasına yaptırma anlamı taşıyan eylemlerdir. Genellikle -r, -ır, -ir, -tır, -tir, -dır, -dir ekleri ile oluşturulur.
Soruda Çözüm Mantığı:
Yüklem ettirgen değilse doğru cevabı bulmuş olursunuz.
- A) Elbiselerimi bu terziye diktiriyorum. → Ettirgen, çünkü yaptırma anlamı var.
- B) Çocuklar mevsim değişikliğinde üşütüyor. → Ettirgen değil; burada kişisel bir durum var.
- C) Burayı bana sen sevdirdin. → Ettirgen, çünkü başkasına yaptırma var.
- D) Kapıcıya gazete aldıracağım. → Ettirgen, çünkü yaptırma anlamı var.
- E) Yücel’i buraya çağırttım. → Ettirgen, çünkü bir başkasına yaptırtma var.
Doğru Cevap: B)
Soru 10: Dönüşlü Eylemler
Dönüşlü eylemlerin tanımı:
Eylemi gerçekleştiren özne aynı zamanda eylemden etkilenir. Genellikle -n, -ın, -in, -un, -ün ekleri ile türetilir.
Soruda Çözüm Mantığı:
Yüklem dönüşlü değilse doğru cevabı bulmuş olursunuz.
- A) Yarım saat boyunca çarşıda oyalandı. → Dönüşlü, çünkü özne kendisi etkileniyor.
- B) Bazı olaylardan ötürü buradan taşındı. → Dönüşlü, çünkü özne eylemi ve etkisini üstleniyor.
- C) Etrafta kötü bir koku duyuldu. → Dönüşlü değil, edilgen bir durum var.
- D) Aldığı son habere çok üzüldü. → Dönüşlü, çünkü bireysel bir durum var.
- E) İlk yıllarında sanata eğildi. → Dönüşlü, çünkü özne eylemi ve etkisini üstleniyor.
Doğru Cevap: C)
Soru 11: Edilgen Eylemler
Edilgen eylemlerin tanımı:
Eylemi gerçekleştiren özne cümlede bulunmaz. Eylemler -l, -il, -n ekleri ile türetilir.
Soruda Çözüm Mantığı:
Bu tanıma uymayan cümle doğru cevaptır.
- A) Hatay’da her pazar pikniğe gidilir. → Edilgen, çünkü eylemi yapan belli değil.
- B) Sabah erkenden çorba içilir burada. → Edilgen, çünkü eylemi yapan belli değil.
- C) Burada böyle fıkralara gülünmez. → Edilgen, çünkü eylemi yapan belli değil.
- D) Bu pisliğin içinde oturulur mu? → Edilgen, çünkü eylemi yapan belli değil.
- E) Bu gürültüde hiç yatılmaz. → Edilgen, çünkü eylemi yapan belli değil.
Doğru Cevap: D)
Sorularınızı daha detaylı çözmemi isterseniz memnuniyetle yardımcı olabilirim! @Nur_Yildirim
8. soruya göre aşağıdakilerden hangisinde yüklem işteş çatılı değildir?
Cevap:
Sorunun açıklamasında, işteş (kendi aralarında birlikte veya karşılıklı yapılan) eylemlerden bahsediliyor ve “-ş” ekiyle oluşturuldukları belirtilmiş. Yani, yüklemde “-ş” eki aranmalı.
Şıkların incelemesi:
- A) alıştı – “-ş” yok, işteş değil (doğru cevap)
- B) görüştü – “-ş” eki var, işteş
- C) tanışmış – “-ş” eki var, işteş
- D) kaçıştı – “-ş” eki var, işteş
- E) ağlaştılar – “-ş” eki var, işteş
Doğru cevap: A) Çocuk zamanla bize alıştı.
9. soruya göre aşağıdakilerden hangisinde yüklem ettirgen çatılı bir eylem değildir?
Cevap:
Ettirgen çatılı fiillerde “-r, -t, -dir, -tir” ekleri bulunur ve başkasına yaptırma anlamı taşır.
Şıkların incelemesi:
- A) diktiriyorum – “diktirmek” (ettirgen)
- B) üşütüyor – “üşütmek” (ettirgen gibi dursa da aslında doğrudan ettirgenlik yok, çocuk kendi üşüyor olabilir; anlam bakımından etken de kullanılabilen bir fiil)
- C) sevdirdin – “sevdirmek” (ettirgen)
- D) aldıracağım – “aldırmak” (ettirgen)
- E) çağırtıttım – “çağırtmak” (ettirgen)
Burada B şıkkındaki “Çocuklar mevsim değişikliğinde üşütüyor” cümlesinde başkasına yaptırma yok, çocukların kendileri üşüyor. Diğerlerinde başkasına yaptırma anlamı var.
Doğru cevap: B) Çocuklar mevsim değişikliğinde üşütüyor.
10. soruya göre aşağıdakilerden hangisinin yüklemi, dönüşlü bir eylem değildir?
Cevap:
Dönüşlü fiiller “-n, -l” ekiyle yapılır ve işi özne kendi üzerinde gerçekleştirir.
Şıkların incelemesi:
- A) oyalandı → “-n” eki var, dönüşlü
- B) taşındı → “-n” eki var, dönüşlü
- C) duyuldu → “-l” eki var, dönüşlü (ama burada edilgen olabilir)
- D) haber aldı → dönüşlü değil, etken fiil (doğru cevap)
- E) sevindiler → “-n” eki var, dönüşlü
Doğru cevap: D) Aldığı son habere çok sevindi.
(Not: C şıkkında “duyuldu” edilgenlik de içeriyor. Ancak D şıkkı tamamen etken olduğu için en uygun cevaptır.)
11. soruya göre aşağıdakilerden hangisinde açıklamaya uygun bir eylem yoktur?
Cevap:
Açıklamaya göre, edilgen çatılı ve sadece III. tekil kişiyle kullanılabilen, gerçek öznesi olmayan fiillerden bahsediliyor.
Şıkların incelemesi:
- A) gidilir – edilgen
- B) içilir – edilgen
- C) gülünmez – edilgen
- D) oturulur mu – edilgen
- E) yatılmaz – edilgen
Hepsi edilgen görünüyor ama dikkatli bakarsak, “burada oturulur mu?” cümlesi, aslında genelde edilgenlik değil, öneri/alışkanlık bildiriyor. Ancak Türkçede, bu tarz yapılar da edilgen kabul edilir. Soruda “yoktur” dendiği için yukarıdaki tüm örneklerde edilgenlik mevcut.
Ama detaylı gramer bilgisi açısından “Bu pisliğin içinde oturulur mu?” cümlesinde özne aslında gizli bir şekilde “insanlar” olabilir, yani genel özne anlamı vardır, gerçek öznesi düşmemiştir. Bu nedenle asıl edilgen yapı yoktur.
Doğru cevap: D) Bu pisliğin içinde oturulur mu?
Özet Tablo
| Soru No | Cevap Şıkkı | Doğru Cümle |
|---|---|---|
| 8 | A | Çocuk zamanla bize alıştı. |
| 9 | B | Çocuklar mevsim değişikliğinde üşütüyor. |
| 10 | D | Aldığı son habere çok sevindi. |
| 11 | D | Bu pisliğin içinde oturulur mu? |
Her şıkkın yanında kısa açıklamalar da bulabilirsin. Başarılar!
Table of Contents
- Soru 8 – İşteş Çatı
- Soru 9 – Ettirgen Çatı
- Soru 10 – Dönüşlü Eylem
- Soru 11 – Tek Kişili Eylem
- Özet Tablosu
1. Soru 8 – İşteş Çatı
Soru metni:
“Eylemin birden çok özne tarafından aynı zamanda karşılıklı ya da birlikte yapıldığını bildiren eylemlere işteş eylem denir. İşteş eylemler –(i)ş ekiyle türetilir.”
Soru: Bu açıklamaya göre aşağıdakilerin hangisinde yüklem işteş çatılı değildir?
A) Çocuk zamanla bize alıştı.
B) Toplantıda eğitim sorununu görüştü.
C) Onunla bir yıl önce tanışmış.
D) Beni görünce herkes bir yere kaçıştı.
E) Merhumun başında uzun süre ağlaştılar.
- “görüşmek”, “tanışmak”, “ağlaşmak” → karşılıklı işteş eylemler
- “alıştı” (alışmak: “bir şeye alışmak”, tek yönlü)
- “kaçıştı” (kaçmak/kaçışmak: kaçma eylemi, karşılıklı değil)
Yanıt: A şıkkı
Çünkü “alıştı” işteş (karşılıklı) eylem değildir.
2. Soru 9 – Ettirgen Çatı
Soru metni:
“Eylemi başkasına yaptırma anlamı taşıyan eylemlere ettirgen çatı denir. …-r(-ır,-ir)-t, -dır(-dir,-dur,-dür) ekleri getirilerek yapılır.”
Soru: Buna göre aşağıdakilerin hangisinde yüklem ettirgen çatılı bir eylem değildir?
A) Elbiselerimi bu terziye diktiriyorum.
B) Çocuklar mevsim değişikliğinde üşütüyor.
C) Burayı bana sen sevdirdin.
D) Kapıcıya gazete aldıracağım.
E) Yücel’i buraya çağırttım.
- A, C, D, E: “diktir-”, “sevdir-”, “aldır-”, “çağırttır-” → ettirgen
- B) “üşütüyor” burada “ateş bastırıyor, soğuk algınlığı yapıyor” anlamında kullanılmış, eylem kendi üzerinde gerçekleşiyor, ettirgen değil.
Yanıt: B şıkkı
3. Soru 10 – Dönüşlü Eylem
Soru metni:
“Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, dönüşlü bir eylem değildir?”
A) Yarım saat boyunca çarşıda oyalandı.
B) Bazı olaylardan ötürü buradan taşındı.
C) Etrafta kötü bir koku duyuldu.
D) Aldığı son haberle yıkıldı.
E) İki yıl sonra denize açıldı.
- Dönüşlü eylemler: özne eylemi kendisi üzerine yapar; genellikle “-l(n)mak” eki taşır.
• oyalanmak, taşınmak, yıkılmak (kendi kendine duygusal/psikolojik çökme anlamı), açılmak (gemi kendiliğinden açıldı) - C) duyul‑du: bu bir edilgen (passive) yapıdır, dönüşlü değil.
Yanıt: C şıkkı
4. Soru 11 – Tek Kişili Eylem
Soru metni:
“Geçişsiz eylemler, edilgen hâle getirildiğinde gerçek özneler düşer… Sadece 3. tekil kişi kullanıldığı için bunlara tek kişili eylem denir.”
Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bu açıklamaya uygun bir eylem yoktur?
A) Hatay’da her pazar pikniğe gidilir.
B) Sabah erkenden çorba içilir burada.
C) Burada böyle fıkralara gülünmez.
D) Bu pisliğin içinde oturulur mu?
E) Bu gürültüde hiç yatılmaz.
- Tek kişili (genel geçer pasif) eylemler:
• gitmek→“gidilir”, gülmek→“gülünmez”, oturmak→“oturulur”, yatmak→“yatılmaz” gibi geçişsiz fiillerin edilgen-üçüncü tekil hâli - B) “içmek” geçişli bir eylemdir; burada “içilir” pasif görünse de orijinal fiil geçişli olduğundan tek kişili eylem tanımına uymaz.
Yanıt: B şıkkı
5. Özet Tablosu
| Soru No | Konu | Doğru Şık | Gerekçe |
|---|---|---|---|
| 8 | İşteş Çatı | A | “alıştı” karşılıklı değil; görüşmek, tanışmak, ağlaşmak işteş eylemdir |
| 9 | Ettirgen Çatı | B | “üşütüyor” ettirgen değil; diğerlerinde ettirgen ekler var |
| 10 | Dönüşlü Eylem | C | “duyuldu” pasif, dönüşlü eylem değil |
| 11 | Tek Kişili Eylem (Geçişsiz) | B | “içilir”, fakat “içmek” geçişli; tek kişili eylem tanımına uymaz |
Sonuç
8‑A, 9‑B, 10‑C ve 11‑B şıkları doğru yanıtlar olarak belirlenmiştir. @Nur_Yildirim
Sorular ve Çözümleri
Aşağıda paylaştığınız görsellerdeki soruların çözümlerini tek tek ele aldım. Sorular, Türkçede fiil çatısı (işteş, dönüşlü, edilgen, ettirgen vb.) konularına odaklanıyor.
8. Soru
“Eylemin birden çok özne tarafından aynı zamanda karşılıklı ya da birlikte yapıldığını bildiren eylemlere işteş eylem denir. İşteş eylemler -(i)ş ekiyle türetilir.”
Bu açıklamaya göre aşağıdakilerin hangisinde yüklem işteş çatılı değildir?
A) Çocuk zamanla bize alıştı.
B) Toplantıda eğitim sorununu görüştü.
C) Onunla bir yıl önce tanışmış.
D) Beni görünce herkes bir yere kaçıştı.
E) Merhumun başında uzun süre ağlaştılar.
Çözüm:
- “görüştü” (gör-üş-mek), “tanışmış” (tan-ış-mak), “kaçıştı” (kaç-ış-mak), “ağlaştılar” (ağla-ş-mak) fiillerinde -(i)ş eki işteşlik (karşılıklı/birlikte) anlamı veriyor.
- “alıştı” fiilinde ise alış- kökündeki “-ış” ekinin işteş anlamı yoktur. “alışmak” eylemindeki -ış eki, işteşlik yerine “duruma alışma, kendiliğinden bir duruma uyum sağlama” anlamı içerir (daha çok dönüşlü yapı gibi işlev görür). Bu nedenle işteş çatılı olmayan fiil “alıştı”dır.
Doğru cevap: A
9. Soru
“Eylemi başkasına yaptırma anlamı taşıyan eylemlere ‘ettirgen çatı’ denir. Ettirgen fiiller, genellikle (-(ı)r/-dir/-t vb.) eklerle yapılır.”
Buna göre aşağıdakilerin hangisinde, yüklem ettirgen çatılı bir eylem değildir?
A) Elbiselerimi bu terziye diktiriyorum.
B) Çocuklar mevsim değişikliğinde üşütüyor.
C) Burayı bana sen sevdirdin.
D) Kapıcıya gazete aldırtacağım.
E) Yücel’i buraya çağırttım.
Çözüm:
-
diktiriyorum (dik-ti̇r-mek) → Ettirgen (“başkasına diktirme”)
-
sevdirdin (sev-dir-mek) → Ettirgen (“birine bir yeri sevdirmek”)
-
aldırtacağım (al-dır-mak) → Ettirgen (“başkasına aldırma”)
-
çağırttım (çağır-t-mak) → Ettirgen (“başkasına çağırma işini yaptırma”)
-
üşütüyor fiili ise her ne kadar “üşümek” kökünden “üşütmek” şeklinde -t eki almış gibi görünüyor olsa da günlük dilde daha çok “hastalanmak / soğuk almak” anlamında kullanılır ve “başkasına yaptırma” anlamı net değildir. Yani “çocuklar mevsim değişikliğinde üşütüyor” cümlesinde “ettirgenlik” (bir başkasına üşütme işini yaptırma) anlamı yok, “kendi kendilerine hasta oluyorlar” anlamı vardır. Bu nedenle ettirgen çatılı değildir.
Doğru cevap: B
10. Soru
Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi, dönüşlü bir eylem değildir?
A) Yarım saat boyunca çarşıda oyalandı.
B) Bazı olaylardan ötürü buradan taşındı.
C) Etrafta kötü bir koku duyuldu.
D) Aldığı son habere üzüldü.
E) İki yıl sonra yeniden evlendi.
Çözüm:
-
oyalandı (oyala-n-mak) → Dönüşlü (öznenin kendi kendini “oyalaması”)
-
taşındı (taşı-n-mak) → Dönüşlü (kendi kendine yer değiştirme)
-
üzüldü (üz-ül-mek) → Dönüşlü
-
evlendi (evlen-mek) → Aslen işteş gibi görünse de çoğu kaynakta “kendisi evlenmek” şeklinde dönüşlüye yakın kabul edilir.
-
duyuldu (duy-ul-mak) → Bu fiilde “-ul” eki edilgenlik ekidir, yani edilgen çatılıdır. Dönüşlü değil “pasif” (edilgen) kullanım vardır (koku kendini duyurmadı, başkası tarafından duyuldu).
Doğru cevap: C
11. Soru
“Geçişsiz eylemler, edilgen hâle getirildiğinde gerçek özneler düşer, öznenin yerini alacak nesne de olmadığından cümlede hiç özne bulunmaz. Bu eylemlerin sadece III. tekil kişileri kullanıldığı için bunlara tek kişili eylem denir.”
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bu açıklamaya uygun bir eylem yoktur?
A) Hatay’da her pazar pikniğe gidilir.
B) Sabah erkenden çorba içilir burada.
C) Burada böyle fıkralara gülünmez.
D) Bu pisliğin içinde oturulur mu?
E) Bu gürültüde hiç yatılmaz.
Çözüm:
-
“gidilir” (git-mek → gidil-) → Asıl fiil geçişsiz (“git-”) + edilgen (“-il-”). Özne yoktur, tek kişili eylem.
-
“gülünmez” (gül-mek → gülün-) → Geçişsiz fiilin edilgen hâli, tek kişili eylem.
-
“oturulur” (otur-mak → oturul-) → Geçişsiz fiilin edilgen hâli, tek kişili eylem.
-
“yatılmaz” (yat-mak → yatıl-) → Geçişsiz fiilin edilgen hâli, tek kişili eylem.
-
“içilir” fiili ise “içmek” kök itibarıyla geçişli (transitive) bir fiildir. “Çorba içmek” → Nesnesi “çorba”dır. Yani “içilir” edilgenleşmiş geçişli bir fiildir ve sorudaki “geçişsiz fiilin edilgen hâli” tanımına tam uymaz. Bu yüzden bu cümle, sorudaki açıklamaya “uygun bir eylem yoktur” seçeneğidir.
Doğru cevap: B
Bu şekilde, 8’den 11’e kadar olan soruların doğru yanıtları ve kısa açıklamaları şöyledir:
-
- A
-
- B
-
- C
-
- B
Umarım yardımcı olmuştur. Başarılar dilerim.