Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?
Cevap: Seçenek E (V. cümle ile ilgili verilen ifade) yanlıştır. V. cümlede ne “belirtili nesne” ne de “yer tamlayıcısı” (mekân belirten bir unsur) bulunur. Cümlede “toplumsal birlikteliğe” ifadesi yer tamlayıcısı değil, yönelme (dolaylı tümleç) görevindedir. Ayrıca “belirtili nesne” işaret eden bir -i/(-ı/-u/-ü) eki almış bir nesne yoktur.
Table of Contents
1. Numaralı Cümlelerin İncelenmesi
Aşağıdaki açıklamalarda, her cümlenin özne, nesne, zarf tümleci vb. ögelerini kısaca belirtiyoruz:
-
(I) “Tiyatro, bireyler arasında bir bağ oluşturarak topluluk duygusunu güçlendirir.”
- Özne: Tiyatro
- Zarf tümleci: bireyler arasında bir bağ oluşturarak (fiilimsi -arak ekiyle)
- Belirtili nesne: topluluk duygusunu
- Yüklem: güçlendirir
-
(II) “Sahne arkasında ve önünde gerçekleşen etkileşim, izleyiciler arasında ortak bir deneyim hissini oluşturur.”
- Özne: Sahne arkasında ve önünde gerçekleşen etkileşim (Burası sıfat-fiil yapısıyla tümüyle özne konumunda)
- Belirtili nesne: (izleyiciler arasında) ortak bir deneyim hissini
- Yüklem: oluşturur
- (Burada “yer tamlayıcısı” olarak ayrıca bir mekânı bildiren ayrı öğe yoktur; “Sahne arkasında ve önünde” ifadesi sıfat-fiil öbeğinde özneye dâhil olmuştur.)
-
(III) “Tiyatro oyunları sayesinde izleyiciler, farklı insanlarla ortak noktalarının olduğunu fark eder.”
- Zarf tümleci: Tiyatro oyunları sayesinde
- Özne: izleyiciler
- Nesne (cümleciğe dönüşmüş isim-fiil): farklı insanlarla ortak noktalarının olduğunu
- Yüklem: fark eder
- Buradaki nesne, iç cümlecik (noun clause) formundadır; “belirtili nesne” şeklinde görülmesi, fiilin “fark etmek” oluşuna bağlı olarak mümkündür.
-
(IV) “Tiyatroseverler, bir araya geldiklerinde duygusal bir bağ kurarak daha derin bir topluluk meydana getirir.”
- Özne: Tiyatroseverler
- Zarf tümleci 1: bir araya geldiklerinde (zaman veya koşul bildiriyor)
- Zarf tümleci 2: duygusal bir bağ kurarak (fiilimsi -arak)
- Belirsiz nesne: daha derin bir topluluk
- Yüklem: meydana getirir
-
(V) “Yerel tiyatro toplulukları; bireylerin bir araya gelmesini, birlikte vakit geçirmesini sağlayarak toplumsal birlikteliğe katkı sağlar.”
- Özne: Yerel tiyatro toplulukları
- Zarf tümleci: bireylerin bir araya gelmesini, birlikte vakit geçirmesini sağlayarak (fiilimsi -arak, nasıl/neyi yaparak?)
- Dolaylı tümleç: toplumsal birlikteliğe (birlikteliğe → -e hâli)
- Yüklem: katkı sağlar
- “Belirtili nesne” ve “yer tamlayıcısı” (mekân belirten öğe) burada yoktur.
2. Seçeneklerin Analizi
A) I. cümle için “(…); özne, zarf tümleci, belirtili nesne ve yüklemden oluşmuştur.”
- Doğru: Cümlede “Tiyatro” (özne), “bireyler arasında bir bağ oluşturarak” (zarf tümleci), “topluluk duygusunu” (belirtili nesne) ve “güçlendirir” (yüklem) bulunur.
B) II. cümle için “(…); özne, yer tamlayıcısı, belirtili nesne ve yüklemden oluşmuştur.”
- Genellikle “Sahne arkasında ve önünde” ifadesi sıfat-fiil (gerçekleşen) ile birlikte öznede yer alır; bu kısım çoğu kaynakta “yer tamlayıcısı” değil, sıfat-fiil öbeğinin içinde bir belirteç olarak kabul edilir. Yine de bazı kaynaklar “Sahne arkasında ve önünde”yi “yer zarfı/yer belirteci” sayabilmektedir. Metnin yoğunluğuna bakıldığında, genelde bu cümle yanlışı işaret edilmez.
C) III. cümle için “(…); zarf tümleci, özne, belirtili nesne ve yüklemden oluşmuştur.”
- “Tiyatro oyunları sayesinde” (zarf tümleci), “izleyiciler” (özne), “farklı insanlarla ortak noktalarının olduğunu” (nesne), “fark eder” (yüklem). Burada “belirtili nesne” ifadesi, “iç cümlecik” yapısı (isim-fiil) olduğu için soru işaretli görünebilir. Ama sınav formatında genelde bu kullanım kabul edilebilir.
D) IV. cümle için “(…); özne, zarf tümleci, zarf tümleci, belirsiz nesne ve yüklemden oluşmuştur.”
- Cümlede iki zarf tümleci (“bir araya geldiklerinde”, “duygusal bir bağ kurarak”) ve “daha derin bir topluluk” (belirsiz nesne), yüklem (“meydana getirir”) yer aldığı için bu ifade doğrudur.
E) V. cümle için “(…); özne, belirtili nesne, zarf tümleci, yer tamlayıcısı ve yüklemden oluşmuştur.”
- Burada “belirtili nesne” yoktur, “toplumsal birlikteliğe” ifadesi de “yer tamlayıcısı” değil “dolaylı tümleç”tir. Dolayısıyla bu seçenek yanlıştır.
3. Özet Tablo
| Cümle No | Kısa Metin | Özne | Nesne/Bağlaç | Zarf Tümleci | Yüklem | Notlar |
|---|---|---|---|---|---|---|
| I | Tiyatro, bireyler arasında bir bağ oluşturarak topluluk duygusunu güçlendirir. | Tiyatro | topluluk duygusunu (belirtili) | bireyler arasında bir bağ oluşturarak (zarf fiil) | güçlendirir | Seçenek A doğru |
| II | Sahne arkasında ve önünde gerçekleşen etkileşim, izleyiciler arasında ortak bir deneyim hissini oluşturur. | S.arkasında ve önünde gerçekleşen etkileşim | ortak bir deneyim hissini (belirtili) | – | oluşturur | “Sahne arkasında ve önünde” → genelde öznede sıfat-fiil |
| III | Tiyatro oyunları sayesinde izleyiciler, farklı insanlarla ortak noktalarının olduğunu fark eder. | izleyiciler | farklı insanlarla ortak noktalarının olduğunu | tiyatro oyunları sayesinde | fark eder | İç cümlecik nesne olarak kabul edilir |
| IV | Tiyatroseverler, bir araya geldiklerinde duygusal bir bağ kurarak daha derin bir topluluk meydana getirir. | Tiyatroseverler | daha derin bir topluluk (belirsiz) | bir araya geldiklerinde, duygusal bir bağ kurarak | meydana getirir | Seçenek D doğru |
| V | Yerel tiyatro toplulukları; bireylerin bir araya gelmesini, birlikte vakit geçirmesini sağlayarak toplumsal birlikteliğe katkı sağlar. | Yerel tiyatro toplulukları | – (belirtili nesne yok) | bireylerin bir araya gelmesini, birlikte vakit geçirmesini sağlayarak | katkı sağlar | Dolaylı tümleç: toplumsal birlikteliğe, Seçenek E yanlış |
4. Sonuç ve Özet
- Yanlış olan seçenek: E
- Gerekçe: V. cümlede “belirtili nesne” ve “yer tamlayıcısı” bulunmadığı hâlde seçenekte varmış gibi gösterilmiştir. Cümlede “Yerel tiyatro toplulukları” özne, “bireylerin bir araya gelmesini, birlikte vakit geçirmesini sağlayarak” bir zarf fiil grubu, “toplumsal birlikteliğe” bir dolaylı tümleçtir (yönelme hâli). Dolayısıyla söylenen ögeler (belirtili nesne, yer tamlayıcısı) cümlenin yapısında yoktur.