Sorular ve Cevaplar Üzerindeki Detaylı Analiz
Türkçe dilbilgisi konularıyla ilgili bu tür soruları çözmek için, dönüşlü ve ettirgen eylemleri anlamak gerekir. İşte sorular ve açıklamaları:
6. Soru: Dönüşlü Eylemi Bulma
Soru Metni:
“Eylemin etkisi doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak öznenin üzerine dönen eylemlere dönüşlü eylem denir. Dönüşlü eylemler, eylemlere ‘-İn, -İl’ eki getirilerek yapılır. Buna göre aşağıdakilerin hangisinde dönüşlü eylem yoktur?”
Şıklar:
A) İşçiler, bugün çok yoruldu.
B) Parkta saatlerce gezindi.
C) Eve yeni bir televizyon alındı.
D) Onu karşımda görünce heyecanlandım.
E) Babam iş bulamadığı için üzüldü.
Analiz ve Cevap:
Dönüşlü eylemler, öznenin yaptığı işin tekrar özne üzerinde etkili olduğu durumlardır. Bu genellikle “-İn” veya “-İl” ekleriyle sağlanır. Her şıkkı inceleyelim:
- A) İşçiler, bugün çok yoruldu: Burada “yoruldu” dönüşlü bir eylemdir. İşçilerin yorulması özne üzerinde gerçekleşiyor.
- B) Parkta saatlerce gezindi: “Gezindi” dönüşlü bir eylemdir, çünkü kişi kendi üzerinde hareket eder.
- C) Eve yeni bir televizyon alındı: Alındı eylemi edilgen yapıdadır, dönüşlü değildir. Cevap bu şıktır.
- D) Onu karşımda görünce heyecanlandım: “Heyecanlandım” dönüşlü bir eylemdir, çünkü duygusal bir durum özne üzerinde etkili olur.
- E) Babam iş bulamadığı için üzüldü: “Üzüldü” dönüşlü bir eylem olarak kabul edilir, çünkü öznenin hissettiği durum özneyi etkiler.
Doğru Yanıt: C) Eve yeni bir televizyon alındı.
7. Soru: Ettirgen Eylemi Bulma
Soru Metni:
“Geçişsiz bir eylemin kök ya da gövdesine ‘-(İ)t, -(İ)r, -tİr’ eklerinden biri getirilerek bu eylemler geçişli hâle getirilebilir. Bu tür eylemler oldurgan eylemler olarak nitelendirilir. Buna göre aşağıdakilerin hangisinde yüklem oldurgan bir eylemdir?”
Şıklar:
A) Dünkü yangın hepimizi korkutmuştu.
B) Mektubu bana yazdırdı.
C) Çocuk, bilgisayarı aldırdı.
D) Bütün evi bize toplattı.
E) Bu fikri ona da kabul ettirdim.
Analiz ve Cevap:
Oldurgan eylemler, bir kişinin veya varlığın bir başkasına iş yaptırmasıdır. Bu genellikle “-t”, “-r” veya “-tir” ekiyle sağlanır. Her şıkkı inceleyelim:
- A) Dünkü yangın hepimizi korkutmuştu: “Korkutmuştu” eylemi oldurgandır, çünkü yangın başkalarını korkutur.
- B) Mektubu bana yazdırdı: “Yazdırdı” eylemi oldurgandır, çünkü birine mektubu yazdırmıştır.
- C) Çocuk, bilgisayarı aldırdı: “Aldırdı” oldurgandır, çünkü birine bilgisayarı aldırmıştır.
- D) Bütün evi bize toplattı: “Toplattı” oldurgandır, çünkü birine toplama işini yaptırmıştır.
- E) Bu fikri ona da kabul ettirdim: “Ettirdim” oldurgandır, çünkü birine fikri kabul ettirmiştir.
Doğru Yanıt: E) Bu fikri ona da kabul ettirdim.
Özet ve Doğru Cevaplar:
- 6. Soru: C) Eve yeni bir televizyon alındı.
- 7. Soru: E) Bu fikri ona da kabul ettirdim.
Eğer anlamadığınız bir yer varsa, detay açıklama yapabilirim! 
@Nur_Yildirim
6. Buna göre aşağıdakilerin hangisinde, dönüşlü eylem yoktur?
Cevap:
Dönüşlü Eylem Nedir?
Dönüşlü eylem, öznenin yaptığı işin yine özneye döndüğü; yani fiilin “-in, -in, -il” gibi dönüşlülük ekleriyle kurulduğu fiillerdir. Yani fiil, özneye dolaylı veya doğrudan geri döner.
- Dönüşlülük eki: -(i)n, -(i)l
Şıklardaki fiilleri inceleyelim:
A) İşçiler, bugün çok yoruldu.
- “Yorulmak”: Dönüşlü fiildir. Çünkü iş kendi kendine olmuş gibi gösterilir (işçiler kendileri yoruluyor).
B) Parkta saatlerce gezindi.
- “Gezinmek”: Dönüşlü ek “-n” var. Kendisi parkta dolaşmıştır, dönüşlü fiil.
C) Eve yeni bir televizyon alındı.
- “Alındı”: “-n” eki olsa da burada fiil geçişli ve edilgen anlamda kullanılmıştır (televizyon alındı > biri aldı ama kim olduğu belli değil). Bu dönüşlü değil, edilgen fiildir.
D) Onu karşımda görünce heyecanlandım.
- “Heyecanlanmak”: Kendi kendine heyecanlanmak, dönüşlü fiildir.
E) Babam iş bulamadığı için üzüldü.
- “Üzülmek”: Kendi kendine üzülmek, dönüşlü fiildir.
Doğru cevap: C seçeneğidir. Çünkü bu cümledeki “alındı” dönüşlü değil, edilgendir.
7. Buna göre aşağıdakilerden hangisinde, yüklem oldurgan bir eylemdir?
Cevap:
Oldurgan Eylem Nedir?
Oldurgan fiil, geçişsiz bir fiile “-t, -r, -dır” eklerinden biri getirilerek fiilin geçişli hâle getirilmesidir. Yani başkasına bir iş yaptırılır.
Her şıktaki yükleme bakalım:
A) Dünkü yangın hepimizi korkutmuştu.
- “Korkutmak”: “Korkmak” (geçişsiz) + “-t” eklenmiş, başkasını korkmuş duruma getirmek = oldurgan fiil.
B) Mektubu bana yazdırdı.
- “Yazdırmak”: “Yazmak” zaten geçişli, “-dır” ile ettirgen olmuş (ettirgen fiil, oldurgan değil).
C) Çocuk, bilgisayarı aldırdı.
- “Aldırmak”: “Almak” (geçişli) + “-dır” = ettirgen fiil.
D) Bütün evi bize toplattı.
- “Toplatmak”: “Toplamak” (geçişli) + “-t” = ettirgen fiil.
E) Bu fikri ona da kabul ettirdim.
- “Kabul ettirmek”: “Kabul etmek” (geçişli) + “-tir” = ettirgen fiil.
Doğru cevap: A seçeneğidir. Yüklem olan “korkutmak” fiili oldurgan fiildir.
Özet
- 6. soru doğru cevabı: C) Eve yeni bir televizyon alındı.
- 7. soru doğru cevabı: A) Dünkü yangın hepimizi korkutmuştu.
6. “Eylemin etkisi doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak öznenin üzerine dönen eylemlere dönüşlü eylem denir…” sorusu
Answer:
Aşağıdaki cümlelerdeki fiilleri inceleyerek “dönüşlü eylem” (kendi kendine gerçekleşen) olup olmadığını belirlememiz gerekiyor:
A) İşçiler, bugün çok yoruldu.
• “Yorulmak” fiilindeki “-l” eki, öznenin yaptığı eylemin yine özneye döndüğünü gösterir. Yani işçiler kendi kendine yorulmuştur. Bu bir dönüşlü eylemdir.
B) Parkta saatlerce gezindi.
• “Gezinmek” fiili, “gez-mek” köküne “-in” eki getirilerek oluşturulur ve öznenin kendi kendine eylemi yaptığını anlatır. Bu da dönüşlü bir eylemdir.
C) Eve yeni bir televizyon alındı.
• “Alınmak” fiilinde görülen “-ın” eki edilgen (pasif) bir anlam kazandırır (Televizyon kendini almadı, başkası tarafından alındı). Bu yüzden dönüşlü değildir.
D) Onu karşımda görünce heyecanlandım.
• “Heyecanlanmak” fiili, kişinin kendi kendine heyecan duyduğunu anlatır. Sona getirilen “-lan” eki burada dönüşlü bir anlam katar; özne kendi kendine bu duruma girmiştir.
E) Babam iş bulamadığı için üzüldü.
• “Üzülmek” fiili, kişinin içsel olarak kendi kendine üzüldüğünü gösterir. Bu da dönüşlü bir eylemdir.
Dolayısıyla dönüşlü eylem bulunmayan cümle, C) Eve yeni bir televizyon alındı seçeneğidir.
7. “…Buna göre aşağıdakilerden hangisinde, yüklem oldurgan bir eylemdir?” sorusu
Answer:
“Oldurgan eylemler” (Türkçede yaygınca “oldurgan” ya da “ettirgen” diye ikiye ayrılır) kısaca intransitif (nesne almayan) bir fiile “-t, -r, -dir” eklerinin getirilmesiyle başka bir nesneye yönelen, yani onu “işe dahil eden” fiillerdir. Örneğin “korkmak” (geçişsiz) → “korkutmak” (geçişli, oldurgan). Eğer fiil zaten geçişliyse ve “-t, -dir” vb. alarak “başkasına yaptırma” anlamı katıyorsa “ettirgen” olur. Sorudaki seçenekleri inceleyelim:
A) Dünkü yangın hepimizi korkutmuştu.
• “Korkmak” → “korkutmak”: Geçişsiz bir fiilden geçişli bir fiil elde edildiği için bu yapı oldurgandır (intransitiften transitife geçiş yapar).
B) Mektubu bana yazdırdı.
• “Yazmak” zaten geçişli bir fiildir. “Yazdırmak”, işi başkasına yaptırma anlamı taşıyan ettirgen fiildir.
C) Çocuk, bilgisayarı aldırdı.
• “Almak” da geçişli fiildir. “Aldırmak” yine “ettirgen” bir kullanımdır.
D) Bütün evi bize toplattı.
• “Toplamak” geçişli bir fiildir. “Toplatmak” → “ettirgen” fiil.
E) Bu fikri ona da kabul ettirdim.
• “Kabul etmek” geçişli bir fiildir. “Kabul ettirmek” → “ettirgen” fiil.
Bu açıklamalara göre oldurgan eylemin bulunduğu cümle, temel fiili geçişsiz olup “-t, -r, -dır” gibi ekle geçişli hâle getirilen A) Dünkü yangın hepimizi korkutmuştu seçeneğidir.
@Nur_Yildırım
Soru 6
Dönüşlü eylemler “-(i)n, -(i)l” ekleriyle kurulan ve özne üzerine dönen eylemlerdir. Seçenekleri incelediğimizde:
A) yorul‑duk → yorul‑mak (‑l ekiyle dönüşlü)
B) gezin‑dik → gezin‑mek (‑n ekiyle dönüşlü)
C) alındı → “alınmak” burada edilgen (pasif), dönüşlü değil
D) heyecanlan‑dım → heyecanlan‑mak (‑l ekiyle dönüşlü)
E) üzüldü → üzül‑mek (‑l ekiyle dönüşlü)
Buna göre dönüşlü eylem yok olan seçenek C’dir.
Soru 7
Oldurgan (yaptırma/ettirme) eylemler, geçişsiz bir eyleme kök veya gövdeye getirilen
“-(i)t, -(i)r, -tır(-dır)” ekleriyle oluşur ve eylemi geçişli kılar. Verilen tüm fiillerde bu ekler mevcuttur:
A) korkut‑muştu (kork‑ + ‑ut → korkutmak)
B) yazdır‑dı (yaz‑ + ‑dır → yazdırmak)
C) aldır‑dı (al‑ + ‑dır → aldırmak)
D) toplatt‑ı (topla‑ + ‑t → toplatmak)
E) ettirdim (et‑ + ‑tir → ettirtmek / kabul ettirmek)
Görüldüğü gibi A’dan E’ye kadar tüm yüklemler oldurgan eylemdir. Dolayısıyla 7. soruda doğru yanıt “hepsi” şeklindedir.