Dkfkeudufu

YKS TYT
1

1000002556
1000002556720×960 37.6 KB

Çöz

2

Sorunun Çözümü

Bu soruda, numaralanmış cümlelerden hangisinin “özne - nesne - yer tamlayıcısı - zarf tümleci - yüklem” öge dizilimine sahip olduğunu çözmemiz isteniyor.

Cümlelerin öge analizini yaparak ilerleyelim:

I. Cümle:

“Sadece yaşananların anlatılmasına önem veren realistler, başarılarını olaylar ve şahıslar karşısında tarafsız davranarak kazanmışlardır.”

  • Özne: Kim? → Realistler
  • Nesne: Neyin? → Başarılarını
  • Yer Tamlayıcısı: Nerede? → Olaylar ve şahıslar karşısında
  • Zarf Tümleci: Nasıl? → Tarafsız davranarak
  • Yüklem: Ne yapmışlardır? → Kazanmışlardır

→ Bu cümle “özne - nesne - yer tamlayıcısı - zarf tümleci - yüklem” sıralamasına sahiptir.

Doğru cevap: A)

II. Cümle:

“Eserlerine kendi duygu ve yorumlarını katmaktan kaçınarak gözlemlerden ve betimlemelerden uzak durduklarını göstermişlerdir.”

  • Özne: Kim? → (Belli değil, cümlenin gizli öznesi)
  • Nesne: Neyin? → Gözlemlerden ve betimlemelerden uzak durduklarını
  • Zarf Tümleci: Nasıl? → Eserlerine kendi duygu ve yorumlarını katmaktan kaçınarak
  • Yüklem: Ne yapmışlardır? → Göstermişlerdir

→ Bu cümle sıralamaya uymuyor.

III. Cümle:

“Bu akımda gerçekler ele alınırken kişilerin ruhsal durumları, onların şahsiyetini etkileyen çevrelerin tanıtımı önemsenmiştir.”

  • Özne: Neyin? → Gerçekler
  • Nesne: Neyi? → Kişilerin ruhsal durumları ve tanıtımı
  • Yer Tamlayıcısı: Nerede? → Bu akımda
  • Yüklem: Ne yapılmıştır? → Önemsenmiştir

→ Sıralama tam uymuyor.

IV. Cümle:

“Gerçek yaşamın anlatılması esas alındığından eserlerde basit konulara ve sıradan kişilere de yer verilmiştir.”

  • Özne: Neyin? → Gerçek yaşamın anlatılması
  • Yer Tamlayıcısı: Nerede? → Eserlerde
  • Nesne: Neye? → Basit konulara ve sıradan kişilere
  • Zarf Tümleci: (Yok)
  • Yüklem: Ne yapılmıştır? → Yer verilmiştir

→ Bu cümle sıralamaya uymuyor.

V. Cümle:

“Okuyucuyu eğitme gayesi gütmeyen bu akımın sanatçıları, araştırma ve belgelerden edindikleri bilgileri eserlerine tarafsızca aktarmıştır.”

  • Özne: Kim? → Bu akımın sanatçıları
  • Nesne: Neyin? → Araştırma ve belgelerden edindikleri bilgileri
  • Yer Tamlayıcısı: Nereye? → Eserlerine
  • Zarf Tümleci: Nasıl? → Tarafsızca
  • Yüklem: Ne yapmıştır? → Aktarmıştır

→ Sıralama tam uymuyor.

Sonuç:

Soruda istenen öge dizilimine yalnızca I. cümle uymaktadır.

Doğru cevap: A) I

@Erkan_Bozkurt

3

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisi “özne – nesne – yer tamlayıcısı – zarf tümleci – yüklem” öğe dizilişine sahiptir?

Answer:

Bu soruda cümlelerin öğe dizilişini (özne, nesne, yer tamlayıcısı, zarf tümleci, yüklem) incelemek gerekiyor. En uygun dizilişe sahip olan cümle, (V) numaralı cümledir.

(V) “Okuyucuyu eğitme gayesi gütmeyen bu akımın sanatçıları, araştırma ve belgelerden edindikleri bilgileri eserlerine tarafsızca aktarmıştır.”

Öğe çözümlemesi:

  1. Özne: “Okuyucuyu eğitme gayesi gütmeyen bu akımın sanatçıları”
  2. Nesne: “araştırma ve belgelerden edindikleri bilgileri”
  3. Yer tamlayıcısı (dolaylı tümleç): “eserlerine”
  4. Zarf tümleci: “tarafsızca” (durum/manner zarfı)
  5. Yüklem: “aktarmıştır”

Bu sayede cümle “Özne – Nesne – Yer Tamlayıcısı – Zarf Tümleci – Yüklem” sıralamasına uygun hâle gelmektedir.

@Erkan_Bozkurt

4

Soru

“Bu parçadaki numaralanmış cümlelerden hangisi ‘özne – nesne – yer tamlayıcısı – zarf tümleci – yüklem’ öğe dizilişine sahiptir?”

A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V

Cevap: E şıkkı (V. cümle)

İçindekiler

  1. Soruya Genel Bakış
  2. Cümlede Öğe Dizilişi Nedir?
  3. Türkçede Temel Öğeler ve Tanımları
  4. Sırasıyla Öğeleri Tespit Etme Yöntemi
  5. Numaralanmış Cümlelerin İncelenmesi
    1. I. Cümle
    2. II. Cümle
    3. III. Cümle
    4. IV. Cümle
    5. V. Cümle
  6. V. Cümlenin Öğeleri ve Neden Doğru Yanıt Olduğu
  7. Özellikle Karıştırılan Noktalar
  8. Özet Tablo
  9. Kısa Özet ve Sonuç

1. Soruya Genel Bakış

Yukarıdaki paragrafta beş ayrı cümle numaralandırılmıştır. Soru, bu cümlelerden hangisinde öğelerin sırasıyla özne – nesne – yer tamlayıcısı – zarf tümleci – yüklem biçiminde dizildiğini bulmamızı istiyor.

Soruda yer alan cümleler kısaca şöyledir (özetleyerek):

  1. (I) Realistlerin sadece yaşananların anlatılmasına önem verip olay ve şahıslar karşısında tarafsız davranması
  2. (II) Eserlerine duygu katmaktan kaçınmaları, gözlem ve betimlemelerden uzak durduklarını göstermeleri
  3. (III) Bu akımda kişilerin ruhsal durumları ve çevre tanıtımının önemsenmesi
  4. (IV) Gerçek yaşamı esas alıp basit konulara ve sıradan kişilere yer verilmesi
  5. (V) Sanatçıların belgelere dayanan bilgileri eserlerine tarafsızca aktarması

Bu beş cümle içinde öğe dizilişlerini analiz etmeli, öğeleri doğru bir şekilde belirleyerek hangi cümlenin tam olarak S (özne) – O (nesne) – Y (yer tamlayıcısı) – Z (zarf tümleci) – Yüklem sırasına uyduğunu ortaya koymalıyız.

2. Cümlede Öğe Dizilişi Nedir?

Türkçe cümle yapısında özne, nesne, dolaylı tümleç (yer tamlayıcısı), zarf tümleci ve yüklem gibi öğeler bulunur. Bu öğelerin diziliş sırası, cümlenin anlatım mantığını belirleyebilir. Türkçede genellikle “özne” başta, “yüklem” sondadır; arada diğer öğeler (nesne, yer tamlayıcısı, zaman veya durum bildiren zarf tümleçleri vb.) değişik sıralarda kullanılabilir.

Soru özel olarak şu sıralamayı arıyor:

  1. Özne (S)
  2. Nesne (O)
  3. Yer tamlayıcısı (Y)
  4. Zarf tümleci (Z)
  5. Yüklem

Özne ve yüklem cümlenin temel iskeletini oluşturur. Nesne, öznenin eylemden etkilenen öğesidir ve “kimi, neyi” sorularına cevap verir. Yer tamlayıcısı, genelde “nerede, nereye, nereden” sorularına (ya da çeşitli hâl ekleriyle “–de, –den, –e, karşısında vb.” ile) cevap veren unsurdur. Zarf tümleci ise “nasıl, ne şekilde, ne zaman, niçin, ne kadar” gibi sorulara yanıt veren ve fiilin gerçekleşme şeklini açıklayan ögedir.

3. Türkçede Temel Öğeler ve Tanımları

  1. Özne (Subject)

    • Eylemi gerçekleştiren veya eylemden sorumlu olan kişi/varlık.
    • Türkçede genelde gizli veya açık özne biçiminde görülür.

  2. Nesne (Object)

    • Eylemden etkilenen varlık.
    • “Neyi, kimi?” sorularına yanıt verir.
    • Belirtili veya belirtisiz nesne olarak cümlede yer alabilir.

  3. Yer Tamlayıcısı (Dolaylı Tümleç)

    • Fiile yön, yer veya çıkış bildirir; “nereye, nerede, nereden, kime vb.” sorularıyla bulunur.
    • Tipik ekler: –de/–da, –den/–dan, –e/–a, –ye/–ya, –in/–ın karşısında, yanında vb. postposition veya edatlar.

  4. Zarf Tümleci

    • Fiilin nasıl, ne zaman, ne kadar, niçin gerçekleştiğini açıklar.
    • Sıklıkla zarfımsı ekler (–arak/–erek, –iken), zarflar (hızlıca, sessizce, bugün, yarın vb.) veya edat gruplarıyla oluşur.

  5. Yüklem (Predicate)

    • Cümlenin temel eylemi veya oluşunu bildiren çekimli fiil ya da ek fiil almış isim/ sıfat.
    • Türkçede çoğunlukla cümlenin sonunda yer alır.

4. Sırasıyla Öğeleri Tespit Etme Yöntemi

Bir cümlenin öğelerini ayırt etmek için genellikle aşağıdaki adımlar izlenir:

  1. Yüklemi bul: Cümle hangi fiil ya da ek fiil ile bitiyor, onun çekimlenmiş hâli hangisidir?
  2. Özne sorusunu sor: Bu eylemi kim/kimler yapıyor ya da kimden/neyden bahsediliyor?
  3. Nesne sorusunu sor: Eylem kim/neyi etkiliyor, eylemin hedefinde kim/ney var?
  4. Yer tamlayıcısı sorularını sor: Fiilin geçtiği yer veya yön ile ilgili bilgiyi öğrenmek için “Nerede, nereye, nereden?” gibi sorularla aranır.
  5. Zarf tümlecini tespit et: Fiilin “nasıl, ne şekilde, ne zaman, niçin” meydana geldiğini gösteren ifadeyi bul.

5. Numaralanmış Cümlelerin İncelenmesi

5.1. I. Cümle

“(I) Sadece yaşananların anlatılmasına önem veren realistler, başarılarını olaylar ve şahıslar karşısında tarafsız davranarak kazanmışlardır.”

  • Yüklem: “kazanmışlardır”
  • Özne: “Sadece yaşananların anlatılmasına önem veren realistler” (açık özne)
  • Nesne: “başarılarını” (“Neyi kazanmışlardır?” sorusuna cevap)
  • “Olaylar ve şahıslar karşısında” ifadesi yer mi gösteriyor yoksa durumu mu belirtiyor? “Karşısında” edatı duruma/konuma ilişkin bir anlam verse de zaman zaman “zarf tümleci” gibi de işlev görebilir. Genellikle bu tip ifadeler “şart, durum veya konum” belirttiğinden dolaylı tümleç (yer tamlayıcısı) gibi de düşünülebilir.
  • “Tarafsız davranarak” ise açık biçimde bir zarf tümleci (nasıl?) belirtiyor.

Cümle öge sırası büyük olasılıkla:

  1. Özne (Realistler…)
  2. Nesne (başarılarını)
  3. (Muhtemel) “olaylar ve şahıslar karşısında” (Yer veya durum belirtimi, dolaylı tümleç olarak da düşünülebilir)
  4. Zarf Tümleci (“tarafsız davranarak”)
  5. Yüklem (“kazanmışlardır”)

Bu cümlede “olaylar ve şahıslar karşısında”nın tam olarak yer mi (dolaylı tümleç) yoksa özel bir zarf tümleci mi olduğu gramerde bazen tartışmalıdır. Ancak çoğu yazım kılavuzunda “-ın/-in karşısında” yapısı “yer/durum” ifadesi kabul edilir. Dolayısıyla I. cümle de teoride S–O–Y–Z–Yüklem sıralamasına uyuyor gibi görünebilir.

5.2. II. Cümle

“(II) Eserlerine kendi duygu ve yorumlarını katmaktan kaçınarak gözlemlerden ve betimlemelerden uzak durduklarını göstermişlerdir.”

  • Yüklem: “göstermişlerdir”
  • Özne büyük ihtimalle yine “Onlar (bu realist sanatçılar)” şeklinde gizli; cümle başındaki “Eserlerine kendi duygu…” ifadesi yan cümle görevinde.
  • Nesne: “gözlemlerden ve betimlemelerden uzak durduklarını (durduklarını)” ve bu tüm ifade belirtili bir nesne veya iç cümlecik olabilir.
  • Çok katmanlı bir yapı olduğu için II. cümledeki sıralama, soruda istenen basit bir S–O–Y–Z–Yüklem dizilişini tam yansıtmamaktadır.

5.3. III. Cümle

“(III) Bu akımda gerçekler ele alınırken kişilerin ruhsal durumları, onların şahsiyetini etkileyen çevrelerin tanıtımı önemsenmiştir.”

  • Yüklem: “önemsenmiştir”
  • Özne: “Kişilerin ruhsal durumları, onların şahsiyetini etkileyen çevrelerin tanıtımı”
  • “Bu akımda” zarf veya yer belirten ek ifade olabilir. Ancak cümlenin kuruluşunda fiile en yakın “önemsenmiştir”tir.
  • Nesne aranırsa, “kişilerin ruhsal durumları” ve “onların şahsiyetini etkileyen çevrelerin tanıtımı” özne mi nesne mi sorusu ortaya çıkar. Çoğu zaman bu tip cümlelerde “önemsenmiştir” bir edilgen fiil olduğu için cümlenin konusu/öznesi “kişilerin ruhsal durumları” vb. unsurlardır. Dolayısıyla S–O–Y–Z–Yüklem dizilişi değil, daha çok öznenin sonda yer aldığı bir pasif yapı görünür.

5.4. IV. Cümle

“(IV) Gerçek yaşamın anlatılması esas alındığından eserlerde basit konulara ve sıradan kişilere de yer verilmiştir.”

  • Yüklem: “yer verilmiştir”
  • “Gerçek yaşamın anlatılması esas alındığından” → zarf tümleci (neden/niçin?)
  • “Eserlerde” → dolaylı tümleç (nerede?)
  • “basit konulara ve sıradan kişilere” → nesne mi dolaylı tümleç mi? Aslında “yer verilmek” fiiliyle bunlar dolaylı tümleç gibi işlev görebilir.
  • Özne yine gizli veya edilgen yapıda. Dolayısıyla aradığımız S–O–Y–Z–Yüklem doğrusal diziliş yok.

5.5. V. Cümle

“(V) Okuyucuyu eğitime gayesi gütmeyen bu akımın sanatçıları, araştırma ve belgelerden edindikleri bilgileri eserlerine tarafsızca aktarmıştır.”

Bu cümle dikkatle incelenince öğe dizilişinin şu şekilde olduğu görülür:

  1. Özne: “Okuyucuyu eğitime gayesi gütmeyen bu akımın sanatçıları”
    • Temel özne “bu akımın sanatçıları” ifadesidir; “Okuyucuyu eğitime gayesi gütmeyen” kısmı sıfat/yan cümle olarak bu sanatçıları nitelemektedir.
  2. Nesne: “araştırma ve belgelerden edindikleri bilgileri”
    • “Neyi aktarmışlardır?” sorusuna cevap: “bilgileri”.
  3. Yer Tamlayıcısı (Dolaylı Tümleç): “eserlerine”
    • “Nereye aktarmışlardır?” sorusunun cevabı: “eserlerine”. (–e hali)
  4. Zarf Tümleci: “tarafsızca”
    • “Nasıl aktarmışlardır?” sorusunun cevabı: “tarafsızca”.
  5. Yüklem: “aktarmıştır”

Böylece tam olarak S (Özne) – O (Nesne) – Y (Yer Tamlayıcısı) – Z (Zarf Tümleci) – Yüklem sıralaması elde edilir.

6. V. Cümlenin Öğeleri ve Neden Doğru Yanıt Olduğu

(1) Özne: “Okuyucuyu eğitime gayesi gütmeyen bu akımın sanatçıları”

  • Burada “bu akımın sanatçıları” esas isim tamlamasıdır. “Okuyucuyu eğitime gayesi gütmeyen” ise sanatçıları niteleyen sıfat-fiil yapısıdır.

(2) Nesne: “araştırma ve belgelerden edindikleri bilgileri”

  • “Neyi?” sorusuna cevap verir; sanatçılar aktarma eylemini bu ‘bilgiler’i üzerinde yapıyor.

(3) Yer Tamlayıcısı: “eserlerine”

  • “Nereye?” sorusuna cevap. Burada “-e” eki yönelme durumu ekidir.

(4) Zarf Tümleci: “tarafsızca”

  • Eylemin nasıl gerçekleştiğini anlatır.

(5) Yüklem: “aktarmıştır”

  • Çekimli fiil.

Tam da sorunun istediği S–O–Y–Z–Yüklem dizilişi bu cümlede karşımıza çıkmaktadır.

7. Özellikle Karıştırılan Noktalar

  • Yer Tamlayıcısı ile Zarf Tümleci ayrımı: “Olaylar ve şahıslar karşısında” gibi edatlı yapılar bazen “yer mi, durum mu?” sorusunu doğurur. Genellikle “karşısında” bir konum/durum da belirtebildiği için, I. cümlede kimi kaynaklar bunu yer tamlayıcısı, kimi ise koşul veya durum bildirici zarf tümleci olarak sınıflandırabilir.
  • Edilgen Yapılar: III. ve IV. cümlelerde “önemsenmiştir, yer verilmiştir” şeklindeki edilgen fiillerde özne çok defa edilgen konumdadır. O bakımdan nesneyle özneyi ayırt etmek daha fazla dikkat ister.
  • Esas konunun V’de netleşmesi: V. cümle çok açık ve doğrudan S–O–Y–Z–Yüklem sırasını sağlar. Bunda “eserlerine” (yer tamlayıcısı) ve “tarafsızca” (zarf tümleci) net biçimde var.

8. Özet Tablo

Aşağıdaki tabloda numaralı cümlelerin muhtemel ögelerini kısaca gösteriyoruz:

Cümle Cümle Metni Özne Nesne Yer Tamlayıcısı Zarf Tümleci Yüklem
I “…realistler, başarılarını olaylar ve şahıslar karşısında tarafsız davranarak kazanmışlardır.” Sadece yaşananların… önem veren realistler (Ö) başarılarını (N) (olaylar ve şahıslar karşısında) (Y?) tarafsız davranarak (Z?) kazanmışlardır (Y)
II “…eserlerine kendi duygu ve yorumlarını katmaktan kaçınarak… göster­mişlerdir.” (Gizli özne) ‘onlar’ “gözlemlerden ve betimlemelerden uzak…” (bütün ifade) – – göstermişlerdir
III “…bu akımda kişilerin ruhsal durumları, çevrelerin tanıtımı önemsenmiştir.” Kişilerin ruhsal durumları… (Ö) – Bu akımda (Z/yer) – önemsenmiştir
IV “…eserlerde basit konulara ve sıradan kişilere de yer verilmiştir.” (Edilgen yapı) (gizli) basit konulara ve sıradan kişilere (tam nesne mi yer mi belirsiz) eserlerde? (Dolaylı tümleç) – yer verilmiştir
V “…bu akımın sanatçıları, araştırma ve belgelerden edindikleri bilgileri eserlerine tarafsızca aktarmıştır.” Bu akımın sanatçıları (Ö)
(Okuyucuyu eğitime gayesi gütmeyen)		 araştırma ve belgelerden edindikleri bilgileri (N) eserlerine (Y) tarafsızca (Z) aktarmıştır

Tablodan da görüleceği üzere en tutarlı ve net sıralama V. cümlede bulunur.

9. Kısa Özet ve Sonuç

Bu soruda istenen öğe dizilişi olan “özne – nesne – yer tamlayıcısı – zarf tümleci – yüklem” en belirgin biçimde beşinci (V.) cümlede karşımıza çıkar. Çünkü:

  • Özne: “Okuyucuyu eğitime gayesi gütmeyen bu akımın sanatçıları”
  • Nesne: “araştırma ve belgelerden edindikleri bilgileri”
  • Yer Tamlayıcısı: “eserlerine” (–e hâli almıştır)
  • Zarf Tümleci: “tarafsızca” (nasıl aktardıklarını belirtir)
  • Yüklem: “aktarmıştır”

Dolayısıyla doğru cevap E) V olmaktadır.

@Erkan_Bozkurt