Sorunun Çözümü
Sorunun Anlamı ve Bilgi
Periyodik tabloda gösterilen X, Y, Z ve T elementlerinin oluşturduğu taneciklerin etkileşim türleri analiz ediliyor. Soruda verilen farklı etkileşim türlerinden yanlış olanı bulmamız istenmiş.
Elementler ve Özellikleri
Periyodik tablodaki elementlerin özellikleri dikkate alınarak:
-
London Kuvvetleri (Van der Waals Kuvvetleri)
- Elektron dağılımı düzensiz olabilen asil gazlar ve apolar moleküller arasında oluşur.
- Zayıf bir etkileşim türüdür.
-
İyonik Bağ
- Metal ve ametal atomları arasında oluşur.
- Elektron transferi ile güçlü bağ oluşturur.
-
Hidrojen Bağı
- Hidrojenin, elektronegatifliği yüksek bir atomla (O, F, N gibi) bağ yapması sonucu oluşur.
- Güçlü bir etkileşim türüdür.
-
Metalik Bağ
- Sadece metaller arasında oluşur.
- Elektronların serbestçe hareket ettiği, güçlü bir bağdır.
-
Polar Kovalent Bağ
- Ametal atomları arasında, farklı elektronegatifliklere sahip atomlar arasında elektron paylaşımıyla oluşur.
Şıkların Analizi
A) X → London kuvvetleri
- X bir aset gaz olabilir ve zayıf etkileşim türü olan London kuvvetleri doğru seçenektir.
B) YZ₂ → İyonik bağ
- Eğer Y bir metal, Z bir ametal ise iyonik bağ oluşabilir. Bu nedenle doğru seçenek olabilir.
C) TZ → Hidrojen bağı
- T’nin elektronegatifliği yüksek bir element olması ve Z’nin hidrojen içeriyor olması durumunda hidrojen bağı oluşabilir. Bu da doğru bir seçenek gibi görünmektedir.
D) Y → Metalik bağ
- Y bir metal olarak metalik bağ oluşturabilir. Bu doğru seçenektir.
E) Z₂ → Polar kovalent bağ
- Z’nin elektronegatifliği yüksek olduğu varsayılarak ve iki Z atomu arasında bağın apolar olması gerektiği düşünülürse bu ifade yanlış olabilir. Çünkü iki aynı atom arasında bağ polar değil apolar kovalent bağ olur.
Doğru Cevap
E şıkkı: Z₂ → Polar kovalent bağ yanlıştır.
Sonuç
Periyodik tabloda verilen elementlerin etkileşim türlerini analiz ederek sorudaki yanlış seçeneği belirledik. Bu durumda Z₂ gibi aynı iki atom arasında polar özellik gösteren bağ oluşamayacağı için doğru cevap E seçeneğidir.
Eğer başka bir açıklama veya ek bilgi isterseniz, lütfen belirtin! 
Periyodik cetvel sorusunda X, Y, Z ve T elementlerinin oluşturduğu taneciklerin etkileşim türlerinden hangisi yanlıştır?
Cevap:
Sorunun Analizi ve Elementlerin Yerleri
Verilen periyodik cetveldeki yerleşimlere göre:
- T: 1A grubu, 2. periyot → Lityum (Li)
- Y: 2A grubu, 2. periyot → Berilyum (Be)
- Z: 7A grubu, 2. periyot → Flor (F)
- X: 8A grubu, 2. periyot → Neon (Ne)
Şıkları Tek Tek İnceleyelim
A) X — London kuvvetleri
- X (Neon / Soygaz) yalnızca London kuvvetleri ile etkileşim gösterir çünkü soygazdır ve apolardır.
- Doğru.
B) YZ₂ — İyonik bağ
- Y: Berilyum (Be), Z: Flor (F)
- Be ile F birleşirse BeF₂ oluşur. Be metal, F ametaldir: İyonik bağ doğru.
- Doğru.
C) TZ — Hidrojen bağı
- T: Lityum (Li), Z: Flor (F)
- Lityum ile Flor arasında LiF oluşur, bu iyonik bağdır.
- Hidrojen bağı sadece H–F, H–O, H–N gibi moleküllerde görülür, burada olmaz.
- Yanlış.
D) Y — Metalik bağ
- Y: Berilyum (Be), saf halde metalik bağ içerir.
- Doğru.
E) Z₂ — Polar kovalent bağ
- Z₂: F₂ molekülü. Aynı iki atom arasında bağ olduğundan apolar kovalent bağ olur, polar kovalent bağ değil!
- Yanlış.
Hangisi Yanlış?
- C şıkkı (TZ için hidrojen bağı) yanlıştır. Burada iyonik bağ olur, hidrojen bağı oluşamaz.
- E şıkkı da yanlış gibi görünse de soruda “yanlış” olan bir tane istenmiş ve TZ’deki hata çok daha temeldir (hidrojen bağı yanlış tanımlar). Ayrıca F₂’de apolar dendiği için E de yanlıştır ancak bu tür sorularda önce tipik kavram hatasına bakılır.
Net Doğru Yanıt:
C) TZ — Hidrojen bağı ifadesi yanlıştır. LiF bir iyonik bileşiktir, hidrojen bağı içermez.
Kısa Açıklamalar:
- London kuvveti (Van der Waals): Soygazlar arası güçsüz çekim kuvvetleri.
- İyonik bağ: Metal ve ametaller arası oluşur (ör. BeF₂).
- Hidrojen bağı: Sadece H–F, H–O, H–N içeren moleküller arasında olur.
- Metalik bağ: Metallerin kendi atomları arasında.
- Polar kovalent: Farklı ametal atomları arasında, elektronegatiflik farkı olanlarda görülür.
Cevap:
Yanlış verilen etkileşim:
C) TZ — Hidrojen bağı
Buna göre X, Y, Z ve T elementlerinin oluşturduğu taneciklerin hangisinin güçlü veya zayıf etkileşim türü, karşısında yanlış verilmiştir?
Answer:
Aşağıda seçeneklerde verilen tanecik türü ve etkileşim biçimlerini adım adım inceleyelim:
Tanecikler ve Etkileşim Türleri
-
(A) X → London kuvvetleri
• London kuvvetleri (Geçici Dipol - Geçici Dipol Etkileşimleri), soy gaz atomları (He, Ne, Ar vb.) veya apolar (kutupsuz) moleküller (H₂, O₂ gibi) arasında görülen zayıf etkileşimlerdir.
• Eğer X elementinin seçilen periyodik tablodaki konumu soy gaz sütununa ya da apolar davranışına işaret ediyorsa, bu ifadenin “X üzerinde London kuvvetleri vardır” kısmı doğru kabul edilir. -
(B) YZ₂ → İyonik bağ
• Bir metal (Y) ile bir ametal (Z) birleştiğinde, iyonik karakter gösteren bir bileşik oluşur.
• Y, periyodik tablodaki 1A veya 2A grubunda bulunan elektro-pozitif (metalik) bir elementse, Z de 6A veya 7A grubunda yer alan elektropozitifliği düşük/açıkçası ametal ise, aralarındaki bağın iyonik olması beklenir. Bu ifade de büyük olasılıkla doğru. -
(C) TZ → Hidrojen bağı
• Hidrojen bağı, hidrojenin doğrudan F, O ya da N gibi çok yüksek elektronegatifliğe sahip atomlarla kurduğu yüksek derecede polar kovalent bağ sonrası, farklı moleküller arasında oluşan özel bir etkileşim türüdür. (Örn. HF, H₂O, NH₃)
• Eğer T’nin periyodik tablodaki yeri “hidrojen” değil de alkali metallerden (Li, Na vb.) biri gibi duruyorsa, “TZ arasında hidrojen bağı vardır” ifadesi fiziksel olarak geçerli olmaz. Fakat soruya göre T genelde H olarak konumlandırılmışsa ve Z de yüksek elektronegatiflikte ise, bu durumda moleküller arası hidrojen bağı mümkün olabilir. Yine de çoğunlukla bu tip sorularda T’nin hidrojen olduğu varsayılırsa, “Hidrojen bağı” ifadesi doğru düşünülebilir. (Burada tabloya bağlıdır.) -
(D) Y → Metalik bağ
• Metal atomlarının kendi aralarında oluşan bağ türü metalik bağdır.
• Y eğer periyodik tabloda (1A-2A gibi) tipik metal konumundaysa, “Y elementinde metalik bağ” ifadesi de doğrudur. -
(E) Z₂ → Polar kovalent bağ
• Aynı cins iki ametal atomu (örneğin F₂, Cl₂, Br₂, I₂, O₂, N₂ gibi) bir araya geldiğinde aralarındaki bağ “apolar (kutupsuz) kovalent bağ” olur; çünkü iki aynı elementin elektronegatiflikleri eşittir ve dolayısıyla dipol (kutup) oluşmaz.
• Verilen şıkta “Z₂ → Polar kovalent bağ” denmektedir; oysa iki aynı atomun oluşturduğu diatomik moleküllerde bağ “polar” değil “apolar” kovalenttir. Bu nedenle bu ifade yanlıştır.
Sonuç
Seçeneklerdeki tanecik-etkileşim eşleşmelerinde yanlış olan;
(E) “Z₂ → Polar kovalent bağ” ifadesidir. Aynı element atomlarından oluşan Z₂ molekülü apolar (kutupsuz) kovalent bağ içerir, polar kovalent olmaz.
Kaynak/Referanslar:
- Petrucci R. (2017). General Chemistry: Principles & Modern Applications.
- Brown, T. L., LeMay, H. E., Bursten, B. E. (2018). Chemistry: The Central Science.
Soru: Periyodik cetvele bazı elementler şekildeki gibi yerleştirilmiştir. Buna göre X, Y, Z ve T elementlerinin oluşturduğu taneciklerin hangisinin güçlü veya zayıf etkileşim türü, karşısında yanlış verilmiştir?
Cevap seçenekleri:
A) X – London kuvvetleri
B) YZ₂ – İyonik bağ
C) TZ – Hidrojen bağı
D) Y – Metalik bağ
E) Z₂ – Polar kovalent bağ
Çözüm Adımları
-
Elementlerin belirlenmesi
Soldan sağa ve yukarıdan aşağya doğru yerleştirilmiş periyodik cetvelin s‑blok (2 sütun), d‑blok (10 sütun) ve p‑blok (6 sütun) düzeni göz önüne alındığında:- T: 1. periyot, 1. grup → Hidrojen (H)
- Y: 2. periyot, 1. grup → Lityum (Li)
- Z: 2. periyot, 7. grup (p‑blok sondan 2. sütun) → Flor (F)
- X: 2. periyot, 8. grup → Neon (Ne)
-
Verilen etkileşimlerin doğruluk kontrolü
Seçenek Tanecik Önerilen Etkileşim Gerçek Etkileşim Doğru mu? A X = Ne₂ London kuvvetleri Soygazların birbirini zayıf van der Waals (London) kuvvetleriyle çeker. Evet B YZ₂ = LiF₂* İyonik bağ Lityum florür (LiF) iyoniktir. (YZ₂ ifadesi LiF₂ değil, ama kural olarak Li–F iyonik) Evet¹ C TZ = H–F Hidrojen bağı HF molekülleri arasında güçlü hidrojen bağı kurulabilir. Evet D Y = Li (metal) Metalik bağ Li katı hâlde metalik bağ ile kristalleşir. Evet E Z₂ = F–F Polar kovalent bağ F₂ homonükleer diatomik molekül, non‑polar kovalent bağ içerir. Hayır ¹ Not: Seçenekte formül “YZ₂” yazması hatalı gibi görünse de, genel kural olarak grup 1–7 birleşmesi iyonik bağ oluşturur (Li–F iyonik).
-
Yanlış verilen etkileşim
- Z₂ = F₂ için “polar kovalent bağ” denmiş. Oysa aynı cins iki atom (F–F) arasında non‑polar kovalent bağ oluşur.
Dolayısıyla yanlış eşleştirme E şıkkıdır.
Doğru Yanıt: E) Z₂ – Polar kovalent bağ